Abbasoğulları ve Alioğulları Arasındaki Siyasi Çekişmelerin Edebi Yansımaları

Yıl 2024, Sayı: 44, 167 - 189, 31.12.2024

Nail Karagöz , Elvira Tagaeva

https://doi.org/10.35209/ksuifd.1536981

Öz

Kureyş kabilesine mensup Haşimiler içinde yer alan Hz. Muhammed’in amcalarından Hz. Abbas ile Ebu Talib’in oğlu Hz. Ali’nin soyundan gelenler arasındaki siyasi rekabet çok fazla bilinmemektedir. Abbasoğulları, iktidarlarını Hz. Peygamber'in amcası Hz. Abbas’ın soyuna dayandırarak meşrulaştırma yoluna gitmişlerdir. Ancak Abbasoğullarının iktidara gelmesi, Hz. Muhammed'in amcası Ebû Tâlib'in soyundan gelen Alioğulları ile bir çekişme sürecini de beraberinde getirmiştir. Bu çalışma, Abbasoğullarının Emevî iktidarını ele geçirdikten sonra Abbasoğulları ile Alioğulları arasındaki çekişmeleri ele almakta, söz konusu mücadelenin İslam dünyasında dinî metinlere nasıl yansıdığını öne çıkarmaktadır. Bu çekişmelerin tefsirlerde, hadislerde, özel amaçla yazılan kitaplarda ve hutbelerde vs. nasıl işlendiğini ve yorumlandığını incelemektedir. Makale, özellikle Abbasoğullarının siyasi meşruiyetini sağlamak için tarihî ve dini argümanları nasıl kullandıklarını göstermeye çalışmaktadır. Makalenin amacı, bu tarihsel çekişmelerin İslam dünyasına siyasi, dini ve kültürel gelişimindeki etkilerinin ortaya çıkmasına katkı sağlamak, böylece dini malzemenin günümüzdeki siyasi ve ideolojik çatışmalarda delil olarak sunulmasını tarihen örneklendirmeye çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Abbasoğulları, Alioğulları, İktidar, Çekişme

Reflections of the Political Conflicts Between Sons of Abbas and Sons of Ali

Öz

The political rivalry between the descendants of Abbās, an uncle of Muḥammad, and the descendants of Alī, the son of Abū Ṭālib, within the Quraysh tribe, is not well known. The Abbāsids sought to legitimize their rule by tracing their lineage to Abbās. However, their rise to power led to conflict with the Alawites, descendants of Alī. This study examines the rivalry between the Abbāsids and Alawites after the Abbāsid overthrow of the Umayyads, focusing on how this conflict was reflected in Islamic religious texts. It explores how these disputes were addressed in commentaries, hadīths, specialized books, and sermons. The article highlights how the Abbāsids used historical and religious arguments to establish their legitimacy, aiming to reveal the impact of these conflicts on the Islamic world's political, religious, and cultural development, and how religious material has been used in contemporary political and ideological disputes.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Sons of Abbas, Sons of Ali, Power, Rivalry

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm es-Sanʿânî. Tefsîru ʿAbdurrezzâḳ. thk. Mahmûd Muhammed Abduh. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Abdülkâhir el-Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkâhir b. Abdirrahman b. Muhammed el-. Dercü’d-dürer fî tefsîri’l-ʾâyi ve’s-süver. thk. Talʿat Salâh el-Ferhân, Muhammed Edîb Şekûr Emrîz. 2 Cilt. Amman: y.y., 2009.
• Ahbâru’d-devleti’l-Abbâsiyye ve fî ahbâri’l-Abbâs ve veledih. thk. Abdülazîz ed-Dûrî. Beyrut : Dâru’t-Talîʿa, 1971.
• Azimli, Mehmet. “Abbasiler Dönemi Muhammed en-Nefsu’z-Zekiyye ve Kardeşi İbrahim’in İsyanı”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8/2 (2008), 55-74.
• Azimli, Mehmet. Siyeri Farklı Okumak. Ankara: Ankara Okulu Yayını, 2013.
• Baktır, Mustafa. “Hutbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/425-428. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Bastî, Ebû Muhammed b.İshak b. İbrahim el-. Tefsîru İshâk el-Bastî. b.y.: y.y., 1443.
• Başaran, Selman. “İbn Arrâk, Ebü’l-Hasan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/318-319. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Belâzürî, Ebü’l-Abbas Ahmed b Yahya b. Câbir. Ensâbü’l-eşrâf. Beyrut: Klaus Schwarz Verlag, 2002.
• Bozkurt, Nahide. “Alioğullarının Siyasal İktidar İstencinde - Abbasiler Dönemi - İlk Mücadelesi Muhammed en-Nefsu’z-Zekiyye’nin İsyanı”. Dini Araştırmalar 5/13 (2002),109-118.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail b. İbrahim el-. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 2006.
• Büyükkara, Mehmet Ali. İmamet Mücadelesi ve Hâşimoğulları İlk Şiîler: Hicrî İkinci Asır. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Siyasal Aklı. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi Yay., 2. Basım, 2013.
• Dâvûd, Nebîle Abdulmunim. Neş’etu’ş-Şîati’l-İmâmiyye. Beyrut: y.y., 1986.
• Dîneverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Davud b. Venend. Ahbâru’t-tıvâl. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, ts.
• Doğrul, Ömer Rıza. Hazret-i Ebû Bekir. İstanbul: Âsâr-ı İlmiye Kütübhanesi (Âmidî Matbaası), 1928.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dîni Kur’ân Dili. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2018.
• Gökalp, Yusuf. Zeydilik ve Yemen’de Yayılışı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Hakyemez, Cemil. “Abbasî Devletine Yönelik Ali Oğulları veya Şiî Tehdidi”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/1 (2010), 327-341.
• Humphreys, R. Stephen. İslam Tarih Metodolojisi. çev. Fuat Aydın-Murtaza Bedir. İstanbul: Litera Yay., 2004.
• İbn Arrak, Ebü’l-Hasen Nûruddîn (Sa‘düddîn) Alî b. Muhammed b. Alî el-Kinânî ed-Dımeşkî. Tenzîhü’ş-şerîati’l-merfû’a ʿani’l-ahbâri’ş-şenîʿati’l-mevzûʿa. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, ts.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed er-Râzî. Tefsîru’l-Ḳurʾâni’l-ʿAazîm. thk. Esʿad Muhammed et-Tayyib. 13 Cilt. b.y.: y.y., 1998.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. el-Maarif. Kahire : Dâru’l-Maarif, 1981.
• İbn Sa’d, Ebu Abdullah Muhammed b. Sa’d b. Meni’ ez-Zührî. Kitabü’t-Tabakati’l-kebir. b.y., y.y., t.s.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b Alî b Muhammed Bağdâdî. Kitâbü’l-mevzuat. Kahire: Dârü’l-Fikr, 1983.
• Kandemir, M. Yaşar. “el-Mevzûât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/496-498. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Kesler, Muhammed Fatih. “Mücâhid b. Cebr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/442-443. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Koçak, Yusuf. Abbasiler’in Kuruluş Döneminde Abbasiyyun-Talibiyyun Mücadelesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Köksal, Mustafa Asım. İslam tarihi : Hazreti Hüseyin ve Kerbela faciası. Ankara: Akçağ Basım Yayım Pazarlama , 1979.
• Köse, Mustafa. “Abbasilerin Dini/Siyasi Meşruiyet Arayışları ve Tarihin Tahrifi”. Kahramanmaraş Sütçü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (Aralık 2020), 133-165.
• Mes’udî, Ebü’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali. Mürûcü’z-zeheb : (Altın Bozkırlar). İstanbul: Selenge Yayınları, 2004.
• Mucâhid b. Cebr, Ebû’l-Haccâc Mucâhid b. Cebr el-Kureşî. Tefsîru Mucâhid. thk. Muhammed Abdu’s-Selâm Ebu’n-Nîl. Mısır: Dâru’l-Fikr İslâmî Hadisî, 1989.
• Mukâtil b. Suleymân, Ebu’l-Hasan Mukâtil b. Süleyman el-Belhî. Tefsîru Muḳâtil b. Süleyman. thk. Abdullâh Mahmûd Şeḥâte. 5 Cilt. Beyrut: y.y., 2002.
• Muslim, Ebu’l-Hasan Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâssi’l-Arabî, 1955.
• Müberred, Ebü’l-Abbas Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. ʿUmeyr el-Ezdî es-Sümâlî. el-Kâmil [fi’l-edeb]. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1869.
• Müzahim, Ebü’l-Fazl el-Minkârî et-Temîmî Nasr b. Vak’atü Sıffîn. Kahire: el-Müessesetü’l-ʿArabiyyeti’l, 1981.
• Özdemi̇r, Öznur - Uysal, Şule Yüksel. “Abbâsî İktidarının Meşruiyet Aracı Olarak Ahbâru’l-Abbâs Ve İslâm Tarihçiliği Açısından Değeri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 21/1 (31 Mart 2021), 293-322.
• Özkan, Halit. “Süyûtî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/188-198. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Sarıçam, İbrahim. Emevî-Hâşimî İlişkileri İslâm Öncesinden Abbasîler Dönemine Kadar. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Sarıçam, İbrahim - Öz, Mustafa. “Hâşim (Benî Hâşim)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/403-405. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebû Bekr. el-Leâli’l-masnûʿa fî’l-ehâdîsi’l-mevzuʿa. Beyrut : Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Suyûtî, Hâfız Celâleddîn Abdurrahman. Halifeler Tarihi. çev. Onur Özatağ. İstanbul: Ötüken Yay., 2. Basım, 2015.
• Taberî, Ebû Cafer b. Cerîr Muhammed b. Cerîr b. Yezîd et-. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. Kahire: Daru’l Maarif bi-Mısr, 1708.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî eṭ-. Câmiʿu’l-beyân fî teʾvîli âyi’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. b.y.: Muʾessesetu’r-Risâle, 2000.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muhammed b. Ali en-Nîsâbûrî el-. et-Tefsîru’l-basît. b.y.: y.y., 1430.
• Vâkıdî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ömer el-. Hz. Peygamber’in (s.a.v) Savaşları. İlk Harf Yayınevi: y.y., 2016.
• Yahya b. Sellâm, Ebû Zekeriyya Yahya b. Sellâm el-Kayravânî. Tefsîru Yahya b. Sellâm. thk. Hind Şelebî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2004.
• Yurdaydın, Hüseyn Gazi. İslâm Tarihi Dersleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1971.
• Watt, W. Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Sarkaç Yayınları, 2020.
• Wellhausen, Julius. Arap Devleti ve Sukutu. çev. Fikret Işıltan. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayını, 1963.