Türkiye - Irak İlişkiler'inde Musul Sorunu

Yıl 2015, Cilt: 12 Sayı: 2, 67 - 84, 28.10.2015

Ahmet Eyicil Peyman Hamadlak

Öz

Mosul province had a strategic importance in the past and it has protected its importance until now. The importance of this city that is located on the trade routes plus more after the start of oil extraction. Mosul Issue appears with the Mondros Armistice Treaty. England realized the rich oil resources of Mosul Province. Although the ceasefire UK forces entered Mosul. Turkey did not accept this situation therefore problems occurred. Mosul Issue was the subject of meetings held between Turkey and England after the First World War. The Mosul Issue was not resolved in Lausanne Conference. Lacking a consensus of the Parties, the subject referred to the National Assembly in accordance with the 3rd Article of Lausanne Conference. Nations Assembly asked the subject to public by sending a commission but failed to reach a decision based on the responses of the people living in the district. Nevertheless, the Commission has issued a report in favor of England. At that time Turkey was in a sensitive position. The War of Independence had finished yet. Republic was established. Consequently, although Turkey was disturbed by the result, signed the treaty on June 5, 1926 with Iraq and the United Kingdom. Turkey-Iraq border was drawn by the treaty. Turkey signed this treaty but it did not mean that it is completely gave up Mosul. Therefore, during the Gulf War Mosul subject came up again. However, this issue was not implemented despite the fact that it busied mind

Anahtar Kelimeler

Turkey, Iraq, Mosul, England, oil

Türkiye - Irak İlişkiler'inde Musul Sorunu

Öz

Musul vilayeti eskiden beri stratejik öneme sahip olup şimdiye kadar da bu önemini koruyan yerlerden biridir. İlk başlarda ana ticaret yolları üzerinde bulunan bu şehrin önemi, petrol çıkarılmaya başladıktan sonra daha da artı.  Musul meselesi Mondros Ateşkes antlaşması ile ortaya çıktı. İngiltere, Musul Vilayetinin zengin petrol kaynaklarına sahip olduğunun farkına vardı. Ateşkes ilan edilmesine rağmen İngiltere kuvvetleri Musul’a girdi. Türkiye bu durumu kabullenmedi ve buna bağlı olarak sorunlar yaşandı.

I. Dünya Savaş’ından sonra Türkiye-İngiltere arasında yapılan bütün toplantıların konusu Musul meselesi oldu. Lozan Konferansı'nda Musul meselesi çözüme kavuşturulamadı. Taraflar uzlaşmaya varamayınca Lozan Konferansı'nın 3. maddesi gereği konu Milletler Meclisi'ne havale edildi. Milletler Meclisi bölgeye bir komisyon göndererek konu halka soruldu. Bölge halkının verdiği cevaplar doğrultusunda bir karara varılamadı. Buna rağmen komisyon İngiltere lehine rapor verdi. O dönemde Türkiye hassas bir konumdaydı. Kurtuluş Savaşı'ndan çıkmış ve Cumhuriyet yeni kurulmuştu. Neticeden rahatsız olmasına rağmen Türkiye, Irak ve İngiltere arasında 5 Haziran 1926'da antlaşma imzalandı.

 Bu antlaşma ile Türkiye-Irak sınırı çizildi. Türkiye’nin bu antlaşmayı imzalamış olması Musul'dan tamamen vazgeçtiği anlamına gelmiyordu. Bu nedenle Körfez Savaşı sırasında Musul konusu tekrar gündeme geldi. Ancak bu konu zihinleri meşgul etmesine rağmen uygulamaya konulmadı.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Irak, Musul, İngiltere, petrol

Kaynakça

• Belgeler Devlet Arşiv Genel Müdürlüğü ( DAGM) Fon No: 30 1000-Kutu No: 258
• Dosya No: 740- Sıra No: 2; DAGM, Fon No: 30 1000-Kutu No: 230- Dosya
• No: 548- Sıra No: 5; DAGM, Fon No: 30 1000-Kutu No: 230- Dosya No: 548- Sıra No: 7
• Yayımlanmış Eserler ALİ, O., 2003, Dirasat fi El-harakeü’l-Kürdiye Em-Muasıre (1833-1946), dirase
• terihiye ve sakaviye, sakafe matbaası, 1. Baskı, Erbil, 813s. ANDIRSIN, L., STANSFİLD, Ğ., 2005, Irakü’m-Mustakbel: Diktatoriye Em
• Taksim, çev. Bedr, R., dar el-verrak, Londun, 424s. ARMAOĞLU, F., 2014, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), 19 Baskı, Timaş
• Yay., Ankara, 895s. BEYL, 2003, El-Irak fi’l-Rasa’il Em-Mis Beyl (1917-1926), çev. El-Hayat,
• C.,ed-dar el-Arabiye li’l-musu‘at, 1. Baskı, Lubnan, 704s. El-LLAF, İ., 2007, Tarihü’m-Musulü’l-hadis Dirasat ve Makalat, Irak, 320s. El-LLAF, İ., 2008, Nahnu ve Türkiye Dirasat ve Buhus, Dar İbnü’l-Esir
• matbaası, 1.baskı, Musul, 576s. El-HASANİ, A., 1988, Tarihü’l-vezarat El-İrakiye, C. 1, 7. Baskı, Darü'ş-Şı'un
• Es-Sakafa El- Aama, Bağdat, 359s. El-HASANİ, A., 1988, Tarihü’l-vezarat el-İrakiye, C. 2, 7. Baskı, Darü'ş-Şı'un
• Es-Sakafa El- Aama, Bağdat, 332s. El-Hasri, s.,1968, Muzakkarati fi El-Irak (1921-1941), Menşurat dar et-tali‘e, 1.
• Baskı, Beyrut, , 627s. En-Na‘imi, A., 2012. el-ilakatü’l-Irakiye Et-Türkiye el-vaki‘ ve’l-mustakbel,
• dar Zahran, 1. Baskı, Amman, 493s. En-Na‘imi, A., CLUD, M., 2012, İlakat Türkiye el-iklimiye fi Ahd hizbü’l
• Adale ve’t-tenmiye, dar ibnü’l-esir, Musul, 280s. Es-Sa’iğ, A., 2012, Et-Temsil Ed-Diblomasi li’І-Irak maa Duvelü’l-civar (1929
• 1939), temmuz matbaası, 1. Baskı, Dimeşik, 250 s. EYİCİL, A., 2005, Siyasi Tarihi (1789-1939), Gün Yay., Ankara, 495s. FETHULLAH, C., 2002, Yekzatü’l-Kürd Tarih Siyasi (1900-1925), Aras
• Matbaası, 1. Baskı, Erbil, 712s. GÖZEN, R., 2004. Türkiye ve I.Körfev Savaşı: Kriz Ortamında Dış Politika,
• Türk Politikasının Analizi, 3.Basım, Der Yay., İstanbul, Ss.271- 309, 1060s. HALE,W., 2003, Türk Dış Politikası (1774- 2000), çev., DEMİR, P., Mart
• Matbaası, İstanbul, 414s. HÜSEYİN, F., 1977, Muşkilet em-Musul fi ed-Diblumasiye el-Irakiye el
• İngliziye et-Türkiye fi Er-rayü’l-am, işbiliye matbaası, 3. Baskı, 339s. KERKÜKLİ, C., 2010, Em-Mevkifü’t-Türki min’l-İhtilal Em-Miriki li’l-İrak,
• Mustakbel ilakat Irak ve’l-duvel-civar, 1. Baskı, dar ibnü’l-Esir li’l-tibaa
• ve’l-naşır, Musul, Ss. 249-265, 855s. KÜRKÇÜOĞLU, Ö., 2006, Mondros'tan Msulul'a Türk-İngiliz İlişkileri, İmaj
• Yay. Ankara, 430s. MUSTAFA, A., 1981, El-İlakat El-Irakiye Et-Türkiye (1932-1958), yüksek
• lisans tezi, Mustansıriye üniversitesi, Bağdat, 286s. MUSTAFA, F., 2001, El-Kaziyye El-Kürdiye fi em-Mu’temerat Ed-Duveliye,
• vuzaretü’l-sakafe matbaası, 1. Baskı, Erbil, 138s. MUNTAŞAŞĞİLİ, A.M. 1978, El-İrak fi Senevat El-İntidab El-Biritani, çev:
• Et-Tkriti, H., Müdiriye Matbaası Cami‘at, Bağdat, 438s. N.ŞİMŞİR, B., 2004, Türk- Irak İlişkilerinde Türkmenler, Bilgi Yay., 1.Basım, Ankara, 724s. NURETTİN, M., 1997, Türkiye fi Zemen Em-Mutahavvul (kalak el-haviye v’l
• sira‘ el-hayarat), 1. Baskı, 312s. OLSUN, R., 2001, Em-Mes’eletü’l-Kürdiye fi İlakat Et-Türkiye El- İraniye,
• çev. İhsan, M., Aras Matbaası, 1. Baskı, Erbil, 141s. ÖKE, M., 1991, Musul Meselesi Kronolojisi (1918- 1926), TDA, 2.Baskı,
• İstanbul, 205s. ÖZDAĞ, Ü., 1999, Türkiye Kuzey Irak ve PKK, Avrasya.S.A. Yay., Ankara, 248s. SANDER,O., Sene siz, Siyasi Tarihi (1918- 1990), 3. Baskı, 458s. TÜRKMEN, Z., 2003, Musul Meselesi Askeri Yönden Çözüm Arayışları
• (1922- 1925), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 182s. Vilayeti Musul, Milletler Cemiyeti Komitesi Raporu, 2012, İngilizce çeviri:
• Muhammed Amin Hüseyin Ali- Mina, Kardo Matbaası, 1. Baskı, Erbil, 314s. YAZICI, N., 2010, Petrol Çerçevesinde Musul Sorunu (1926-1955), Ötöken
• Yay., İstanbul, 432s.