Senusilik Ve İşgalcilere Karşı Kuzey Afrika’da Osmanlı- Senusi İş Birliği

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 1, 221 - 256, 21.04.2019

Mustafa Çabuk

https://doi.org/10.33437/ksusbd.531328

Cited By: 2

Öz

Muhammed bin Ali Senûsî tarafından kurulan bir tarikat olan
Senusilik, Libya başta olmak üzere, Sudan, Tunus, Mısır, Yemen, Hicaz ve
Cezayir’de geniş bir kitle tarafından benimsendi. Senusilik bütün mezhep ve
tarikatların aynı amaca hizmet ettiğini savunan ve diğer tarikat ve mezhepleri
dışlamayan bir anlayışa sahipti. Zaviya teşkilatı üzerinden bir yapılanma
gösteren bu tarikatta, Zaviyeler eğitim merkezi, mahkeme, misafirhane, ikmal
noktası gibi farklı amaçlarla kullanıldı. Diğer tarikatlardan farklı olarak
Senusiler siyasete, ticarete, ziraata, sosyal ve askeri konulara daha çok önem
verdiler. Kuruluşlarından itibaren
Avrupalı ülkelerin yayılmacı politikalarına karşı çıktılar. İşgalci güçlere
karşı cihad ilan ederek silahlarıyla mücadele ettiler.  Senusi liderleri Halifelik makamının da
etkisiyle Osmanlı Devleti’ne ve padişahlarına hep sadık kaldılar. Bulundukları
bölgelerde halkı Osmanlı Devleti’ne bağladılar. Emperyalist güçlere karşı
Osmanlı Devleti’nin göndermiş olduğu askerlerle silahlı direniş gösterdiler.
1911 Trablusgarp Savaşı ve Birinci Dünya Savaşı başta olmak üzere Afrika’da
dönemin en büyük 3 sömürgeci ülkesi olan Fransa, İtalya ve İngiltere’ye karşı
Osmanlı Devleti ile beraber vatanlarını korumak için savaştılar. 

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Senusilik, Osmanlı, Hilafet, Sömürge, Afrika

Kaynakça

• KaynakçaOsmanlı Arşiv BelgeleriA.) DVN. NMH. 37/2/1BEO 3991/299285/1-2DH. ŞFR. 41/248/1DH.ŞFR. 53/288/1MV.243/55Y. PRK.EŞA.12/22/1İngiltere Arşiv BelgeleriIOR/L/PS/10/657 Arap Bülten 23 Mart 1917 Sayı: 45.IOR/L/PS/20/G89War OfficeWO 33/3254WO 106/1531 Senusi History, 1882-1905Yayınlanmış Arşiv BelgeleriBOA (2010), Osmanlı¬ Belgelerinde ¬Cezayir, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, , C. II, Ankara.Diğer KaynaklarArtuç, Nevzat (2013), İttihat Ve Terakki’nin İttihad-I İslâm Siyaseti Çerçevesinde İttihatçı-Senûsî İlişkileri (1908-1918), Bilge Kültür Sanat Yayın, İstanbul.Azamat, Nihat (2009), “Seyyid Ahmed eş-Şerîf b. Muhammed eş-Şerîf b. Muhammed b. Alî es-Senûsî”, DİA., İstanbul, C.36, ss. 527-529.el- Askerî, Cafer (2008), İsyancı Arap Ordusunda Bir Harbiyeli, (Hazırlayan: Necdet Fethi Safvet, Tercüme: Halit Özkan), Klasik Yayınları, İstanbul.El-Müeyyed, Sadık (2008) , Afrika Sahra-yı Kebiri'nde Seyahat Bir Osmanlı Zabitinin Büyük Sahra'da Seyahati, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul .Engin, Vahdettin (2007), II. Abdülhamit ve Dış Politika, Yediteope Yayınları, İstanbul.Erdal, Şükrü (1978), Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi VI. Cilt Hicaz, Asir, Yemen, Cepheleri ve Libya Hareketi 1914-1918, Genelkurmay Basımevi, Ankara.Karaköse, Necdet (2011), “Birinci Dünya Savaşı’nda Trablusgarp Cephesi ve Afrika Grupları Komutanı Nuri Paşa(Killigil)”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 6, ss.251-282.Gedikli, Yusuf (2011), Tırablusgarp Cephesi Hatıraları,Paraf Yayınları, İstanbul.Karaköse, Nejdet(2010), Askeri, Siyasi Ve Silah Sanayicisi Kişiliği İle Nuri Paşa ( Killigil), Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.Kavas, Ahmet(2009), Senûsî Muhammed Bin Ali, TDİA., cilt: 36; İstanbul, ss.529- 530Ahmet Kavas, “Senu-si, Muhammed b. Ali”, TDVİA, C. 36, İstanbul 2009, s. 529-530; Kavas, Ahmet(2009), SENÛSÎ, TDİA., cilt: 36;İstanbul, ss.529- 534Kavas, Ahmet(2000), “Osmanlı-Tibu Münasebetleri Büyük Sahra’da Reşade (Çad) ve Kavar (Nijer) Kazalarının Kurulması”, İslâm¬ Araştırmaları¬ Dergisi, S. 4, İstanbul, ss. 69-103.Kavas, Ahmet(1999), “Büyük Sahra’da Gat Kazası’nın Kurulması ve Osmanlı-Tevarık Münasebetleri”, İslâm¬ Araştırmaları¬ Dergisi, S. 3, İstanbul, ss. 171-195.Kavas, Ahmet(2011), “Trablusgarp Savaşı: Osmanlı Ordusunun Senusiye Hareketi İle Müşterek Savaşı”, Osmanlı Devleti’nin Dağılma Sürecinde Trablusgarp ve Balan Savaşları Sempozyumu, 16-18 Mayıs, İzmir, TTK Yayınları, ss.49-75Koloğlu, Orhan (2008), Fizan Korkusundan Libya Mücahitliğine, Truva Yayınları, İstanbul. Moreau, Marie-Odille (2011), “Ottoman Resistance During The Turkısh –Italian War”, Osmanlı Devleti’nin Dağılma Sürecinde Trablusgarp ve Balan Savaşları Sempozyumu, 16-18 Mayıs, İzmir, TTK Yayınları, ss.77-83Özköse, Kadir (2013), “Osmanlı Devleti İle Senûsiyye Tarikatı Arasındaki İlişkiler”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: I, S. 2, ss.11-39.Pehlivanlı, Hamit (2000), “Teşkilât-ı Mahsûsa Kuzey Afrika’da (1914-1918)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XVI, Sayı 47, Ankara, ss.421-440.Polat, Ü. Gülsüm (2015), Osmanlı Devleti ve İngiltere Ekseninde I. Dünya Savaşı Yıllarında Mısır, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.Pritchard, E. E.Evans (1949), The Sanusi of Cyrenaica, Oxford at the Clarendon Press.Stoddard, Philip H. (2003), Teşkilatı Mahsusa, Arma Yayınları, İstanbul.Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi (1325), Senusîler, İkdam Matbaası, İstanbul.Şıvgın,Hale (1989), Trablusgarp Savaşı ve 1911-1912 Türk- İtalyan İlişkileri, Türk Tarih Kurumu, Ankara.Turan Tufan ve Turan Esin Tüylü (2011), Libya’nın Tarihi Gelişimi İçerisinde Senusîlik, Türk-Senusî Ve Türkiye Libya İlişkileri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 4, S. 19, Güz, ss. 190-206Tansu, Samih Nafiz (2011), İki Devrin Perde Arkası Teşkilat-I Mahsusa Başkanı Hüsamettin Ertürk, İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.Ünalp, F.Rezzan (2015), “Birinci Dünya Savaşı’nda Trablusgarp/Libya Cephesi, Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika’da Yürüttüğü Askerî Faaliyetler”, 1914’ten 2014’e 100’üncü Yılında Birinci Dünya Savaşı’nı Anlamak Uluslararası Sempozyum, İstanbul, 20-21 Kasım 2014, Bildiriler, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul, ss.337-380.Yazıcı,Nesimi (1994),“Layihalar Işığında II. Abdülhamid Dönemi’nde Libya Üzerine Bazı Gözlemler”, Sultan ¬II. Abdülhamid¬ ve ¬Devri¬ Semineri¬ (27-29¬ Mayıs¬1992), İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, ss. 47-84.