Tahmis-i Aşar Medhod İn The Skopje Sancak

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 2, 1280 - 1302, 28.08.2021

Kemalettin Koç

https://doi.org/10.33437/ksusbd.873226

Öz

ÜSKÜP SANCAĞI'NDA TAHMÎS-İ ÂŞAR USULÜ

Öz

Osmanlı Devleti’nin Rusya ile yaptığı 93 Harbi, Rumeli’de önemli değişimlerin yaşanmasına sebep olmuştur. Savaş sonrası bu coğrafyada huzursuzluklar belirgin hale gelmiştir. 1894 yılında Bulgaristan’ın Osmanlı Devleti’nden kopması sonrası Rumeli Edirne, Selânik, Kosova, Yanya, İşkodra ve Manastır vilâyetlerine ayrılmıştır. II. Abdülhamid, Rumeli’deki karışıklığın idarî noksanlıktan meydana geldiğini düşünerek, 1894 yılından itibaren bir ıslahat hareketi başlatmıştır. Bu anlamda ıslahat girişimlerinin ilk adımı olarak vilayetlere bağlı kasabaların adları değiştirilmiş Osmaniye, Orhaniye gibi adlar verilerek bölgenin sahibinin Türkler olduğu vurgulanmıştır.
Bölgedeki huzursuzluğun sebebini öğrenmek ve bu kapsamda Rumeli’de ıslahatlar yapmak üzere bir heyet oluşturulmuş, bu heyet 1896 yılında Hakkı Efendi’nin başkanlığında Edirne, Selanik, Yanya, İşkodra, Kosova ve Manastır vilayetleri ile ilgili araştırma ve incelemeler yapmıştır. Heyetin hazırladığı rapor padişaha sunulmuştur. Hazırlanan rapor çerçevesinde Rumeli Islahat Layihası hazırlanmıştır. Islahat layihayı ile ortaya konulan düzenlemelerin R.1312/M.1896 mali yılından itibaren Rumeli vilayetlerine bağlı kazaların birinde yavaş yavaş uygulaması kararlaştırılmıştır. Islahat uygulanan vilayetlerden birisi de Kosova’dır. Kosova Vilayeti, 5 livadan oluşmuştur. Bunlar; Yenipazar, İpek, Prizrin, Priştine ve Taşlıca sancakları ile vilayet merkezi olan Üsküp’tür.
Bu anlamda Kosova vilayetinde Üsküp çevresinde uygulanabilen ıslahatlara, bir vergi tahsil usulü olan, Tahmis-i Âşar Usulü dâhil edilmiştir. Araziden alınan bir vergi türü olan mahsul öşrü, R.1321/M.1905-06 tarihinden itibaren Tahmis-i Âşar Usulü ile tahsil edilmeye başlanmıştır. Bu vergi tahsil türünde, öşür bedeli geçmiş beş yılın ziraatından alınan âşarın 1/5’ine göre hesaplanıp taksim edildiği gibi, beş yıllık tahmini öşür hesaplanıp yine beşe bölünerek her yıl eşit miktarda tahsil edilmiştir.
Üsküp’te uygulanan Tahmis-i Âşar hakkında, Maliye Müfettişi Raşid Bey tarafından yapılan incelemeler sonrasında, 1906’da bir rapor hazırlanmıştır. Raporda, adı geçen usulün uygulanması ve yöredeki yansımaları yerinde görülerek ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Raşid Bey’in hazırladığı rapor, Osmanlı Devleti’nin XIX. yüzyıl sonu ile XX. yüzyılın hemen başındaki Sosyo-ekonomik tarihine dair önemli veriler ve ipuçları içermektedir. Bu çalışmada tahmis-i aşar usulü zikredilen rapor ışığında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Rumeli, Kosova/Üsküp

Kaynakça

• BOA, A.DVN.MKL., 18/13. BOA, A.DVN.MKL., 38/9. BOA, A.DVN.MKL., 42/13. BOA, A.DVN.MKL., 80/5. BOA, A.DVN.MKL., 85/10. BOA, A.MKT.MHM., 296/34 BOA, A.MKT.MHM., 677/30. BOA, A.MKT.MHM., 677/5. BOA, A.MKT.MHM., 690/12. BOA, A.MKT.UM., 462/77. BOA, BEO, 1330/99718. BOA, BEO, 2541/190537. BOA, BEO, 3095/232095. BOA, BEO, 3128/234568. BOA, BEO, 3182/238628. BOA, DH.TMIK.S., 18/15. BOA, DH.TMIK.S., 11/99. BOA, DH.TMIK.S., 5/63. BOA, DH.TMIK.S., 6/27. BOA, DH.TMIK.S., 7/24.