Cam Sanatından Bir Folklorik Objeye: Nazar Boncuğu

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 3, 1377 - 1384, 31.12.2022

Yılmaz Irmak

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1215415

Öz

İnsanlık tarihi boyunca insan ile nesneler arasında hep bir bağ oluşmuştur. Bu bağın kaynağında ise çoğunlukla inanç unsuru vardır. Soyut bir kavram olan nazarın, somut bir nesneye dönüştüğü nazar boncukları buna en güzel örnektir. Günlük hayatta sıklıkla kadınların gerdanlarında ve bileklerinde, bebeklerin omuzlarında, hayvanların boyunlarında, arabalarda, dokumalarda, mutfak eşyalarında, evlerde ve işyerlerinde hem nazarlık, hem de süs eşyası olarak kullanılan nazar boncuğu; “ocak” adı verilen fırınlarda usta ellerin camlara biçim vererek ve ortasına bir göz figürü koyarak imal ettikleri bir folklorik objedir. Ortasında göz figürü bulunduğu için “göz boncuğu” olarak da adlandırılan nazar boncuğunda, kötü bakışlardan ve kem gözlerin verdiği zararlı etkilerden koruyan bir tılsım olduğuna inanılır. Bu yüzden de kötü bakışlı insanların enerjisinin nazar boncuğuna yönelmesiyle nazarın olumsuz etkisinin engellendiği düşünülür. “Gök gözlü” olarak adlandırılan mavi gözlü insanların, daha çok nazarının değdiği inancı yaygındır hep halk arasında. “Kem gözlü” olarak nitelendirilen insanların nazarından korunmak için Anadolu’da birçok obje karşımıza çıkmaktadır. Bu objelerden en yaygını ise nazar boncuğudur. Bu çalışmada öncelikle farklı kültürlerde ve Eski Türklerde nazar inancı hakkında bilgi verildikten sonra nazar boncuğu yapımı ve kullanım alanları üzerinde durulacak, ayrıca bu kültürel objenin folklor ve kültür turizmi bakımından önemine değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Nazar İnancı, Nazar Boncuğu, Folklor, Kültür Turizmi

Kaynakça

• Akçora, E. (2013), Görece’de nazar boncuğu, Akdeniz Sanat Dergisi, C. 6, S.11, 11-22.
• Boratav, P. N. (1999), 100 Soruda Türk folkloru, Gerçek Yayınevi.
• Davulcu, M. (2012), Türkiye’de nazar boncuğu sanatı, Aro Dergisi, (Antalya Rehberler Odası Dergisi), S.7, 96-99.
• Demir, İ. (2009), Türkiye’de cam boncuk sanatı, [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Selçuk Üniversitesi.
• Emeksiz, A. (1998), Türk halk kültüründe üzerlik, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. XXVIII, 229-242.
• Irmak, Y. (2017), Bingöl’de nazar inancı ve uygulamaları, Bingöl Araştırmaları Dergisi, C.3, S.2, 65-78.
• Kalafat, Y. (1999), Doğu Anadolu’da eski türk inançlarının izleri, AKM Başkanlığı Yayınları.
• Küçükerman, Ö. (2010), Anadolu Mirasında 3000 Yıllık Tasarım, Sanayi ve Ustalık Öyküsü Göz Boncuğu, Nazar Boncuğu, (Ed. Doğanay Çevik), Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları.
• Langdon, S. (1992), An Incantation in the “House of Light” Against the Evil Eye, The Evil Eye, (Ed. Alan Dundes), England-Londra: A Case Book, 39-40.
• MEB, (2013), El sanatları teknolojisi nazar boncuğu yapımı, MEB Modülü.
• Tuna, S. T. (2014), Muğla’da nazar, büyü, fal üzerine su kültürüyle ilgili inanç ve pratikler, Prof. Dr. Mehmet Özmen Armağanı, Çukurova Üniversitesi Basımevi Müdürlüğü, 309-320.