Türkiye Türkçesi Ağızlarında #ç- Sesi Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 1, 45 - 54, 30.04.2023

Türker Barış Bulduk

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1246193

Öz

Her ne kadar yazılı metinlerinin başlangıcı 8. yüzyıla dayansa da o metinlerdeki bazı kelimelerde bulunan soyut anlamlılık, çok anlamlılık ve tam eş anlamlılık gibi özellikler Türkçenin çok eskiye uzanan bir geçmişi olduğunu göstermektedir. Dünyanın en eski dillerinden biri olarak Türkçe, tarih içinde pek çok medeniyetle etkileşim içerisinde bulunmuş ve buna bağlı olarak diğer pek çok dil gibi değişikliğe uğramıştır. Bugün tek bir ses olarak gördüğümüz bazı kullanımlar, aslında farklı seslerin değişikliğe uğraması sonucunda oluşmuş şekillerdir. Söz gelimi, bugün n sesi olarak tek şekilli kullandığımız ses, Türkçenin tarihi içinde ñ ve n seslerinin birleşmesi neticesinde ortaya çıkmıştır. Aynı şekilde bugün #ç olarak kullandığımız ses, Türkçenin gerek tarihî lehçelerinde, gerek çağdaş lehçelerinde ve gerekse Türkiye Türkçesi ağızlarında farklı şekillerde kullanılmakta ve bu sesin farklı kaynakları olabilmektedir. Bu çalışmanın amacı Türkçenin en eski seslerinden biri olan kelime başı ç’nin Türkiye Türkçesi ağızlarında hangi şekillerde ortaya çıktığını sınıflandırmaktır. Bu bağlamda, ç- sesinin Derleme Sözlüğü’ndeki madde başları incelenmiş ve bu madde başlarından bir kısmının Türkçenin farklı lehçelerinden ses değişikliği şeklinde geçtiği ya da bazı ç-‘lerin ön türeme şeklinde oluştuğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Tarihî Lehçeler, Çağdaş Lehçeler, Türkiye Türkçesi Ağızları, ç- Sesi.

Destekleyen Kurum

ADIYAMAN ÜNİVERSİTESİ

Kaynakça

• Böler, T. (2020). Türkiye Türkçesi ses bilgisi. Kesit Yayınları.
• Bulduk, T. B. (2018). Kelime başında y foneminin düşmesi: Kâbûs-Nâme ve Türkiye Türkçesi ağızları örneği. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(30), 944-991.
• Caferoğlu, A. (2015). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Derleme, S. (2009). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2007). Türk Lehçeleri grameri. Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2016). Türk Dili tarihi. Akçağ Yayınları.
• Ergin, M. (1999). Orhun Abideleri. Boğaziçi Yayınları.
• Ergin, M. (2003). Türk Dil Bilgisi. Bayrak Basım/Yayın/Tanıtım.
• Gülsevin, G. (2001). Türkiye Türkçesi ağızlarında #h sesi üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 49, 129-146.
• Kanar, M. (2011). Eski Anadolu Türkçesi sözlüğü. Say Yayınları.
• Mahmud, K. (2018). Divanü Lugati't-Türk-Dizin. (B. Atalay, Çev.) Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Necip, E. N. (2013). Yeni Uygur Türkçesi sözlüğü. (İ. Kurban, Çev.), Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özşahin, M. (2017). Başkurt Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şahin, H. (2012). Türkiye Türkçesindeki bazı kelimelerin başındaki y sesinin düşme mi türeme mi yaşadığı üzerine. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, 19-28.
• Tavkul, U. (2020). Karaçay-Malkar Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2000). Orhun Türkçesi grameri. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Türkçe Sözlük. (1998). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yudahin, K. K. (2011). Kırgız sözlüğü. (A. Taymas, Çev.), Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Zülfikar, H. (2018). Türkçede ses yansımalı kelimeler. Türk Dil Kurumu Yayınları.