Examination of the Vocabulary Related to Men in Dîvânu Lugâtî't-Türk From a Sociolinguistic Perspective

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: Divanu Lügati't Türk'ün 950. Yıl Dönümü, 194 - 206, 22.12.2024

Selda Sandalyeci

Öz

Language and society are in a relationship that mutually affects each other. For this reason, changes and developments in society are directly reflected in language. The field of study of sociolinguistics is basically these mutual relations between language and society. Vocabulary is the most concrete and changeable source of this field of study in terms of language. Written by Mahmud of Kashgar in the 11th century to teach Turkish to Arabs, Divanu Lugâti’t-Türk, which is actually a dictionary, is among the most important works that reveal Turkish culture in terms of reflecting the lifestyle of the period in which it was written and its rich vocabulary. In this study, the vocabulary related to men, which is a part of our culture and is included in the basic vocabulary, was analyzed and determined in Divanu Lugâti’t-Türk. The vocabulary and meaning areas preferred when talking about men, who are generally always one step ahead of women in society, were preferred not only because they are indicators of the perception towards men, but also because they are indicators of gender. An attempt was made to determine the social roles and values attributed to men through the concept of man and the vocabulary related to men, and it was aimed to determine how the concept of man was perceived in Turkish social life at that time.

Anahtar Kelimeler

Dîvânu Lugâti’t- Türk, male image, vocabularies about male, vocabulary, sociolinguistics

Dîvânu Lugâtî’t-Türk’te Erkek ile İlgili Söz Varlığının Toplum Dilbilimsel Açıdan İncelenmesi

Öz

Dil ile toplum karşılıklı olarak birbirini etkileyen bir ilişki içerisindedir. Bu sebeple toplumdaki değişme ve gelişmeler doğrudan dile yansımaktadır. Toplumdilbilimin inceleme alanınını da temel olarak dil ile toplum arasındaki bu karşılıklı ilişkiler oluşturur. Söz varlığı ise dil açısından bu inceleme alanının en değişime açık ve somut kaynağıdır. Kaşgarlı Mahmud’un 11. yüzyılda Araplara Türkçe öğretmek maksadıyla yazdığı, aslında bir sözlük olan Dîvânu Lugâti’t-Türk, yazıldığı dönemin yaşam biçimini yansıtması ve sahip olduğu zengin söz varlığı açısından Türk kültürünü gözler önüne seren en önemli eserler arasındadır. Kültürümüzün bir parçası olarak temel söz varlığı içerisinde yer alan erkek ile ilgili kavramlar, bu çalışmada Divânu Lugâti’t-Türk taranarak tespit edilmiştir. Çoğunlukla toplumda kadından hep bir adım önde tutulan erkek söz konusu olduğunda tercih edilen söz varlığı ve anlam alanları sadece erkeğe yönelik algının değil, toplumsal cinsiyetin göstergesi olduğu için de tercih edilmiştir. Erkek kavramı ve erkekle ilgili söz varlığı üzerinden erkeklere yüklenen toplumsal rol ve değerler tespit edilmeye çalışılmış, o dönemki Türk toplum hayatında erkek kavram alanının nasıl karşılandığını belirlemek amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dîvânu Lugâti’t- Türk, Erkek İmgesi, Erkek İle İlgili Söz Varlığı, Toplumdilbilim, Söz Varlığı

Kaynakça

• Akata, H.Z. (2019, Ekim 16-18). Güncel Türkçe Sözlük’te kadın kavramı ve toplumdilbilimsel sezdirimleri [Sözlü bildiri], XI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, Samsun, 2275-2283.Aksan, D. (2020). Türkçeye yansıyan Türk kültürü, Bilgi Yayınevi.
• Argunşah, M. (2017, 4-6 Mayıs). Türkiye Türkçesindeki kadınla ilgili temel söz varlığının tarihî gelişimi [Sözlü bildiri], Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında “Kadın” Sempozyumu Bildiri Kitabı, Amasya, 81-105.
• Avşar, S. (2017). Toplumsal cinsiyet rolleri bağlamında tarihsel rollerini yitiren erkekliğin çöküşü: küllerinden “yeni erkek”liğin doğuşu, KADEM Kadın Araştırmaları Dergisi, 3(2), 224-241.
• Bayraktar, F. S. (2001, 12-13 Nisan). Kayseri deyimlerinde kadın ve erkeğe biçilen roller [Sözlü bildiri], Erciyes Üniversitesi Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni, Kayseri.
• Bayraktar, F. S. (2017, 4-6 Mayıs). Tabirü'l-Menamat'ta kadının toplumsal cinsiyet rolüne bir bakış [Sözlü bildiri], Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında "Kadın" Sempozyumu, Amasya.
• Çağbayır, Y. (2004). Ötüken Türkçe sözlük (Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı), İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Çolak, G. (2020). Toplumdilbilimi toplumsal cinsiyet ve dil, Bilge Kültür-Sanat. Doğan, A. B. (2022). Eski uygur sivil belgelerinde erkekle ilgili söz varlığı, Karadeniz Araştırmaları. XIX (73), 237-279.
• Dökmen, Z. Y. (2009). Toplumsal cinsiyet. Remzi Kitabevi.
• Emiroğlu, S. (2012). Türkçe sözlükteki akrabalık adlarının tasnifi, Electronic Turkish Studies, 7(4), 1691-1710.
• Ercilasun, A. B.& Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk giriş-metin-çeviri-notlar-dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ertan, C. (2009), Türkiye'de erkeklik imgesi ve eşcinsel kimliği. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Akdeniz Üniversitesi.
• Gabain, A.V. (1988), Eski Türkçenin grameri (Çev. Mehmet Akalın), Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Günay, V. D. (2016). Kültürbilime giriş: dil, kültür ve ötesi. Papatya Bilim.
• Günşen, A. (2008). Söz varlığı ışığında Dîvânu Lûgati’t-Türk’te çağının Türk iktisadi hayatına ait izler” (In the light vocabulary the traces belong to ıts age ın Dîvânu Lûgati’t-Türk), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi/The Journal of International Social Research, 1(4), 242-267.
• İmer, K. (1990). Dil ve toplum, Gündoğan Yayınları.
• Konig, G. Ç. (1992). Dil ve cins: kadın ve erkeklerin dil kullanımı, Dilbilim Araştırmaları, 3, 25-36.
• Malkoç, E. (2022). Özbek Türkçesinde geçen erkekle ilgili adlandırmaların toplumdilbilimsel açıdan incelenmesi, Dil Araştırmaları Journal of Language Studies, 16 (30), Bahar, 169- 182.
• Pilancı, H. (2002). Anadolu Ağızlarında Kadın İçin Kullanılan Sözler Üzerine Bir İnceleme, Kadın Woman, 3(2), 71-82
• Sertkaya, O. F. (1983). Eski Türk atasözleri üzerine. Şükrü Elçin Armağanı (s. 275-292). Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Armağan Dizisi:1
• Labov, W. (1982). “Dilin, toplumsal bağlamı içinde incelenmesi”. (Çev. Veysel Kılıç). Dilbilim Seçkisi (Edt. Doğan Aksan) Ankara: Türk Dil Kurumu, 163-187.
• Li, Y. S. (1999). Türk dillerinde akrabalık adları, Simurg Yayınları.
• Nazlı, E. H. (2016). Toplumdilbilime genel bir bakış, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi SBARD, 14(28), 37-66.
• Şen, S. (2023). Kırgız Türkçesi atasözlerinde erkek imgesi, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 12(2), 518-545.
• Şenol, D., & Çalar, V. (2018). Toplumsal cinsiyet bağlamında Batman’da erkek olmak, Toplum ve Kültür Araştırmaları Dergisi (1), 1-16.
• Useev, N. (2015). Yenisey yazıtlarındaki erkek kişi adlarında geçen kelimelere göre eski Türk erkeği, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(1), 25-38.
• Vardar, B. vd. (2007). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. Multilingual.
• Zeybekoğlu, Ö. (2010). Toplumsal cı̇nsı̇yet rollerı̇ bağlamında Türk toplumunun erkeklı̇k algısı. ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, 3(1) Ocak. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 03.09.2024)