Divânu Lügâti’t-Türk’te Morfolojik Olarak lAn- Eki İle Oluşan Fiillerin Anlamsal Analizi Üzerine

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: Divanu Lügati't Türk'ün 950. Yıl Dönümü, 178 - 193, 22.12.2024

Fatma Koç

Öz

Divânu Lügâti’t-Türk, Türk milletinin kültürünü adeta bir ayna gibi yansıtan ve dil, tarih, etnoloji, coğrafya, sosyoloji, antropoloji vb. birçok disipline ait bilgiler içeren bir eserdir. Divân, sıradan bir eser olmamakla birlikte Türk dili ve tarihine damga vuran bir kaynak niteliği taşımaktadır. Kâşgarlı Mahmûd’un kaleme aldığı Divânu Lügâti’t-Türk, Türk diline ait birçok veri içermekte ve diğer alanlara ait araştırmalarda bir başvuru kaynağı olarak kullanılmaktadır. Eser, Türk milletine ait olan büyük bir değer olmakla birlikte Türk kültürünün her alanına temas eden bir yapıya sahiptir. Divân’ın yazılış amacı, Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek ve Türkçe öğretmek olup bu yönüyle sözlük türünün en önemli örneğini temsil etmektedir. Ansiklopedik bir nitelik taşıyan eser, Türk diline ait birçok veri sunmakta olup araştırmacılara örneklem alanı oluşturmaktadır. Divânu Lügâti’t-Türk, Türk edebiyatına ait olan edebî türlerin ilk örneklerini de içermektedir. Bu açıdan eser, Türk edebiyatına ait metinleri içermesi sebebiyle dönemin dil özelliklerini inceleme imkânı da sunmaktadır. Geçiş döneminde yer alan eserin önemi din değişikliğinin toplumdaki tesirini görme bakımından da önemlidir. Türklerin İslamiyet’i kabul etmesiyle birlikte onların eski kültürlerinin yanında yeni bir kültür eklenmiştir. Bu çalışmada, Divânu Lügâti’t-Türk adlı eserin dizininde lAn- eki ile oluşturulan fiillerin anlamsal analizi üzerinde durulacak ve bu noktada ulaşılan çıkarımlar neticesinde değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Divanı Lügatit Türk, Morfoloji, Fiil, Anlam

Teşekkür

Teşekkürler.

Kaynakça

• Atalay, B. (1986). Divanü Lûgat-it-Türk dizini. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Canpolat, M. (1999). Kâşgarlı Mahmud ve etimoloji Dîvanü Lûgat-it-Türk bilgi şöleni bildirileri, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Cin, A. & Işık, D. (2020). Eski Türkçeden günümüze +la- isimden fiil yapım eki. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 10, 79-115.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation: a funcional approach tothe lexion, I-II, Wiesbaden.
• Gabain, A. V. (1988). Eski Türkçenin grameri. (çev. M. Akalın). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, G. (1997). Eski Anadolu Türkçesinde ekler. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (1991). Türk dilinde fiiller (en eski türkçeden çağdaş türk şivelerine kadar). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kaçalin, M. S. (2008). Kâşgarî’nin doğumunun bininci yıldönümü dolayısıyla. Türk Edebiyatı, 420, 43-47.
• Karamanlıoğlu, A. F. (2001). Türk dili nereden geliyor nereye gidiyor. Beşir Kitabevi.
• Korkmaz, Z. (2017). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özkan, M. Esin, O. & Tören H. (2001). Yüksek öğretimde Türk dili yazılı ve sözlü anlatım. Filiz Kitabevi.
• Türk, O., & Koç, F., (2023). Dîvânu Lugâti’t-Türk’te fiilden isim yapan eklerin morfolojik işlevleri üzerine. Folklor Akademi Dergisi, 6(1), 328-340.