Hariciye Nazırı Mehemmed Hasan Hacınski’nin Azerbaycan ve Osmanlı Devleti Arasındaki Diplomatik Münasebetlerdeki Rolü

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 1, 128 - 144, 30.04.2024

Hikmet Demirci , Rıdvan Baykuş

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1434825

Öz

Rusya’da 1905 meşrutiyet yönetimi ve 1917 yılında meydana gelen Bolşevik Devrimi, Kafkasya bölgesini de etkilemiştir. Bolşeviklerin iktidara gelmesinin ardından Petersburg Geçici Hükümeti'nden bağımsız Güney Kafkasya'da Azerbaycan Türkleri, Gürcüler ve Ermeniler tarafından Transkafkasya Komiserliği (ZAKAVKOM)’ kuruldu. Sonraki süreçte Transkafkasya Komiserliği yerine Seym adında meclis açılmıştır. Bu Seym, ilk dış temaslarını komşusu Osmanlı Devleti ile Trabzon Konferansı’nda gerçekleştirmiştir, ancak konferansın sonunda herhangi bir anlaşmaya varılmamıştır. Seym’in Osmanlı Devleti’ne karşı açtığı savaşta başarısız olması üzerine, Osmanlı Devleti’nin şartlarını kabul ederek Batum Konferansı yapılmıştır.
Makale, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti kurulmadan önce 14 Mart 1917 tarihinde Trabzon ve 11 Mayıs – 4 Haziran 1918’de gerçekleşen Batum Konferansı’nda görevlendirilen Memmed Hasan Hacınski’nin Osmanlı Devleti ile diplomatik münasebetleri hakkındadır. Makalenin amacı, Hacınski’nin kısa özgeçmişi ele alınarak Osmanlı - Azerbaycan dostluk ilişkisine katkısı, Trabzon ve Batum Konferanslarındaki diplomatik çalışmalarını ortaya koymaktır. Bu doğrultuda Hacınski’nin Trabzon ve Batum Konferansındaki faaliyetleri ve Osmanlı Devleti ile Azerbaycan ilişkilerinde izlediği siyaset değerlendirilmiştir. Sonuç olarak Hacınski’nin Trabzon Konferansında Osmanlı temsilcisi Enver Paşa ile görüşmesi, Batum Konferansı’nda Halil ve Vehib Paşalar ile görüşmeleri dostluk antlaşmasına giden süreci olumlu yönde etkiledi. Bu dostluk ilişkilerinin sonucunda Osmanlı Devleti’nden alınan askeri yardım ile Bakü şehri Sovyet işgalinden kurtarıldı.

Anahtar Kelimeler

Memmed Hasan Hacınski, Azerbaycan, Osmanlı Devleti, Trabzon Konferansı, Batum Konferansı

The Role of Minister for Foreign Affairs Mehemmed Hasan Hadjinski in Diplomatic Relations between Azerbaijan and Ottoman Empire

Öz

Kaynakça

• Abdulla, H. (2018). Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti: 100 Sual, 100 Cavab. Mütərcim.
• Akpınar, Y., Yıldırım, İ. M., and Çağan, S. (1990). Bütün Eserleri: 1 Mehmed Emin Resulzade Azerbaycan Cumhuriyeti (keyfiyet-i Teşekkülü Ve Şimdiki Vaziyeti). Evkaf-ı İslamiyye Matbaası.
• Allahverdiyev, V., and Mehdiyev, Ş. (1990). Azərbaycan Demokratik Respublikası: Azərbaycan Höküməti (1918-1920). Gənçlik.
• Baykara, H. (1975). Azerbaycan Istiklal Mücadelesi Tarihi. Gençlik Basımevi.
• Bilgin, M. (2021). Osmanlı Yönetiminin Kafkas Cephesinde Ileri Harekata Karar Verme Sürecinde Kafkasya’nın Durumu (Mart-1917 - Mart-1918). Turkish Studies - History, 16(2), 121-156. Https://Dx.Doi.Org/10.47846/Turkishstudies.46082
• Dadaşov, A. (2004). Məhəmməd Həsən Hacinski̇. Bdunun Nəşriyyatı.
• Demi̇rci̇, H. (2022). Karabağ Sorununun Tari̇hsel Geli̇şi̇mi̇ Ve Son Karabağ Mutakabatı. Asya Studies, 6(2), 19-32. https://doi.org/10.31455/asya.1016651
• Dilgam, A. (2021, 16 Haziran). “Mürtəd” adlanan nazir—Müəmmalı Gizli Mərkəz, Beriyanın Cinayəti. Teleqraf.com. https://teleqraf.com/news/toplum/291777.html
• Elekberov, F. (2014). Mehemmed Emin Resulzadenin Dünya Görüşü, Gənc elektron elm, Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri.
• Hasanlı, C. (1998). Azerbaycan Tarihi 1918-1920 (A. Kelif, and Ş., Evren, Ed.; A., Erturun, Çev.). Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları.
• Hasanli, C. (2009). Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin Xarici Siyasəti (1918- 1920). Garısma Mmc.
• İmanov, V. (2006). Azerbaycan- Osmanlı İlişkileri (1918). Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• İsmayıl, M. (2011). Azərbaycan Beynəlxalq Münasibətlər Sistemində (Mart 1917—Aprel 1920-ci Illər). Bakı Universiteti nəşriyyatı.
• Kazımzade, F. (2016). Transkafkasya İçin Mücadele 1917-1921 Türkiye-Rusya-İngiltere (T. Çelik, Ed.; C. İ. Çay, Çev.). T&K Yayınları.
• Kərimli, T. (Ed.). (1998). Azərbaycan Cümhuri̇yyəti̇ (1918-1920). Elm Neşriyatı.
• Komisyon, (1993). Osmanlı Devleti ile Azerbaycan Türk Hanlıkları Arasındaki Münasebetlere Dair Arşiv Belgeleri (Karabağ, Şuşa, Nahçıvan, Bakü, Gence, Şirvan, Şeki, Revan, Kuba, Hoy (1575-1918), C. II, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• Kurat, A. N. (1990). Türkiye Ve Rusya. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Mahmudov, Y. (Ed.). (2004). Azerbaycan Xalq Cümhuriyyeti Ensiklopediyası (C. 1). Lider Neşriyyat.
• Mehmetzade, M. B. (1991). Milli Azerbaycan Hareketi. Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları.
• Musa, İ. (2011). Azərbaycanin Xari̇ci̇ Si̇yasəti̇. Bakı Universiteti Nəşriyyatı.
• Nəsibli, N. (2011). Azərbaycan Demokrati̇k Respubli̇kasinin Xari̇ci̇ Si̇yasəti̇. Qanun Nəşriyyatı.
• Nəsibzadə, N. (1996). Azərbaycan Xari̇ci̇ Si̇yasəti̇ (1918-1920). Ay-Ulduz Nəşriyyatı.
• Paşayev, A. Ə. (2006). Zaqafqazi̇ya Seymi̇ni̇n Müsəlman Fraksi̇yasi Və Azərbaycan Mi̇lli̇ Şurasi İclaslarinin Protokollari 1918-ci İl. Adiloğlu Nəşriyyatı.
• Resulzade, M.E. (2016). Eserleri (Mühacirat Dövrü: Türkiye, 1922-1929).
• Qafarov, V. (2018). Türki̇ye-Rusya İli̇şki̇leri̇nde Azerbaycan Meselesi̇ (1917-1922) (E. Recebov, Çev.). Teas Press Neşriyyat Evi.
• Qafarov, V., and Şükürov, Q. (2017). Azərbaycan Cümhuri̇yyəti̇ Tari̇xi̇ 1918‐1920‐ci İllər (Osmanlı Arxi̇v Sənədləri̇ Esasında). Elmin İnkişafı Fondu.
• Qasımlı, M., and Hüseynova, E. (2013). Azərbaycanin Xari̇ci İşlər Nazi̇rləri̇ (2. bs). Mütərcim.
• Qasımov, R. (2018). Azərbaycan Xalq Cümhurriytəti- Osmanlı Münasibətləri. Mütərcim.
• Saray, M. (1993). Azerbaycan Türkleri Tarihi. Nesil Matbaacılık.
• Sarı, M. (2016). Kafkas Murahhaslarının İstanbul Seyahati ve Kafkasya Cephesi (1918). Kafkasya Çalışmaları- Sosyal Bilimler Dergisi /Journal of Caucasian Studies (JOCAS), Mart 2016, Yıl 1, Cilt 1, No: 2, 75-100. Sewietochoski, T. (1988). Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycan’ı 1905-1920 (N. Mert, Çev.). Bağlam Yayınları. Səməndərov, S. (2009). 1917-1920-ci İllərdə Azərbaycanda Aqrar Məsələ. Mega-H. Sünbül, T. (1990). Azerbaycan Dosyası I. Kök Yayınları.
• Şahin, E. (2002). Trabzon ve Batum Konferansları ve Antlaşmaları (1917-1918). Türk Tarih Kurumu.
• Şahsevən, İ. (2017). Azərbaycan Cümhuri̇yəti̇ni̇n Daxi̇li̇ İşlərnazi̇rləri̇ Və Si̇lahdaşlari (İ̇sti̇qlal Fədai̇ləri̇) (Şahsevənli, Z. Ed.). Mütərcim.
• Şahsevənli, Z. (1998). Azərbaycan Cümhuri̇yyəti̇ (1918-1920). Gənçlik.
• Şükürov, Q., and Qafarov, V. (2018). Azerbaycan Cumhuriyeti (1918-1920) (Osmanlı Arşiv Belgeleri) (Y. Özger, Ed.; 1. bs). Teas Press.
• Yaqublu, N. (1991). Azerbaycan’ın Görkemli Adamları Memmed Emin Resulzade, Bakı.
• Yaqublu, N. (1999). Azerbaycan Milli İstiklal Mübarizesi ve Mehemmed Emin Resulzade, Baku.
• Yaqublu, N. (2018). Cümhuri̇yyət Qurucuları. Nurlar Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi.