Rusya'nın Karabağ'da İzlediği Politika ve Ermeni Mezalimi

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 3, 1563 - 1579, 31.12.2024

Ahmet Eyicil , Süleyman Kekil

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1414904

Öz

Kafkasya Bölgesi, jeopolitik, siyasi, tarihi, askeri ve sosyolojik özellikleriyle her dönemde dikkat çekmiştir. Aynı zamanda, Asya ve Avrupa arasındaki ticaret yollarının kesiştiği önemli bir bölgedir. Bu nedenle Kafkasya’da bulunan Karabağ bölgesi tarih boyunca çatışmaların ve problemlerin yaşandığı merkez olmuştur. Azerbaycan ve Ermenistan arasında çatışmaların yaşanmasına neden olan bölge aynı zamanda Anadolu’ya geçiş kapısını oluşturmaktadır. Anadolu’nun Kafkasya ve Türk devletleri ile irtibat kurması açsısından da stratejik öneme sahiptir. Türk toprağı olan Karabağ, Birinci Dünya Savaşı yıllarından itibaren Batılı devletlerin siyasi çıkarları nedeniyle sosyal yapısında değişime zorlanmıştır. Özellikle Rusya, Kafkasya da takip ettiği politikaları sonucunda bölgenin nüfus yapısını değiştirmek için Ermenilerin bölgeye yerleşimini desteklemekte ve Ermenilerle birlikte hareket etmekteydi. Böylece nüfusu artan Ermeniler, Karabağ’da hak iddia ederek Türklere karşı işgal girişiminde bulundu. 18. Yüzyılda başlayan işgal 19. Yüzyılda daha da artmaya başladı. 20. Yüzyılda 1. Dünya Savaşı öncesi ve sonrasında Ermeniler, Karabağ’da Türkleri katlederek bölgeye yerleşti. SSCB’nin dağılmasından sonra da bölgede işgaller ve mezalimler devam etti. Bölge ile ilgili anlaşmazlık çözülemediğinden olaylar karşılıklı silahlı çatışmalara dönüştü. Uluslararası hukuk açısından tepkiler verilse de birçok devlet duruma sessiz kaldı. Ermenilerin Karabağ’da izlemiş olduğu ayrılıkçı politika nedeniyle, tarih boyunca çatışmalar devam etti. İşgal girişiminde bulanan Ermeniler, Rusya’nın da desteğini alarak Karabağ’da Türk askeri birliklerine saldırdılar, zulüm ve vahşetin her türlüsü yaptılar. Azerbaycan Türklerinin yaşadığı birçok yerleşim yerleri Ermeniler tarafından yakılıp yıkılarak yağmalandı. Yakın tarihte Hocalı’ da yapılan insanlık dışı katliam, Ermenilerin yapmış olduğu soykırımın örneği olarak tarihe geçti. Bu çalışmada araştırmanın temelini oluşturan Karabağ’da Ermenilerin Türklere yapmış olduğu insanlık dışı eylemler, katliamlar, soykırımlar, mezalimler, ermeni göçleri ve ermeni örgütlenmeleri arşiv kaynakları ile desteklenerek detaylı bir şekilde araştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Karabağ, Azerbaycan, Ermeniler, Türkler, Mezalim

Kaynakça

• BOA, HAT, Dosya No:16, Gömlek No:720.
• BOA, HAT, Dosya No:3, Gömlek No:73.
• BOA, A. MKT. MHM, Dosya No:670, Gömlek No:14.
• BOA, Y.A.HUS, Dosya No:509, Gömlek No:55.
• BOA, Y.PRK. A, Dosya No:15, Gömlek No:36.
• BOA, HR. SYS, Dosya No:1270, Gömlek No:3, Sıra No: 41,42.
• BOA, HR. SYS, Dosya No:2878, Gömlek No:77.
• BCA, Fon Kodu: 930-01, Kutu No:2 Gömlek No:27, Sıra No:3.
• BCA, Fon Kodu: 930-01, Kutu No:5, Gömlek No:111, Sıra No:1.
• BCA, Fon Kodu: 930-01, Kutu No:1, Gömlek No:21, Sıra No:2.
• BCA, Fon Kodu: 930-01, Kutu No: 5, Gömlek No: 103, Sıra No: 2.
• BCA, Fon Kodu: 930-01, Kutu No:2, Gömlek No:27, Sıra No:1.
• BCA, Fon Kodu: 930-01, Kutu No:1, Gömlek No:20, Sıra No:1.
• BCA, Fon Kodu: 930-01, Kutu No:3, Gömlek No:48, Sıra No:1.
• BCA, Fon Kodu: 930-01, Kutu No:6, Gömlek No:123, Sıra No:3.
• BCA, Fon kodu: 930 01, Kutu No:4, Gömlek No: 69, Sıra No:3.
• BCA, Fon Kodu: 930-01, Kutu No:4, Gömlek No: 56, Sıra No:3;
• BCA, Fon Kodu: 930-01, Kutu No:3, Gömlek No: 53, Sıra No:4.
• BCA, Fon Kodu: 930-01, Kutu No:5, Gömlek No: 94, Sıra No:1.
• BCA, Fon Kodu: 930-01, Kutu No:4, Gömlek No: 55, Sıra No:3.
• BCA, Fon Kodu: 930-01, Kutu No:4, Gömlek No:61, Sıra No:1.
• BCA, Fon Kodu: 930-01, Kutu No:2 Gömlek No:28, Sıra No:9.
• Alizade, R. (2013) İşgalcilik Faaliyetleri ve Karabağ Olayları. Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Dergisi, 9(2), 31-40.
• Aras, O. N. (2013). Ekonomik ve Siyasi Sonuçları Bakımından Hocalı Katliamı ve Karabağ Sorunu. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, 9(2), 113-122.
• Asker A. ve Özpınar, Z. G. (2021). Azerbaycan’ı Zafere Götüren Büyük Taarruz: 44 Günlük Savaşın Anatomisi. Avrasya İncelemeleri Dergisi, 10(1), 83-106.
• Aslan, Ş. (2010). Karabağ ve Hocalı’da Ermeni Mezalimi’nin Türk Basınında Yankıları (1991–1992), (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi.
• Aslan, Y. (1992). Açkarlık ve Yeniden Kurma Döneminde Azerbaycan’ın Bağımsızlık Mücadelesi. Yağmur Basın Yayın.
• Ata, Ş. D. (2010). Dağlık Karabağ Sorunu, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi. Ata Kuduban, Ş. D. ve Kaya, M. (2017). Karabağ’ın Siyasi Serüveni:İslam Öncesinden Sovyet İdaresine. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 113-124.
• Atar, Z. ve Demirkol, K. (2015). Ermenilerin Azerbaycan’da Yaptığı Katliamların Soruşturulması (1918-1920). Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1), 275-295. https://doi.org/10.18026/cbusos.61268 Attar, A. (2012). Karabağ Sorunu Kapsamında Ermeniler ve Ermeni Siyaseti. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Bal, H. (2004). Brest-Litovsk Antlaşması’ndan Sonra Türkiye ve Ermeniler. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 0(5), 25-51.
• Beşir, M. (2013). Sovyetler Döneminde Rusya’nın Dağlık Karabağ Politikası. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 39(39), 53-68. https://doi.org/10.12787/KARAM682
• Beydilli, K. (1988). 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşında Doğu Anadolu’dan Rusya’ya göçürülen Ermeniler. TTK Belgeler, 13(17), 365-434.
• Cornell, S. E. (1999). The Nagorno-Karabakh Conflict. Report No: 46, Department of East European Studies: Uppsala University.
• Çapraz, H. (2012). 19. Yüzyılda Rusya’nın Karabağ Politikası. Belgi Dergisi, (3), 231-240.
• Çeliksoy, E. (2021). İkinci Karabağ Savaşı’nda Şuşa’nın Rolü Ve Türkiye- Azerbaycan İşbirlikleri. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 6(4), 126-133.
• Dedeyev, B. (2002). Karabag Hanlığı (1747-1822). Türk Dünyası Araştırmaları, (136), 163-218.
• Doğan, O. ve Demirci, H. (2022), Rus-İran Savaşları Sonrası Karabağ’da Etnik Yapı. İçinde Ç. Mustafa ve A. Yaşar (edit). Tarih Araştırmaları (Osmanlı Tarihi, Kurumlar, Ermeni İsyanları ve Milli Mücadele Dönemi) Prof. Dr. Ahmet EYİCİL’e Armağan (335-351). Sonçağ Akademi Yayınları.
• Doğan, O. (2008), Ermeni Komiteleri Hınçak Ve Taşnaksütun (Rus Adalet Bakanı Y. Muravyev’in Ermeni Komitelerine İlişkin Raporu). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (20), 307-328.
• Ekici, Y. (2017). Azerbaycan ve Ermenistan Arasında Bitmeyen Dağlık Karabağ Sorunu. VAKANÜVİS-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 2(1), 62-77. https://doi.org/10.24186/vakanuvis.303271
• Ekici, Y. (2022). Dağlık Karabağ’da Ermeni İşgali (1988-1993). Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (29), 134-144. https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1022741
• Erçakıca, M. (2021). Dağlık Karabağ Sorununun Ve ‘Ateşkes’ Andlaşması’nın Uluslararası Hukuk ve İnsancıl Hukuk Açılarından Değerlendirilmesi. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, (47), 287-314.
• Eyicil, A. (2021). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Maraş Tarihi. Dorlion Yayınları.
• Eyicil, A. (2021). Osmanlı’nın Son Döneminde Maraş’ta Ermeni Siyasi Faaliyetleri. Dorlion Yayınları.
• Garibov, M. (2006). I. Dünya Savaşı’ndan Günümüze Azerbaycan – Ermenistan İlişkileri, (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi.
• Gözlek, D. (2008). Dağlık Karabağ Sorununun Dünü, Bugünü ve Geleceği, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Gazi Üniversitesi.
• Günay, N. (2020). Zoraki İttifaktan Yol Ayrımına İttihat-Terakki ve Ermeniler. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Gürel, Ş. S. (1992). Karabağ Sorunu Üzerine Bir Not. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi, 47(1), 181-185. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001541
• Karaman, E. (2011). Bahtiyar Vahabzade’nin Eserlerinde Karabağ. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (31), 75-85.
• Neciyev, E. (2011). Azerbaycan’ın Sovyetleştirilmesi Sürecinde Karabağ Problemi. Ermeni Araştırmaları, (39), 163-186.
• Oğan, S. (2009). Ermenistan: Türk Dış Politikasında Bir Kırılma Noktası ve Eksen Değişikliği Alanı mı?. 2023 Dergisi, (95), 40-55.
• Özçelik, İ. (2017). Karabağ’daki Hocalı Soykırımının Tarihi Arka Planı. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, (2), 417-456. https://doi.org/10.24186/vakanuvis.356288
• Özyılmaz, E. V. (2013). Geçmişten Günümüze Dağlık Karabağ. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(2), 191-208.
• Pehlivan, Z. N. (2016). Rusya’nın Ermeni Devleti Kurma Politikasının Sonucu: Karabağ Sorunu. Asia Minor Studies, 4(2), 94-109.
• Rüstemova, S. ve Tohıdı ( 2017, Mayıs 12-14). Azerbaycan Halkına 1918'de Tatbik Edilen Katliamlar: İç Savaş, İktidar Savaşı, Soykırım. Türk-Ermeni İlişkilerinin Bölgesel Politikalara Etkisi (19.Yüzyıldan Günümüze) Uluslararası Sempozyumu. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 97-106.
• Saray, M. (2010). Ermenistan ve Türk-Ermeni İlişkileri. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Sarıahmetoğlu N. (2006). Azeri-Ermeni İlişkileri (1905-1920). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sarıahmetoğlu. N. (1989). Azeri-Ermeni Münasebetleri ve Karabağ Olayları, (Yayınlamamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi.
• Suyundikov, S. (2021). Dağlık Karabağ Savaşı’nın Çözümü Bağlamında Türkiye ve Rusya. Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi (UTAD), 5(1), 132-145. https://doi.org/10.47088/utad.932991
• Süleymanlı, J. (2008). Azerbaycanlı Mecburi Göçkünlerin Uluslararası Hukuk Mücadelesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi.
• Taşkıran, C. (1995). Geçmişten Günümüze Karabağ Meselesi. Genelkurmay Başkanlığı Basımevi.
• Türkmen Z. (2004). XIX Yüzyıl Başlarında Rusya’nın Güney Kafkasya Politikası (1800’lerin Başından 1828 Türkmençay Antlaşmasına Kadar). Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (10), 10-24.
• Ünalp, F. R. (2022), Türk Ordusunun Azerbaycan Harekâtı ve Karabağ (Birinci Dünya Savaşından Hocalı Soykırımına). İçinde Ç. Mustafa ve A. Yaşar (edit). Tarih Araştırmaları (Osmanlı Tarihi, Kurumlar, Ermeni İsyanları ve Milli Mücadele Dönemi) Prof. Dr. Ahmet EYİCİL’e Armağan (353-374). Sonçağ Akademi Yayınları.
• Yanar Ş. (2005). Azerbaycan’da Ebülfez Elçibey Döneminde Türk Kimlik Oluşumu. İçinde G. Bekir (Der). Avrupa’dan Asya’ya Sorunlu Türk Bölgeleri. IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Yeşilot, O. (2008). Türkmençay Antlaşması ve Sonuçları, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14(36), 187-199.
• Yıldırım D. ve Özönder C. (1991). Karabağ Dosyası. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Yıldız, H. D. (1985, 8-12 Ekim). 10. Yüzyılda Türk-Ermeni Münasebetleri. Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri Sempozyumu, Erzurum.
• Yılmaz, M. (2013). Karabağ Savaşı ve Adım Adım Hocalı Soykırımı. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, 9(2), 95-104.
• Yılmazçelik, İ. ve Özdem, A. G. (2013). İşgal Altındaki Türk Yurdu; Karabağ. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, 9(2), 1-30.
• Verdiyeva, H. (2023), Tarihsel Gerçekler Düzeyinde: Ermeni Ayrılıkçılığına Karşı Mücadelede Ulusal Lider Haydar Aliyev. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 10(1), 251-259.