XVIII. Yüzyılda Elbistan'da Mehdilik İddiasında Bir Eşkıya Kalenderoğlu Ali

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 3, 1740 - 1750, 31.12.2024

Ümmet Soydemir

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1530785

Öz

Hemen her dinde dünyayı zulümden arındıracak bir kurtarıcı inancı mevcuttur. İslam kültüründe kıyametten önce gelmesi beklenen kurtarıcı Mehdi olarak adlandırılmıştır. Beklenen mehdi fikri sünnî İslam geleneğinde de görülmekle birlikte esas olarak Şia akaidinin temel taşlarından biridir. İslam toplumlarında özellikle zulüm ve haksızlıkların yoğunlaştığı dönemlerde bazı karizmatik kişiler, beklenen kurtarıcı oldukları iddiasıyla ortaya çıkıp kitlesel hareketlere liderlik etmişlerdir. Anadolu’da mehdi tasavvurlu ilk hareket Baba İlyas-ı Horasanî’nin 1240’ta Türkiye Selçuklu Devleti’ne karşı başlattığı büyük bir isyan hareketidir. Adıyaman, Malatya, Elbistan çevresinde yaşayan konar-göçer Türkmen aşiretlerinin çoğu, Baba İlyas’ın halifelerinden Baba İshak’ın önderliğinde bu bölgeden isyana katılmışlardır. Osmanlı Devleti zamanında ise özellikle iktisadi ve idari sorunların baş gösterdiği XVI. yüzyılın ilk çeyreğinde Anadolu’nun farklı yörelerindeki bazı Türkmen aşiretleri kendilerini mehdi olarak ilan eden Şah Kulu Baba Tekeli, Şeyh Celal, Kalender Çelebi gibi karizmatik liderler etrafında toplanarak ayaklanmışlardır. Bu çalışma ile Malatya ve çevresini yurt tutan konar-göçer Alhaslı aşiretinden Kalenderoğlu Ali’nin nübüvvet iddiası ile Anadolu’da XVI. yüzyılda meydana gelen isyan hareketleri arasındaki benzerliklerin ortaya konulması amaçlanmıştır. Divan-ı Humayun’dan bölgeye gönderilen emirlerde geçen ifadeler üzerine inşa edilen araştırmamızda, aynı dönemde peygamberlik iddiasında bulunan iki isme karşı daha hoşgörülü bir yol izleyen Osmanlı Devleti’nin Kalenderoğlu Ali’yi fikirleri yayılmadan kısa sürede ortadan kaldırdığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mehdi, Kalenderoğlu Ali, Eşkıya, Alhaslı, Elbistan.

A Bandit Claiming To Be Mahdi In The XVIII. Century In Elbistan Kalenderoğlu Ali

Öz

In almost every religion, there is a belief in a savior who will purify the world from oppression. In Islamic culture, the savior expected to come before the apocalypse is called Mahdi. Although the idea of the expected Mahdi is also seen in the Sunni Islamic tradition, it is essentially one of the cornerstones of the Shia belief. In Islamic societies, especially during periods of social crisis where cruelty and injustice intensified, some charismatic people emerged and led mass movements with the claim that they were the expected saviors..During the Ottoman Empire, especially in the first quarter of 16th century, economic and administrative problems arose some Turkmen tribes in different regions of Anatolia revolted by gathering around charismatic leaders who declared themselves as Mahdi. In this study, Kalenderoğlu Ali, from the nomadic Alhasli tribe who settled Malatya and its surroundings, came to Anatolia in the 16th century with his claim of prophethood. It is aimed to reveal the similarities between the rebellion movements that took place in the XVI.th century. As a result, It has been determined that the Ottoman Empire, which learned from the uprisings in the XVI.th century and saw that Kalenderoğlu Ali's next step would be to claim sultanate, eliminated Kalenderoğlu Ali in a short time before his ideas spread.

Kaynakça

• İlgürel, Mücteba. “Celali İsyanları”. İslam Ansiklopedisi. 7: 252-257. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.