Anadolu ve Kafkasya’daki Kaynak Eserlerde Ümmi Kemal

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 3, 1256 - 1265, 31.12.2024

Erol Öztürk

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1555568

Öz

Türkiye’deki kaynaklarda XV. yüzyıl mutasavvıf divan şairi Ümmi Kemal’in Horasan'dan Anadolu’ya geldiği bilgisi vardır. Dağıstan kaynakları Endirey’e bağlı Koyunkala adlı bir köyde doğduğunu, gençlik yıllarını Dağıstan’da geçirdikten sonra askerlik için Anadolu’ya gittiğini kaydeder. Anadolu’da Bolu, Niğde, Karaman ve Manisa gibi şehirlerde adına türbeler inşa edilmiş, hayatıyla ilgili menkıbeler yazılmıştır. Eski Anadolu Türkçesiyle yazdığı Divan’ı dönemin önemli eserleri arasında yer alır. Çok sayıda nüshası tespit edilmiş ve üzerine bilimsel çalışmalar yapılmıştır. Kumuk bilim adamı Salav Aliyev yapmış olduğu çalışmalarda şairi Kumuk edebiyatının ilk müellifi olarak kabul etmiş, Kafkasya’daki sözlü ve yazılı kaynaklardan tespit ettiği şiirlerini Kumuk Türkçesine aktararak neşretmiştir. Tançolpan dergisinde 2017’de yayınlanan Ummu Kamalsız 600 yıl Turganık Taman adlı yazısı bu konuda kapsamlı ve değerli bir araştırmadır. Bu çalışmada Ümmi Kemal hakkında ülkemizdeki kaynaklarda yer alan bilgiler verilecek daha sonra Aliyev’in Ümmi Kemal’e ait olduğunu kabul ederek eserlerinde yayınladığı şiirler sunulacaktır. Yazıda şairin biyografisine katkı sağlamak için Türkiye’deki kaynaklarda yer almayan bilgi ve belgelerin toparlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ümmi Kemal, Kumuk Türkleri, Salav Aliyev

Kaynakça

• Aliyev, S. (1980). Revolutsiyadan Aldağı Kumuk Adabiyat, Mahaçkala.
• Aliyev, S. (1987). Kumıkskaya Literatura Srednevekovya, Mahaçkala.
• Aliyev, S. (1989). Asrular Seze Gelgen Asıl Söz, Mahaçkala.
• Aliyev, S. (2017). Ummu Kamalsız 600 yıl Turganık Taman, Tançolpan Sayı: 6 Mahaçkala.
• Köprülü, M. F. (2015). Türk edebiyatı ders notları, Alfa Yay.
• Köprülü, M. F. (2016). Türk edebiyatı tarihi, Alfa yay.
• Pekacar, Ç. (2011). kumuk Türkçesi sözlüğü, TDK Yay.
• Sarıçiçek, R. (2016). Menâkıb-ı Ümmî Kemâl ve Bolu, Divân Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı: 17.
• Sarıçiçek, R. (1997). Kemâl Ümmî, Hayatı, Sanatı ve Divânı (İnceleme-Metin), [Basılmamış doktora tezi], İnönü Üniversitesi.
• Ünver, İ. (2022). Kemal Ümmî, İslam Ansiklopedisi, Cilt: 25, s. 229-230, Ankara. (https://islamansiklopedisi.org.tr/kemal-ummi).
• Yavuzer, H. (2008). Kemâl Ümmî Divânı (İnceleme-Metin), Bamer Yayınları.
• Eydi, T. (2004). Hazineler Ortak: Türk Tatar Münasebetleri, Türklük Araştırmaları Dergisi-15, (Çeviren: Birsel Oruç) Bahar.
• Zengin T. (2022). Amanhor, Abdulhüseyin İbrahimov-Kızlarlı, Bengü Yay.
• Sözlü kaynaklar İsmail Onsekiz (70), İsmet Şanlı (68)