Terör ve Anarşi Kıskacında Türkiye: 1978 Kahramanmaraş Toplumsal Olayları Örneği

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 1, 534 - 550, 30.04.2025

Cengiz Şavkılı

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1604162

Öz

Türkiye’de 1980’li yıllara kadar yaşanan dönem, bazıları tarafından “anarşi ve kaos” gerçeğinden hareketle “karanlık çağ” olarak nitelendirilmektedir. 1961 Anayasası’nın getirdiği geniş özgürlüklerden faydalanan bazı kesimler ferdi terör hareketlerine başvurmuşlardı. Toplumsal olayların artmasına rağmen 1974 yılında çıkarılan af kanunu, ceza evlerini boşaltmaktan başka bir işe yaramamış, üstelik ülke genelinde yaşanan şiddet olaylarının artmasına neden olmuştur. 1960 ve 1970’li yıllarda gerçekleşen şiddet olaylarının en kötü tarafı ise etnik kimlikler üzerinden planlanmış olmasıydı. Bu kapsamda 1966’da Muğla’nın Ortaca ilçesinde başlayan ve diğer bazı şehirlerde Alevilere yönelik devam eden eylemler, adeta Maraş’ta yaşanacakların bir habercisiydi. Olayların çıktığı şehirler rastgele seçilmediği gibi etnik çatışmalar yaratılabilmek için bir plan dâhilinde hareket edilmiştir. 19-25 Aralık 1978 tarihleri arasında gerçekleşen “Maraş Toplumsal Olayları” ne yazık ki; siyasal, toplumsal ve ekonomik açıdan birçok menfi sonuçlar ortaya çıkarmıştır. 22 Aralık’ta da iki sol görüşlü öğretmen için yapılan cenaze töreninde ve bir gün sonra 23 Aralık’ta sağ görüşlü insanlar için yapılan cenaze törenlerinde çıkan olaylar kısa sürede kitlesel harekete dönüşmüştür. Resmi rakamlara göre olaylarda; 111 kişi ölmüş, 1000’in üzerinde insan yaralanmış, 552 ev ve 289 işyeri de tahrip edilmişti. Nihayet 26 Aralık 1978’de 13 ilde sıkıyönetim ilan edilerek olaylar engellenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kahramanmaraş , Terör , Anarşi , Alevi , Sünni

Turkey in the Grip of Terror and Anarchy: The Case of the 1978 Kahramanmaraş Social Events

Öz

The period in Turkey leading up to the 1980s is referred to by some as a "dark age," based on the reality of "anarchy and chaos." Certain groups, benefiting from the extensive freedoms provided by the 1961 Constitution, resorted to acts of individual terrorism. Despite the increase in social unrest, the 1974 amnesty law served little purpose other than emptying prisons, further exacerbating the prevalence of violence nationwide. The most detrimental aspect of the violent incidents of the 1960s and 1970s was their orchestration along ethnic lines. Within this context, the events targeting Alevis that began in 1966 in the Ortaca district of Muğla and continued in other cities served as a precursor to the tragic events in Maraş. The cities where these incidents occurred were not chosen randomly; rather, actions were taken according to a deliberate plan aimed at provoking ethnic conflict. The "Maraş Social Events," which took place between December 19–25, 1978, regrettably resulted in numerous adverse political, social, and economic consequences. On December 22, during the funeral of two left-wing teachers, and again on December 23, during the funeral for right-wing individuals, violence erupted, quickly escalating into mass unrest. According to official figures, the incidents resulted in the deaths of 111 people, over 1,000 injuries, and the destruction of 552 homes and 289 businesses. Finally, on December 26, 1978, martial law was declared in 13 provinces in an effort to quell the violence.

Anahtar Kelimeler

Kahramanmaraş , Terror , Anarchy , Alevi , Sünni

Kaynakça

• Ahmad, F. (1999), Modern Türkiye’nin Oluşumu, Kaynak Yayınları.
• Ahmad, F. (2006), Bir Kimlik Peşinde Türkiye, Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ahmad, F. (2020), Demokrasi Sürecinde Türkiye, Hil Yayınları.
• Alptekin, G & Özer, Ö. 2020, Johnson Mektubu Haberlerinin Cumhuriyet, Hürriyet ve Tercüman Gazetelerindeki Sunumu Üzerine Bir İnceleme, Akdeniz İletişim Dergisi, S. 34, 283-308.
• Atalay, B. (2008), Maraş Tarihi ve Coğrafyası, Yay. Haz: İlyas Gökhan-Mehmet Karataş, Ukde Yayınları.
• Aydın, S., Taşkın, Y. (2018), 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi, İletişim Yayınları.
• Aytürk, İ., Bora, T. (2020), Yetmişli Yıllarda Sağ-Sol Kutuplaşmasında Siyasi Düşünceler, Türkiye’nin 1970’li Yılları, Haz. Mete Kaan Kaynar, İletişim Yayınları.
• Bandeoğlu, Z. (Temmuz 2016), Maraş Olaylarının Bütünsel Yaklaşım Modeli İle Analizi, Sosyal Bilimler Araştırmalar Dergisi (OÜSOBİAD), C. 6, S. 15, 573-606.
• Başaran, B. (2016), Tarih: 19 Aralık 1978 Maraş’tan Bir Haber Geldi, Günizi Yayıncılık.
• Başaran, B. (2017), 19 Aralık 1978 Maraş’ta Kan Sesleri, Ozan Yayıncılık.
• Baykara, Z., vd. (1979), Anarşi İçin Ne Dediler, Emel Matbaa.
• Bek, G. (2007), 1970-1980 Yılları Arasında Türkiye’de Kültürel ve Sanatsal Ortam, [Yüksek lisans tezi], Hacettepe Üniversitesi.
• Birand, M. A. (1984), 12 Eylül Saat: 04.00, Karacan Yayınları.
• Birand, M. A. (1999), 12 Eylül Belgeseli.
• Boğuşlu, M. (1995), 1960-1978 Olayları Anılar ve Yorumlar, Kastaş Yayınevi.
• Bulut, Ş. (1996), Baharı Göremeyen Çocuklar, Dolunay Yayınları.
• Bülügiray, N. (1991), Sokaktaki Askerin Dönüşü (12 Eylül Dönemi), Tekin Yayınevi.
• Cumhuriyet, 22.12.1978:1-9; 25.01.2013; 29.12.1978.
• Çetin, H. (2016), Türk Siyasal Hayatında Krizler Kahramanlar ve Hainler Vesayet Gölgesinde Siyaset: 1960-1980, C. 5, Orion Kitapevi.
• Darkot, B. (1993), Maraş, İA, C. VII, Milli Eğitim Basımevi.
• Dikici, A. (2017), 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi Öncesi Türk Polis Teşkilatı’nın Durumu (1977-1980), Tarih Ve Günce, C. 1, S. 1, 87-124.
• Dinler, V. (2020), Yangın Yeri, Katliam; Maraş ve Çorum, Türkiye’nin 1970’li Yılları, Haz. Mete Kaan Kaynar, İletişim Yayınları.
• Erdendoğdu, F. (2014), Türkiye Basınında 1978-1980 Yıllarında Yaşanan Alevi Katliamlarına Dair Manşet Haberlerinin Karşılaştırılması Üzerine Bir İnceleme, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Eşel, G. (2022 Bahar), Alman Dışişleri Bakanlığı Arşiv Belgeleri Işığında 6. Filonun İzmir Ziyareti Sırasında Gelişen Olaylar, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, XXII/44, 481-509.
• Eyicil, A. (2014), 1978 Maraş Olayları, Uluslararası Cumhuriyet Döneminde Maraş Sempozyumu (15-16 Kasım 2013 Kahramanmaraş), Öncü Basımevi.
• Giddens, A. (2008), Ulus Devlet ve Şiddet, Çev: Cumhur Atay, Kalkedon Yayınları.
• Gökhan, İ. (2014), Maraş ve İlçelerinin İsimlerinin Oluşması, Akdeniz’in Altın Kenti Kahramanmaraş, Kahramanmaraş Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Güneş, 01.01.1979, s. 1-5.
• Güneş, 27.12.1978, s. 5.
• Güven, C. (2022), Türk Siyasal Tarihinde Corum Olaylarının Tespiti ve Değerlendirilmesi, [Yüksek lisans tezi], Bartın Üniversitesi.
• Hürriyet, 26.12.1978, s. 1.
• Hürriyet, 27.12.1978, s. 2.
• İdarecinin Sesi (Temmuz-Ağustos 2010), “1978 Kahramanmaraş Toplumsal Olaylarının Analizi”, S. 1.
• İlyas, A. (Ocak, Şubat-Mart 2015), Johnson Mektubu ve Türk Dış Politikasında Eksen Kayması (1965-1980), 21. Yüzyılda Sosyal Bilimler Dergisi, S. 10, 167-168.
• İmamoğlu, H. K. (2021), Türkiye’de İdeolojik Kamplaşma ve 6. Filo Eylemleri, [Yüksek lisans tezi], Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi.
• Karaca, Y. (2021), TBMM Tutanaklarına Göre 1978 Maraş Olayları, Sosyal Bilimler Dergisi (SOBİDER), Yıl: 8, S. 52, 500-520.
• Karaca, Y. (2021), Yerel ve Ulusal Basında 1978 Maraş Olayları, [Doktora tezi], Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Karaca, Y. (2022), Kahramanmaraş’ın Tarihinde Karanlık Dönem 1978 Maraş Olayları, Sosyal Bilimler Dergisi (SOBİDER), Yıl: 9, S. 57, 427-447.
• Katılmış, C., Baharçıçek, A. (2020), Malatya’da Yerel Siyasetin Dönüşümü Üzerinde Hamit Fendoğlu’nun (Hamido) Etkisi, Akademik Yaklaşımlar Dergisi, C. 11 S. 1, 10-32.
• Kaya, A. K. (1993), Terör Ve Türkiye Üzerindeki Yansımaları, [Yüksek lisans tezi], İstanbul Üniversitesi.
• Keleş, R., Ünsal, A. (1982), Kent ve Siyasal Şiddet, Ankara, AÜSBF Basın ve Yayın Yüksek Okulu Basımevi.
• Keskin, A. (2019), Öğrenci Olaylarına Genel Bir Bakış (1968-1980), Atatürk Dergisi, C. 8, S. 2, 237-262.
• Keskin, H. İ. (2012), İstanbul’da Meydana Gelen Toplumsal Olayların Değerlendirilmesi, [Yüksek lisans tezi], İstanbul Üniversitesi.
• Kılın, T., Kalaycı, İ. (2020), İki Darbe Arası Dönemde Türkiye’de Üniversiteler (1960-1980), Kafdağı, C. 5, S. 2, 191-211.
• Kılınç, M. (2022), TRT Belgesellerinde 1978 Kahramanmaraş Olayları, 1978 Kahramanmaraş Toplumsal Olayları, Ed. Fahri Kılıç, Mustafa Kılınç, Nobel Yayınevi
• Konak, H. (2022), Komşum Beni Neden Öldürdü? ‘1978 Maraş Katliamının Öyküsü’, Hükümdar Yayınları.
• Koni, H. (1984), Anarşinin Stratejik Hedefleri ve 12 Eylül Harekâtı, Ülkemizi 12 Eylül’e Getiren Sebepler ve Türkiye Üzerine Oyunlar, Tebliğler Tahliller ve Sonuç Bildirisi, Garanti Matbaacılık ve Neşriyat. 14-15 Eylül.
• Köknel, Ö. (2000, Bireysel ve Toplumsal Şiddet, 2. Basım, Altın Kitaplar Yayınevi.
• Kökten, İ. K. (1960), Maraş Vilayetinde Tarihten Dip Tarihe Giriş, Türk Arkeoloji Dergisi, S. X-1.
• Köseoğlu, Ö. N. (2013/2), Müslüman-Türk’ün Komünizmle İmtihanı: Güneş Ne Zaman Doğacak, Kadın Araştırmaları Dergisi, S. 13, 137-159.
• Kuzu, B. (2001), Af Müessesesi ve Düşünceleri Açıklama Özgürlüğü, Anayasa Yargısı, C. 17, S. 1, 254-297.
• Milliyet, 18.04.1978.
• Milliyet, 20.04.1978.
• Milliyet, 23.12.1978.
• Milliyet, 24.12.1978.
• Milliyet, 25.12.1978, 1-9.
• Milliyet, 27.12.1978, 1-9.
• Nokta Dergisi, (2 Eylül 1986), Bir İşkenceci Polisin İtirafları 2, 17- 18.
• Nuhoğlu, Ö. (2022), Uluslararası Terör Ve Terörizm: Kavramsal Bir Tartışma, [Yüksek lisans tezi], Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi.
• Özbaş, M. Y. (1980), Kahramanmaraş 1978 Olayların Perde Arkası, Emel Matbaası.
• Parsons, T. (June 1963), On The Concept of Political Power, Proceedıngs of the American Phılosophıcal Socıety, Vol. 107, No: 3.
• Resmi Gazete, S. 14890, 18 Mayıs 1974.
• Saraç, N. (2011), Alevilerin Siyasal Tarihi 1300-1971, Cem Yayınevi.
• Sarıtunalı, H. N. (Son Erişim Tarihi 13.03.2024), Türkiye’de 1970’li Yıllarda Siyasi ve Ekonomik Ortam, https://stratejikortak.com/2021/12/turkiyede-1970li-yillarda-siyasi-ve-ekonomik-ortam.html.
• Sönmez, C. S. (2012), Demokrat Parti İktidarının İlk İcraatlarına Bir Örnek: Bazı Suç ve Cezaların Affı Hakkında Kanun, Yönetim Bilimleri Dergisi, C. 10, S. 20, 111-136.
• Şahhüseyinoğlu, H. N. (2015), Yakın Tarihimizde Kitlesel Katliamlar "Malatya, K.Maraş, Çorum, Sivas, Gazi, Kırıkhan, Ortaca", Ürün Yayınları.
• Şen, O. (2020), Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçişte Toplumsal Olaylar (10 Örnek/1945-1950), [Yüksek lisans tezi], Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi.
• Şendiller, Ö. (2007), Kanlı Oyun Maraş Olayları’nın Perde Arkası, İbre Yayınevi.
• TBMM Tutanak Dergisi, (1974), D. 4, 71. Birleşim, C. 3, TBMM Matbaası.
• TBMM Tutanak Dergisi, (1978), 4. Birleşim, C.1, TBMM Matbaası.
• Tercüman, 25.12.1978, s. 1-13.
• Tophoven, R. (1993), Günümüzde Gerilla ve Terörizm Şiddet Yoluyla Politika, Çev. Eşref Bengi Özbilen, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Tunç, A. (2011), Maraş Kıyımı, Belge Yayınları.
• Tunç, A. (2012), Maraş Kıyımı, Tarihsel Arka Planı ve Anatomisi, 3. Baskı, Belge Yayınları.
• Tunç, A. (2015), ‘Beni Sen Öldür’ Maraş/78, Fırat Yayınları.
• Tunçer, A. S. (Mart-Nisan 2018). Asala Örgütü, Türk Dünyası Araştırmaları (TDA), C. 118, S. 233, 85-104.
• Tüleylioğlu, O. (2013), Kahramanmaraş Katliamı, Um:ag Yayınları.
• Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük 2, (1988), Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkçe Sözlük, (2011), Türk Dil Kurumu Basımevi.
• Ürkmez, Ö. (2014), Eski Çağ’da Maraş ya da Marqašti Germanicia, KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, , C. 11, S. 2, 67-95.
• Yalçın, E., Akçakaya, N. (2024), TBMM Tutanaklarında Maraş Olayları ve Komplo Teorileri, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 12, S. 1, 189-210.
• Zrh, B. C., (Aralık 2018), Maraş’ın Uzun Gölgesi: Alevi Diasporasının Kurucu Travması Olarak Maraş 1978, Birikim, S. 356, 13-23.
• Zürcher, E. J. (2000), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev. Yasemin Saner Gönen, İletişim Yayınları.