Arşiv Belgeleri Işığında Osmanlı Devleti'nde Çıban

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 2, 1152 - 1165, 31.08.2025

Nevim Tüzün

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1400979

Öz

Osmanlı Devleti, tarihinde birçok bulaşıcı hastalıkla mücadele etmek zorunda kalmıştır. Hiç kuşkusuz bu hastalıkların başında veba, kolera, çiçek, tifüs, sıtma, grip, kızıl v.b hastalıklar gelmektedir. Söz konusu hastalıkların dışında bulaşıcı bir başka hastalık da çıbandır. Halk dilinde adı batası, köstebek, ak şiş ve baba gibi adlar verilen çıban, kişide başta ucu beyaz küçük bir sivilce olarak çıkmasına rağmen zamanla yanma hissi ve ateş yükselmesine neden olarak kişiyi canından bezdiren bir hal alabilmektedir. Bir deri enfeksiyonu olan çıban, insanlar tarafından genellikle bir hastalık belirtisi olarak kabul edilse de esasında durum tam olarak öyle değildir. Öyle ki çıban hastalığı, Osmanlı Devleti'nin önemli padişahlarından olan Yavuz Sultan Selim'in de ölümüne neden olmuştur. Farklı türleri bulunan ve meydana getirdiği ızdırap ile insanları usandıran hatta kimi zaman ölüme sürükleyen çıbanı bertaraf edebilmek için, insanlık tarihi boyunca çeşitli geleneksel ve tıbbi yöntemler kullanmıştır. Türk- İslam devletlerinin yanı sıra Osmanlı döneminde yaşamış bazı bilgin ve tıp insanları da söz konusu hastalıktan kurtulmak için çeşitli çalışmalar yapmıştır. Yapılan araştırmalarda Osmanlı Devleti'nde müstakil çıban hastalığına dair herhangi bir arşiv çalışmasının yapılmadığı görülmüştür. Bu alandaki noksanlığı kısmen de olsa giderebilmek adına bu çalışmada Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri, Osmanlı Arşivi'nde bulunan belgeler ışığında Osmanlı Devleti'nde çıban hastalığı ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti , Arşiv , Hastalık , çıban

Kaynakça

• Acar, H. V. (2015). Yazılışının 550. yılında Cerrahiyetü'l Hanniyye hakkında SCI-E kapsamındaki dergilerde yayınlanan Türkiye kaynaklı makaleler. Lokman Hekim Dergisi, 5 (2), 37-44.
• Acar, H. V. (2016). Türk halk hekimliğinde akapuntur ve bağlantılı teknikler. Lokman Hekim Dergisi, (1) 6, 10-18.
• Akarsu, M. B., Yöndemli, ve F., Akarsu, S. (2020). Antik dönem tıbbının Müntehab-ı Şifa'da tezahürü. Erdem Dergisi, 78, 1-22.
• Aksoy, B.(2018). Şirpençe ve yaygın skar oluşumu. Turk J Dermatol, 12, 61-63.
• Arslan, M. (2020). Halk hekimliği bağlamında ocaklar: Karaman yöresi örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi.
• Arslan, T. (2022). XI. ve XIII. yüzyıllarda Türkiye Selçukluları zamanında Anadolu'da doğal afetler ve salgın hastalıklar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi.
• Atmaca, V. (2010). Eski medeniyetlerde günah-hastalık ilişkisi veya Tanrının gazabı meselesi. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (34), 99-121.
• Bozkurt. B ve Altuntaş, M. (2019). Deri ve yumuşak doku enfeksiyonları. Klinik Tıp Aile Hekimliği Dergisi, (11), 1, 18-22.
• Çal, H. (2020). Karadeniz mezar taşlarında ölüm nedenleri, Çakmak. Ş., Daş. E., Ersoy, B. İpekçioğlu S. G., Ersoy, İ. K., Uçar. H. (Ed.). Yekta Demiralp Anısına Sanat Tarihi Yazıları, İstanbul: Ege Yayınevi, 111-126.
• Çelik, Ö.(2022). Karabük kadın sağaltıcılar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Karabük Üniversitesi.
• Duvarcı, A. ( 1990). Halk hekimliğinde ocaklar, Milli Folklor Dergisi, (7), 34-39.
• Ertaş, M. Y ve Eğinim, K.(2011). Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde hastalıklar. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 83-108.
• Ertuğ, Z., T. (1995). Osmanlı Devleti'nde XVI. yy cülûs ve cenaze törenleri. (Yayımlanmamış Doktora tezi). İstanbul Üniversitesi.
• Goc, F., Erel, E. ve Sari, A. (2021). Plants used in traditional treatment for boils in Turkey. International Journal of Traditional and Complementary Medicine Research, (1)2,49-61.
• Hacaloğlu, A. H. (2014). Bir kara bulut şark çıbanı. National Geographic, Ağustos, 45-59.
• Haydaroğlu, İ. (2004). Mithat Paşa'nın şehadetine dair bir araştırma. Tarih Araştırmaları Dergisi,(23) 35, 123-137.
• Özsoy, M., Ermiş, E.K., Cesur, S., Hatipoğlu, Ç.A., Ertem G.T., ve Kınıklı, S. (2020). Toplum kaynaklı metsiline dirençli staphylococcus aureys'a bağlı boyun bölgesinde karbonkül gelişen olgu. Turkish Journal of Clinics and Laboratory, (5), 455-458.
• Öztuna, Y. (2011). Yavuz Sultan Selim, Babıali Kültür Yayıncılığı.
• Pala, İ. (2010). Şah&sultan. Kapı Yayınları.
• Pekdoğan, T. (2019). Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi'nin tıp tarihindeki yeri, Tertîb-î Ecza, Kolera Risalesi, Çiçek Aşısı Risalesi, Ruhiye Risalesi adlı eserinin transkripsiyon ve değerlendirirmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Saadettin, H. (1979). Tacü't- Tevarih. Parmaksızoğlu, İ.(Çev.).C:4, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sarı, İ. (2017). Türklerin başuçu kitabı. Antalya: (Nokta E-Book İnternational Publishing) Net Medya Yayıncılık.
• Tekel, F.(2020). Halk hekimliğinde sağaltıcılar. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, (9) 27, 819-840.
• Toğral, Ö. (2018). Akdeniz adalarına sürgün edilen Kırım hanları. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi,(8) 1, 355-366.
• Tokaç, M. (2000). İlk dönem (XIV-XV. yüzyıllar) Türkçe tıp yazmalarında cilt hastalıkları ve tedavileri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi.
• Yaylı, S. (2011). Sık görülen bakteriyel deri infeksiyonları. Türkderm, (45), Özel Sayı:2, 104-108.
• Yıldırım, N. (1979). Memoriam Ali Nihat Tarlan hatıra sayısı, "Türkçe Basılı İlk Türk Kitapları Hakkında, (1232/1817-1273/1856)". Tekin, Ş.(Ed.). Journal of Turkısh Studies (Türklük Bilgisi Araştırmaları III, Harvard: Harvard University Printing Office,443-460.