Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 2, 1118 - 1138, 31.08.2025
https://doi.org/10.33437/ksusbd.1550069

Öz

Kaynakça

  • Akbaba. (1922, 7 Aralık). Akbaba, 1, 1.
  • Akbabaya dair. (1922, 7 Aralık ). Akbaba, 1, 1.
  • Akın, D. (2022). İkinci Dünya Savaşı’nda basın ve yayın organlarının etkisi. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 474-519. https://doi.org/10.30561/sinopusd.1206791
  • Akıncı, A. (2014). Türkiye’nin darbe geleneği: 1960 ve 1971 müdahaleleri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 9(1), 55-72.
  • Akünal, D. (1985). Jön Türk gazeteleri. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 3 (s. 850-856) içinde. İletişim Yayınları.
  • Alabbasi, B. & Güz, N. (2022). İstikrarlı bir mizah dergisi: Karikatür. Karadeniz Teknik Üniversitesi İletişim Araştırmaları Dergisi, 12(1),96-129. https://doi.org/10.53495/e-kiad.1078846
  • Alabbasi, B. (2021). Türkiye’de mizah: 1936-1948 yılları arası karikatür dergisi örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
  • Alay, O. (2019). Mizah kavramı ve mizahın tarihsel süreci. Türk Dili, 116(808), 22-30.
  • Alsaç, Ü. (1994). Türkiye’de karikatür, çizgi roman ve çizgi film. İletişim Yayınları.
  • Altın, H. (2017). Osmanlı hiciv matbuatında Ermenilerin oynadığı role dair örnekler. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(14), 27-44. https://doi.org/10.29029/busbed.327880
  • Ardıç, İ. S. (2009). Kalem dergisi ve mizah anlayışı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi.
  • Balcıoğlu, S. (1973). 50 yılın Türk karikatürü. İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Bergson, H. (2014). Gülme. (D, Çetinkasap, Çev.). Türkiye İş Bankası Yayınları.
  • Boz, U. (2014). Toplumsal eleştiri yöntemi olarak mizah ve Türk mizahı: Yeni medyadan Bahattin örneği. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (21), 143-159. https://doi.org/10.31123/akil.442982 Büyük muzafferiyet nüshası. (1922, 5 Eylül). Güleryüz, 73, 1.
  • Cantek, L. (1996). 1985’ten 1995’e mizah dergileri. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt 14 (s. 914-916) içinde. İletişim Yayınları.
  • Cantek, L. (2015). Markopaşa bir mizah ve muhalefet efsanesi. (2. baskı). İletişim Yayınları.
  • Cem. (1910, 10 Kasım). Cem, 1, 1.
  • Critchley, S. (2002). On humour. Routledge.
  • Çakır, H. (2006). Tarihimizin ilk mizah dergisi Diyojen’in kapatma cezalarına yine mizahi yoldan gösterdiği tepkiler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (15), 161-172.
  • Çeviker, T. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk karikatürü. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 4 (s. 1101-1108) içinde. İletişim Yayınları.
  • Dağtaş, E., & Yıldırım, O. (2017). Mizah Anlayışının Yeni Hali “Caps” leri “Dünya Tarihine Yön Veren Kişiler” üzerinden okumak. Intermedia International E-journal, 4(6), 14-39.
  • Davulcu Akbaba, E. (2013). II. Meşrutiyet dönemi mizah basınında Osmanlı modernleşmesi ve eleştirel kodlar: (Kalem ve Cem dergileri üzerinden). (Yayımlanmamış doktora tezi). Erciyes Üniversitesi.
  • Değirmencioğlu, G. (2015). Millî mücadele döneminde mizah basını: “Güleryüz” mizah gazetesinde yayımlanan karikatürlerin içerikleri üzerine bir inceleme. Global Media Journal: Turkish Edition, 6(11), 202-219.
  • Demirkol, G. (2015a). Kurtuluş Savaşı’nda mizahın iki cephesi: Güleryüz, Aydede’ye karşı. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 41, 139-169.
  • Demirkol, G. (2015b). Gündelik hayat ve basın: Gırgır mizah dergisinde gündelik hayatın dönüşümü (1972-1989). (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi.
  • Demirkol, G. (2016). Türkiye’nin ilk Türkçe mizah dergisi: Terakki. Gazi Akademik Bakış, 10(19), 141-160. https://doi.org/10.19060/gav.321006
  • Devellioğlu, F. (2006). Osmanlıca Türkçe ansiklopedik lügat. (23. baskı). Aydın Kitabevi Yayınları.
  • Durmuş, G. (2018). II. Meşrutiyet dönemi mizah gazeteciliğinin önemli bir örneği: Boşboğaz ile Güllabi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 7(2), 911-931. Durmuş, İ. (2020). Mizah. TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 30 (s. 205-206) içinde. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. Dursun, A. (2018). İnsan neden, nasıl, neye güler?: Keloğlan hiç alıyor masalında gülmece. TÜRÜK Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1(12), 38-48. Ebüzziya, Z. (1994). Diyojen. TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 9 (s. 479-480) içinde. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
  • Eroğul, C. (2003). Demokrat Parti tarihi ve ideolojisi. (4. baskı). İmge Kitabevi Yayınları.
  • Gellner, E. (2018). Uluslar ve ulusçuluk. (3. basım). Hil Yayın.
  • Gerçek, S. N. (1931). Türk gazeteciliği. İstanbul Devlet Matbaası.
  • Gevgili, A. (1983). Türkiye basını. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt 1 (s. 202-228) içinde. İletişim Yayınları.
  • Güvenç, A. Ö. (2011). Dede Korkut Kitabı’nda mizah. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (46), 157-180.
  • Hanioğlu, M. Ş. (1985). Jön Türk basını. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 3 (s. 844-850) içinde. İletişim Yayınları.
  • İskit, S. R. (1943). Türkiye’de matbuat idareleri ve politikaları. Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü.
  • Kahraman, Â. (2003). Matbuat (Türk Edebiyatı). TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 28 (s. 121-125) içinde. İslâm Araştırmaları Merkezi.
  • Kahraman, Â. (2010). Şinâsi. TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 39 (s. 166-169) içinde. İslâm Araştırmaları Merkezi.
  • Kalem. (1908, 3 Eylül). Kalem, 1, 1.
  • Kâmiloğlu, Z. (2013). Penguen dergisinden hareketle Türk karikatür tarihinde mizahın saldırı işlevi. Milli Folklor, 25(98), 165-173.
  • Kılıçer, G. S. (2012). Türkiye’de modernleşme ve gündelik yaşam: Akbaba üzerine bir inceleme (1929-1938). (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi.
  • Kırık, A. M., & Saltık, R. (2017). Sosyal medyanın dijital mizahı: İnternet Meme/Caps. Atatürk İletişim Dergisi, (12), 99-118.
  • Koestler, A. (1997). Mizah yaratma eylemi. (S. Kabakçıoğlu & Ö. Kabakçıoğlu, Çev.). İris Yayınları.
  • Koloğlu, O. (2006). Osmanlı’dan 21. yüzyıla basın tarihi. Pozitif Yayınları.
  • Korkmaz, D. (2021). Markopaşa (1946-1950).Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
  • Lewis, B. (1998). Modern Türkiye'nin doğuşu. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Maarif-i Nazar. (1908, 3 Eylül). Kalem, 1, 1.
  • Marshall, C. & Rossman, G. B. (2016). Designing qualitative research. (Sixth edition). Sage publications.
  • Mukaddime. (1870, 24 Kasım). Diyojen, 1, 1.
  • Nesin, A. (2001). Cumhuriyet dönemi Türk mizahı. (Haz. Turgut Çeviker). (2. basım). Adam Yayınları.
  • Noonan, W. (2011). Reflecting back, or what can the French tell the English about humour? Sydney Studies in English, (37), 92-115.
  • Okay, C. (2004). Dönemin mizah dergilerinde Milli Mücadele karikatürleri: 1919-1922. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • Oral, T. (1996). Türk mizah ve karikatürü (1980-1995). Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt 14 (s. 906-910) içinde. İletişim Yayınları.
  • Öngören, F. (1983). Cumhuriyet dönemi Türk mizahı ve hicvi. Yonca Matbaası.
  • Öngören, F. (1998). Cumhuriyet’in 75. yılında Türk mizahı ve hicvi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Özdemir, N. (2010). Mizah, eleştirel düşünce ve bilgelik. Millî Folklor, (87), 27-40.
  • Ross, A. (2005). The language of humour. Routledge.
  • Sipahioğlu, A. (1999). Türk grafik mizah (1923-1980). Dokuz Eylül Yayınları.
  • Şahin, E. (2017). Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Osmanlı’da mizah basını. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 20-43.
  • Taşbaş, E. (2022, 16 Mayıs). Marko Paşa. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/marko-pasa/ (Erişim Tarihi: 12 Ekim 2024)
  • TUFS.(2023, Nisan 5). Periodicals of Hakkı Tarık Us collection. http://www.tufs.ac.jp/common/fs/asw/tur/htu/ (Erişim Tarihi: 12 Ekim 2023)
  • Tunaya, T. Z. (1988). Türkiye’de siyasal partiler (Cilt 1) II. Meşrutiyet dönemi. (2. baskı). Hürriyet Vakfı Yayınları.
  • Türk, Ş. (2021). XIX. yüzyıl mizah gazete ve dergileri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi.
  • Tütengil, C. O. (1969). Yeni Osmanlılar’dan bu yana İngiltere’de Türk gazeteciliği (1867-1967).İstanbul Üniversitesi Yayınları.
  • Uçan, B. (2013). Türkiye’de karikatürün dijital dönüşümü. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication (TOJDAC), 3(3), 41-50.
  • Uykusuz’a böyle veda ettiler: ‘Üzgün değil kızgınım…’ (2023, 25 Ocak). Cumhuriyet. https://www.cumhuriyet.com.tr/yasam/uykusuza-boyle-veda-ettiler-uzgun-degil-kizginim-2024839 (Erişim Tarihi: 6 Kasım 2023)
  • Ünver, M. (2013). Eski Türkçe mizah dergilerinin açıklamalı bibliyografyası. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi.
  • Varlık, M. B. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e mizah. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 4 (s. 1092-1100) içinde. İletişim Yayınları.
  • Yardımcı, İ. (2010). Mizah kavramı ve sanattaki yeri. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 1-41.
  • Yazıcı, N. (2011). Yazılı Türk mizahının gelişim sürecinde Batılı anlamda ilk mizah dergisi: Cem. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6(3), 1299-1313. 10.7827/TurkishStudies.2588
  • Yetim, F. & Akkoyunlu, S. B. (2017). Türk modernleşmesine erken Cumhuriyet dönemi basınında karikatür üzerinden bir bakış. Tarih ve Gelecek Dergisi, 3(3), 77-96. https://doi.org/10.21551/jhf.345039
  • Yılmaz, T. (2010). Demokrat Parti döneminde muhalif bir mizah dergisi: Tef (1954-1955). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).Yıldız Teknik Üniversitesi.
  • Yücebaş, H. (1961). Hiciv edebiyatı antolojisi. (2. basım). Aka Kitabevi Yayınları.

Türk Mizah Basınının Gelişimi ve Özellikleri Üzerine Tarihsel Bir Değerlendirme

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 2, 1118 - 1138, 31.08.2025
https://doi.org/10.33437/ksusbd.1550069

Öz

Gülmece ve şaka anlamları ile bilinen mizah, belirli bir toplumun tarihî ve kültürel birikimiyle anlam kazanmaktadır. Mizah, tarihî süreçte toplumlar tarafından özellikle eleştirel düşünceyi yansıtmanın bir yolu olarak kullanılmıştır. İletişim araçları, bu yolu sağlamada etkili rol oynamıştır. Türk basını da mizah için böyle bir vasıta rolü görmüştür. Çalışmada Türk mizah basınının kronolojik olarak hangi aşamalardan geçtiği incelenmiş ve devrin şartları da göz önünde bulundurularak değerlendirilmiştir. Mizah basınına ilişkin veriler, literatür taraması ile elde edilmiş ve nitel araştırma tasarımlarından tarihsel analiz metodu yoluyla tahlil edilmiştir. Çalışmanın amacı Türk mizah basınının tarihî süreçte ne gibi işlevlere sahip olduğunu, hangi mizah türlerini kullandığını ve siyasî değişmelerle nasıl konumlandığını tespit etmektir. Türk mizah basını, eğlendirme ve güldürmenin yanı sıra tenkit/eleştiri işlevini de yerine getirmiştir. Fakat siyasî şartlara, basın-iktidar ilişkilerine ve devrin genel şartlarına bağlı bir gelişme göstermiştir. Mizah basını, toplumun ve devletin aksayan yönlerini kendine has üslubu ile ortaya koymaya çalışmıştır. Bununla birlikte muhtelif devirlerde yürürlüğe koyulan basın rejimleri ve hükümet tedbirleri mizah basınının bu işlevi gerçekleştirmesine engel olmuştur. Bu yüzden mizah basını bazı dönemlerde sansüre uğramış ve yurt dışında faaliyetini sürdürmüştür. Türk mizah basını, bu zorlukların yanı sıra siyasî kutuplaşmalardan da etkilenmiştir. Mizahın eleştiri gücü, farklı düşüncelerin temsil aracı olarak basında kullanılmaya çalışılmıştır.

Kaynakça

  • Akbaba. (1922, 7 Aralık). Akbaba, 1, 1.
  • Akbabaya dair. (1922, 7 Aralık ). Akbaba, 1, 1.
  • Akın, D. (2022). İkinci Dünya Savaşı’nda basın ve yayın organlarının etkisi. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 474-519. https://doi.org/10.30561/sinopusd.1206791
  • Akıncı, A. (2014). Türkiye’nin darbe geleneği: 1960 ve 1971 müdahaleleri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 9(1), 55-72.
  • Akünal, D. (1985). Jön Türk gazeteleri. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 3 (s. 850-856) içinde. İletişim Yayınları.
  • Alabbasi, B. & Güz, N. (2022). İstikrarlı bir mizah dergisi: Karikatür. Karadeniz Teknik Üniversitesi İletişim Araştırmaları Dergisi, 12(1),96-129. https://doi.org/10.53495/e-kiad.1078846
  • Alabbasi, B. (2021). Türkiye’de mizah: 1936-1948 yılları arası karikatür dergisi örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
  • Alay, O. (2019). Mizah kavramı ve mizahın tarihsel süreci. Türk Dili, 116(808), 22-30.
  • Alsaç, Ü. (1994). Türkiye’de karikatür, çizgi roman ve çizgi film. İletişim Yayınları.
  • Altın, H. (2017). Osmanlı hiciv matbuatında Ermenilerin oynadığı role dair örnekler. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(14), 27-44. https://doi.org/10.29029/busbed.327880
  • Ardıç, İ. S. (2009). Kalem dergisi ve mizah anlayışı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi.
  • Balcıoğlu, S. (1973). 50 yılın Türk karikatürü. İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Bergson, H. (2014). Gülme. (D, Çetinkasap, Çev.). Türkiye İş Bankası Yayınları.
  • Boz, U. (2014). Toplumsal eleştiri yöntemi olarak mizah ve Türk mizahı: Yeni medyadan Bahattin örneği. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (21), 143-159. https://doi.org/10.31123/akil.442982 Büyük muzafferiyet nüshası. (1922, 5 Eylül). Güleryüz, 73, 1.
  • Cantek, L. (1996). 1985’ten 1995’e mizah dergileri. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt 14 (s. 914-916) içinde. İletişim Yayınları.
  • Cantek, L. (2015). Markopaşa bir mizah ve muhalefet efsanesi. (2. baskı). İletişim Yayınları.
  • Cem. (1910, 10 Kasım). Cem, 1, 1.
  • Critchley, S. (2002). On humour. Routledge.
  • Çakır, H. (2006). Tarihimizin ilk mizah dergisi Diyojen’in kapatma cezalarına yine mizahi yoldan gösterdiği tepkiler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (15), 161-172.
  • Çeviker, T. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk karikatürü. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 4 (s. 1101-1108) içinde. İletişim Yayınları.
  • Dağtaş, E., & Yıldırım, O. (2017). Mizah Anlayışının Yeni Hali “Caps” leri “Dünya Tarihine Yön Veren Kişiler” üzerinden okumak. Intermedia International E-journal, 4(6), 14-39.
  • Davulcu Akbaba, E. (2013). II. Meşrutiyet dönemi mizah basınında Osmanlı modernleşmesi ve eleştirel kodlar: (Kalem ve Cem dergileri üzerinden). (Yayımlanmamış doktora tezi). Erciyes Üniversitesi.
  • Değirmencioğlu, G. (2015). Millî mücadele döneminde mizah basını: “Güleryüz” mizah gazetesinde yayımlanan karikatürlerin içerikleri üzerine bir inceleme. Global Media Journal: Turkish Edition, 6(11), 202-219.
  • Demirkol, G. (2015a). Kurtuluş Savaşı’nda mizahın iki cephesi: Güleryüz, Aydede’ye karşı. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 41, 139-169.
  • Demirkol, G. (2015b). Gündelik hayat ve basın: Gırgır mizah dergisinde gündelik hayatın dönüşümü (1972-1989). (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi.
  • Demirkol, G. (2016). Türkiye’nin ilk Türkçe mizah dergisi: Terakki. Gazi Akademik Bakış, 10(19), 141-160. https://doi.org/10.19060/gav.321006
  • Devellioğlu, F. (2006). Osmanlıca Türkçe ansiklopedik lügat. (23. baskı). Aydın Kitabevi Yayınları.
  • Durmuş, G. (2018). II. Meşrutiyet dönemi mizah gazeteciliğinin önemli bir örneği: Boşboğaz ile Güllabi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 7(2), 911-931. Durmuş, İ. (2020). Mizah. TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 30 (s. 205-206) içinde. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. Dursun, A. (2018). İnsan neden, nasıl, neye güler?: Keloğlan hiç alıyor masalında gülmece. TÜRÜK Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1(12), 38-48. Ebüzziya, Z. (1994). Diyojen. TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 9 (s. 479-480) içinde. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
  • Eroğul, C. (2003). Demokrat Parti tarihi ve ideolojisi. (4. baskı). İmge Kitabevi Yayınları.
  • Gellner, E. (2018). Uluslar ve ulusçuluk. (3. basım). Hil Yayın.
  • Gerçek, S. N. (1931). Türk gazeteciliği. İstanbul Devlet Matbaası.
  • Gevgili, A. (1983). Türkiye basını. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt 1 (s. 202-228) içinde. İletişim Yayınları.
  • Güvenç, A. Ö. (2011). Dede Korkut Kitabı’nda mizah. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (46), 157-180.
  • Hanioğlu, M. Ş. (1985). Jön Türk basını. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 3 (s. 844-850) içinde. İletişim Yayınları.
  • İskit, S. R. (1943). Türkiye’de matbuat idareleri ve politikaları. Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü.
  • Kahraman, Â. (2003). Matbuat (Türk Edebiyatı). TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 28 (s. 121-125) içinde. İslâm Araştırmaları Merkezi.
  • Kahraman, Â. (2010). Şinâsi. TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 39 (s. 166-169) içinde. İslâm Araştırmaları Merkezi.
  • Kalem. (1908, 3 Eylül). Kalem, 1, 1.
  • Kâmiloğlu, Z. (2013). Penguen dergisinden hareketle Türk karikatür tarihinde mizahın saldırı işlevi. Milli Folklor, 25(98), 165-173.
  • Kılıçer, G. S. (2012). Türkiye’de modernleşme ve gündelik yaşam: Akbaba üzerine bir inceleme (1929-1938). (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi.
  • Kırık, A. M., & Saltık, R. (2017). Sosyal medyanın dijital mizahı: İnternet Meme/Caps. Atatürk İletişim Dergisi, (12), 99-118.
  • Koestler, A. (1997). Mizah yaratma eylemi. (S. Kabakçıoğlu & Ö. Kabakçıoğlu, Çev.). İris Yayınları.
  • Koloğlu, O. (2006). Osmanlı’dan 21. yüzyıla basın tarihi. Pozitif Yayınları.
  • Korkmaz, D. (2021). Markopaşa (1946-1950).Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
  • Lewis, B. (1998). Modern Türkiye'nin doğuşu. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Maarif-i Nazar. (1908, 3 Eylül). Kalem, 1, 1.
  • Marshall, C. & Rossman, G. B. (2016). Designing qualitative research. (Sixth edition). Sage publications.
  • Mukaddime. (1870, 24 Kasım). Diyojen, 1, 1.
  • Nesin, A. (2001). Cumhuriyet dönemi Türk mizahı. (Haz. Turgut Çeviker). (2. basım). Adam Yayınları.
  • Noonan, W. (2011). Reflecting back, or what can the French tell the English about humour? Sydney Studies in English, (37), 92-115.
  • Okay, C. (2004). Dönemin mizah dergilerinde Milli Mücadele karikatürleri: 1919-1922. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • Oral, T. (1996). Türk mizah ve karikatürü (1980-1995). Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt 14 (s. 906-910) içinde. İletişim Yayınları.
  • Öngören, F. (1983). Cumhuriyet dönemi Türk mizahı ve hicvi. Yonca Matbaası.
  • Öngören, F. (1998). Cumhuriyet’in 75. yılında Türk mizahı ve hicvi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Özdemir, N. (2010). Mizah, eleştirel düşünce ve bilgelik. Millî Folklor, (87), 27-40.
  • Ross, A. (2005). The language of humour. Routledge.
  • Sipahioğlu, A. (1999). Türk grafik mizah (1923-1980). Dokuz Eylül Yayınları.
  • Şahin, E. (2017). Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Osmanlı’da mizah basını. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 20-43.
  • Taşbaş, E. (2022, 16 Mayıs). Marko Paşa. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/marko-pasa/ (Erişim Tarihi: 12 Ekim 2024)
  • TUFS.(2023, Nisan 5). Periodicals of Hakkı Tarık Us collection. http://www.tufs.ac.jp/common/fs/asw/tur/htu/ (Erişim Tarihi: 12 Ekim 2023)
  • Tunaya, T. Z. (1988). Türkiye’de siyasal partiler (Cilt 1) II. Meşrutiyet dönemi. (2. baskı). Hürriyet Vakfı Yayınları.
  • Türk, Ş. (2021). XIX. yüzyıl mizah gazete ve dergileri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi.
  • Tütengil, C. O. (1969). Yeni Osmanlılar’dan bu yana İngiltere’de Türk gazeteciliği (1867-1967).İstanbul Üniversitesi Yayınları.
  • Uçan, B. (2013). Türkiye’de karikatürün dijital dönüşümü. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication (TOJDAC), 3(3), 41-50.
  • Uykusuz’a böyle veda ettiler: ‘Üzgün değil kızgınım…’ (2023, 25 Ocak). Cumhuriyet. https://www.cumhuriyet.com.tr/yasam/uykusuza-boyle-veda-ettiler-uzgun-degil-kizginim-2024839 (Erişim Tarihi: 6 Kasım 2023)
  • Ünver, M. (2013). Eski Türkçe mizah dergilerinin açıklamalı bibliyografyası. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi.
  • Varlık, M. B. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e mizah. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 4 (s. 1092-1100) içinde. İletişim Yayınları.
  • Yardımcı, İ. (2010). Mizah kavramı ve sanattaki yeri. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 1-41.
  • Yazıcı, N. (2011). Yazılı Türk mizahının gelişim sürecinde Batılı anlamda ilk mizah dergisi: Cem. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6(3), 1299-1313. 10.7827/TurkishStudies.2588
  • Yetim, F. & Akkoyunlu, S. B. (2017). Türk modernleşmesine erken Cumhuriyet dönemi basınında karikatür üzerinden bir bakış. Tarih ve Gelecek Dergisi, 3(3), 77-96. https://doi.org/10.21551/jhf.345039
  • Yılmaz, T. (2010). Demokrat Parti döneminde muhalif bir mizah dergisi: Tef (1954-1955). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).Yıldız Teknik Üniversitesi.
  • Yücebaş, H. (1961). Hiciv edebiyatı antolojisi. (2. basım). Aka Kitabevi Yayınları.

A Historical Evaluation On The Development And Characteristics Of The Turkish Humor Press

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 2, 1118 - 1138, 31.08.2025
https://doi.org/10.33437/ksusbd.1550069

Öz

Humor, known for its humour and joking meanings, gains meaning with the historical and cultural background of a particular society. Humor has been used by societies throughout history as a way to reflect critical thinking. Communication tools played an effective role in providing this path. The Turkish press also undertook such an instrumental role for humor. In the study, the stages that the Turkish humor press went through chronologically were examined and evaluated by taking into account the conditions of the period. Data regarding the humor press were obtained through literature review and analyzed through the historical analysis method from qualitative research designs. The aim of the study is to determine what functions the Turkish humor press had in the historical process, which types of humor it used and how it positioned itself with political changes. The Turkish humor press, as well as entertaining and making laugh, also fulfilled the function of criticism. However, it developed depending on the political conditions, press-government relations and the general conditions of the period. The humor press has tried to reveal the failing aspects of society and the state in its unique style. Thus, press regimes and government measures put into effect in various periods prevented the humor press from performing this function. For this reason, the humor press was censored in some periods and continued its activities abroad. Sometimes it had to adapt to current conditions. Intercalarily these difficulties, it has also been affected by political polarization. The critical power of humor had been tried to be used as a representatiton instrument of different ideas in the press.

Kaynakça

  • Akbaba. (1922, 7 Aralık). Akbaba, 1, 1.
  • Akbabaya dair. (1922, 7 Aralık ). Akbaba, 1, 1.
  • Akın, D. (2022). İkinci Dünya Savaşı’nda basın ve yayın organlarının etkisi. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 474-519. https://doi.org/10.30561/sinopusd.1206791
  • Akıncı, A. (2014). Türkiye’nin darbe geleneği: 1960 ve 1971 müdahaleleri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 9(1), 55-72.
  • Akünal, D. (1985). Jön Türk gazeteleri. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 3 (s. 850-856) içinde. İletişim Yayınları.
  • Alabbasi, B. & Güz, N. (2022). İstikrarlı bir mizah dergisi: Karikatür. Karadeniz Teknik Üniversitesi İletişim Araştırmaları Dergisi, 12(1),96-129. https://doi.org/10.53495/e-kiad.1078846
  • Alabbasi, B. (2021). Türkiye’de mizah: 1936-1948 yılları arası karikatür dergisi örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
  • Alay, O. (2019). Mizah kavramı ve mizahın tarihsel süreci. Türk Dili, 116(808), 22-30.
  • Alsaç, Ü. (1994). Türkiye’de karikatür, çizgi roman ve çizgi film. İletişim Yayınları.
  • Altın, H. (2017). Osmanlı hiciv matbuatında Ermenilerin oynadığı role dair örnekler. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(14), 27-44. https://doi.org/10.29029/busbed.327880
  • Ardıç, İ. S. (2009). Kalem dergisi ve mizah anlayışı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi.
  • Balcıoğlu, S. (1973). 50 yılın Türk karikatürü. İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Bergson, H. (2014). Gülme. (D, Çetinkasap, Çev.). Türkiye İş Bankası Yayınları.
  • Boz, U. (2014). Toplumsal eleştiri yöntemi olarak mizah ve Türk mizahı: Yeni medyadan Bahattin örneği. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (21), 143-159. https://doi.org/10.31123/akil.442982 Büyük muzafferiyet nüshası. (1922, 5 Eylül). Güleryüz, 73, 1.
  • Cantek, L. (1996). 1985’ten 1995’e mizah dergileri. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt 14 (s. 914-916) içinde. İletişim Yayınları.
  • Cantek, L. (2015). Markopaşa bir mizah ve muhalefet efsanesi. (2. baskı). İletişim Yayınları.
  • Cem. (1910, 10 Kasım). Cem, 1, 1.
  • Critchley, S. (2002). On humour. Routledge.
  • Çakır, H. (2006). Tarihimizin ilk mizah dergisi Diyojen’in kapatma cezalarına yine mizahi yoldan gösterdiği tepkiler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (15), 161-172.
  • Çeviker, T. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk karikatürü. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 4 (s. 1101-1108) içinde. İletişim Yayınları.
  • Dağtaş, E., & Yıldırım, O. (2017). Mizah Anlayışının Yeni Hali “Caps” leri “Dünya Tarihine Yön Veren Kişiler” üzerinden okumak. Intermedia International E-journal, 4(6), 14-39.
  • Davulcu Akbaba, E. (2013). II. Meşrutiyet dönemi mizah basınında Osmanlı modernleşmesi ve eleştirel kodlar: (Kalem ve Cem dergileri üzerinden). (Yayımlanmamış doktora tezi). Erciyes Üniversitesi.
  • Değirmencioğlu, G. (2015). Millî mücadele döneminde mizah basını: “Güleryüz” mizah gazetesinde yayımlanan karikatürlerin içerikleri üzerine bir inceleme. Global Media Journal: Turkish Edition, 6(11), 202-219.
  • Demirkol, G. (2015a). Kurtuluş Savaşı’nda mizahın iki cephesi: Güleryüz, Aydede’ye karşı. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 41, 139-169.
  • Demirkol, G. (2015b). Gündelik hayat ve basın: Gırgır mizah dergisinde gündelik hayatın dönüşümü (1972-1989). (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi.
  • Demirkol, G. (2016). Türkiye’nin ilk Türkçe mizah dergisi: Terakki. Gazi Akademik Bakış, 10(19), 141-160. https://doi.org/10.19060/gav.321006
  • Devellioğlu, F. (2006). Osmanlıca Türkçe ansiklopedik lügat. (23. baskı). Aydın Kitabevi Yayınları.
  • Durmuş, G. (2018). II. Meşrutiyet dönemi mizah gazeteciliğinin önemli bir örneği: Boşboğaz ile Güllabi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 7(2), 911-931. Durmuş, İ. (2020). Mizah. TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 30 (s. 205-206) içinde. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. Dursun, A. (2018). İnsan neden, nasıl, neye güler?: Keloğlan hiç alıyor masalında gülmece. TÜRÜK Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1(12), 38-48. Ebüzziya, Z. (1994). Diyojen. TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 9 (s. 479-480) içinde. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
  • Eroğul, C. (2003). Demokrat Parti tarihi ve ideolojisi. (4. baskı). İmge Kitabevi Yayınları.
  • Gellner, E. (2018). Uluslar ve ulusçuluk. (3. basım). Hil Yayın.
  • Gerçek, S. N. (1931). Türk gazeteciliği. İstanbul Devlet Matbaası.
  • Gevgili, A. (1983). Türkiye basını. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt 1 (s. 202-228) içinde. İletişim Yayınları.
  • Güvenç, A. Ö. (2011). Dede Korkut Kitabı’nda mizah. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (46), 157-180.
  • Hanioğlu, M. Ş. (1985). Jön Türk basını. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 3 (s. 844-850) içinde. İletişim Yayınları.
  • İskit, S. R. (1943). Türkiye’de matbuat idareleri ve politikaları. Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü.
  • Kahraman, Â. (2003). Matbuat (Türk Edebiyatı). TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 28 (s. 121-125) içinde. İslâm Araştırmaları Merkezi.
  • Kahraman, Â. (2010). Şinâsi. TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 39 (s. 166-169) içinde. İslâm Araştırmaları Merkezi.
  • Kalem. (1908, 3 Eylül). Kalem, 1, 1.
  • Kâmiloğlu, Z. (2013). Penguen dergisinden hareketle Türk karikatür tarihinde mizahın saldırı işlevi. Milli Folklor, 25(98), 165-173.
  • Kılıçer, G. S. (2012). Türkiye’de modernleşme ve gündelik yaşam: Akbaba üzerine bir inceleme (1929-1938). (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi.
  • Kırık, A. M., & Saltık, R. (2017). Sosyal medyanın dijital mizahı: İnternet Meme/Caps. Atatürk İletişim Dergisi, (12), 99-118.
  • Koestler, A. (1997). Mizah yaratma eylemi. (S. Kabakçıoğlu & Ö. Kabakçıoğlu, Çev.). İris Yayınları.
  • Koloğlu, O. (2006). Osmanlı’dan 21. yüzyıla basın tarihi. Pozitif Yayınları.
  • Korkmaz, D. (2021). Markopaşa (1946-1950).Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
  • Lewis, B. (1998). Modern Türkiye'nin doğuşu. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Maarif-i Nazar. (1908, 3 Eylül). Kalem, 1, 1.
  • Marshall, C. & Rossman, G. B. (2016). Designing qualitative research. (Sixth edition). Sage publications.
  • Mukaddime. (1870, 24 Kasım). Diyojen, 1, 1.
  • Nesin, A. (2001). Cumhuriyet dönemi Türk mizahı. (Haz. Turgut Çeviker). (2. basım). Adam Yayınları.
  • Noonan, W. (2011). Reflecting back, or what can the French tell the English about humour? Sydney Studies in English, (37), 92-115.
  • Okay, C. (2004). Dönemin mizah dergilerinde Milli Mücadele karikatürleri: 1919-1922. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • Oral, T. (1996). Türk mizah ve karikatürü (1980-1995). Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt 14 (s. 906-910) içinde. İletişim Yayınları.
  • Öngören, F. (1983). Cumhuriyet dönemi Türk mizahı ve hicvi. Yonca Matbaası.
  • Öngören, F. (1998). Cumhuriyet’in 75. yılında Türk mizahı ve hicvi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Özdemir, N. (2010). Mizah, eleştirel düşünce ve bilgelik. Millî Folklor, (87), 27-40.
  • Ross, A. (2005). The language of humour. Routledge.
  • Sipahioğlu, A. (1999). Türk grafik mizah (1923-1980). Dokuz Eylül Yayınları.
  • Şahin, E. (2017). Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Osmanlı’da mizah basını. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 20-43.
  • Taşbaş, E. (2022, 16 Mayıs). Marko Paşa. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/marko-pasa/ (Erişim Tarihi: 12 Ekim 2024)
  • TUFS.(2023, Nisan 5). Periodicals of Hakkı Tarık Us collection. http://www.tufs.ac.jp/common/fs/asw/tur/htu/ (Erişim Tarihi: 12 Ekim 2023)
  • Tunaya, T. Z. (1988). Türkiye’de siyasal partiler (Cilt 1) II. Meşrutiyet dönemi. (2. baskı). Hürriyet Vakfı Yayınları.
  • Türk, Ş. (2021). XIX. yüzyıl mizah gazete ve dergileri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi.
  • Tütengil, C. O. (1969). Yeni Osmanlılar’dan bu yana İngiltere’de Türk gazeteciliği (1867-1967).İstanbul Üniversitesi Yayınları.
  • Uçan, B. (2013). Türkiye’de karikatürün dijital dönüşümü. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication (TOJDAC), 3(3), 41-50.
  • Uykusuz’a böyle veda ettiler: ‘Üzgün değil kızgınım…’ (2023, 25 Ocak). Cumhuriyet. https://www.cumhuriyet.com.tr/yasam/uykusuza-boyle-veda-ettiler-uzgun-degil-kizginim-2024839 (Erişim Tarihi: 6 Kasım 2023)
  • Ünver, M. (2013). Eski Türkçe mizah dergilerinin açıklamalı bibliyografyası. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi.
  • Varlık, M. B. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e mizah. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 4 (s. 1092-1100) içinde. İletişim Yayınları.
  • Yardımcı, İ. (2010). Mizah kavramı ve sanattaki yeri. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 1-41.
  • Yazıcı, N. (2011). Yazılı Türk mizahının gelişim sürecinde Batılı anlamda ilk mizah dergisi: Cem. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6(3), 1299-1313. 10.7827/TurkishStudies.2588
  • Yetim, F. & Akkoyunlu, S. B. (2017). Türk modernleşmesine erken Cumhuriyet dönemi basınında karikatür üzerinden bir bakış. Tarih ve Gelecek Dergisi, 3(3), 77-96. https://doi.org/10.21551/jhf.345039
  • Yılmaz, T. (2010). Demokrat Parti döneminde muhalif bir mizah dergisi: Tef (1954-1955). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).Yıldız Teknik Üniversitesi.
  • Yücebaş, H. (1961). Hiciv edebiyatı antolojisi. (2. basım). Aka Kitabevi Yayınları.
Toplam 72 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular İletişim ve Medya Çalışmaları (Diğer)
Bölüm Araştırma Makaleleri
Yazarlar

Ömer Faruk Yücel 0000-0002-3035-004X

Erken Görünüm Tarihi 31 Ağustos 2025
Yayımlanma Tarihi 31 Ağustos 2025
Gönderilme Tarihi 14 Eylül 2024
Kabul Tarihi 30 Haziran 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 22 Sayı: 2

Kaynak Göster

APA Yücel, Ö. F. (2025). Türk Mizah Basınının Gelişimi ve Özellikleri Üzerine Tarihsel Bir Değerlendirme. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(2), 1118-1138. https://doi.org/10.33437/ksusbd.1550069

KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi ULAKBİM-TR Dizin tarafından dizinlenen hakemli ve bilimsel bir dergidir.