Gaziantep’te Sağlık Hizmetlerine Erişim: Mekânsal Analiz ve Stratejik Öneriler

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 2, 931 - 947, 31.08.2025

Erdal Çelik

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1643822

Öz

Kentleşme ve hızlı nüfus artışı, sağlık hizmetlerine erişimi zorlaştırarak toplumsal eşitsizliğe neden olmaktadır. Hastanelerin konumu, nüfus özellikleri ve ulaşım sistemleri gibi etmenler, bireylerin sağlık hizmetlerine erişimini etkileyen temel unsurlardır. Sanayi faaliyetlerinin de etkisiyle göç alan bir kent olan Gaziantep, sağlık tesislerinin yetersiz ve düzensiz dağıldığı bir kent olmuştur. Bu araştırmada, Gaziantep şehir merkezinde toplumun sağlık hizmetlerine erişim durumunu değerlendirmek maksadıyla çeşitli mekânsal analiz teknikleri ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) kullanılmıştır. Çalışmada, Network analizi kullanılarak mahallelerin en yakın hastaneye ulaşım süresi ve mesafesi tespit edilmiş, Gravity Model (Çekim Modeli) kullanılarak hastanelerin mahallelere olan çekim gücü hesaplanmıştır. Bunlara ek olarak Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) ile mahallelerin hastanelere erişim özellikleri değerlendirilmiş ve K-Means kümeleme algoritması ile yeni hastane lokasyonları önerilmiştir. Çalışmada, hastanelerin mevcut lokasyonlarının şehir merkezi dışındaki mahallelerin dezavantajlı durumda olduğu tespit edilmiştir. Başta Beykent, Gaziler, Çamlıtepe ve Belkız mahallelerinde hastane erişiminde kısıtlamalar vardır. Bu kapsamda, hastane erişiminde zorluk yaşayan bölgeler için yeni hastane lokasyonları önerilmiştir. Çalışma, adil sağlık hizmetlerinin sağlanabilmesi için sağlık yatırımlarının mekânsal planlama ile yönlendirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Çalışmanın sağlık politikası yapıcılarının stratejik karar alma süreçlerine katkı sağlaması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

GIS , Spatial Analysis , Network Analysis , AHP , Gravity Model

Access to Health Services in Gaziantep: Spatial Analysis and Strategic Recommendations

Öz

Urbanization and rapid population growth make access to health services difficult and cause social inequality. Factors such as the location of hospitals, population characteristics, and transportation systems are the main factors affecting individuals' access to health services. Gaziantep, a city that receives migration due to industrial activities, has become a city where health facilities are inadequate and unevenly distributed. In this study, various spatial analysis techniques and Geographic Information Systems (GIS) were used to evaluate the status of the society to health services in the Gaziantep city center. In the study, the transportation time and distance of the neighborhoods to the nearest hospital were determined using Network Analysis, and the gravity model was used to calculate the attraction power of the hospitals to the neighborhoods. In addition, the access characteristics of the neighborhoods to hospitals were evaluated with the Analytical Hierarchy Process (AHP), and new hospital locations were suggested with the K-Means clustering algorithm. In the study, it was determined that the current locations of the hospitals were disadvantageous in the neighborhoods outside the city center. There are restrictions on hospital access, especially in the Beykent, Gaziler, Çamlıtepe, and Belkız neighborhoods. In this context, new hospital locations have been proposed for regions with difficulty accessing hospitals. The study reveals that health investments should be directed toward spatial planning to provide equitable health services. It is expected that the study will contribute to the strategic decision-making processes of health policymakers.

Anahtar Kelimeler

GIS , Spatial Analysis , Network Analysis , AHP , Gravity Model

Kaynakça

• Aydın, Ö. (2009). Bulanik AHP ile Ankara için hastane yer seçimi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(2), 87-104.
• Comber, A. J., Brunsdon, C., & Radburn, R. (2011). A spatial analysis of variations in health access: linking geography, socio-economic status and access perceptions. International journal of health geographics, 10, 1-11. DOI: 10.1186/1476-072X-10-44
• Delamater, P. L., Messina, J. P., Shortridge, A. M., & Grady, S. C. (2012). Measuring geographic access to health care: raster and network-based methods. International journal of health geographics, 11, 1-18. DOI:10.1186/1476-072X-11-15
• Deng, S., & Bennett, K. (2023). On the geographic access to healthcare, beyond proximity. Geospatial Health, 18(2). DOI: 10.4081/gh.2023.1199
• Fatih, K. A. R. A., & EGRESI, I. O. (2013). Accessibility of health care institutions: a case study by using GIS. Int J, 3(4), 2305-2493.
• Gerber, C., Rosenbusch, M. L., & Erhart, M. (2019). A social network analysis regarding geographic variation for patients with depression in Germany. Bundesgesundheitsblatt-Gesundheitsforschung-Gesundheitsschutz, 62, 140-149. DOI: 10.1007/s00103-018-2862-4
• Guagliardo, M. F. (2004). Spatial accessibility of primary care: concepts, methods and challenges. International journal of health geographics, 3, 1-13.DOI:10.1186/1476-072X-3-3
• Haraty, R. A., Dimishkieh, M., & Masud, M. (2015). An enhanced k-means clustering algorithm for pattern discovery in healthcare data. International Journal of distributed sensor networks, 11(6), 615740. https://doi.org/10.1155/2015/615740
• Higgs, G. (2009). The role of GIS for health utilization studies: literature review. Health Services and Outcomes Research Methodology, 9, 84-99. DOI:10.1007/s10742-009-0046-2
• İnce, Ö., Bedir, N., & Eren, T. (2016). Hastane kuruluş yeri seçimi probleminin AHP ile modellenmesi: Tuzla ilçesi uygulaması. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(3), 8-21.
• Kaya, A. Y. (2024). Ankara metropoliten bölgede seyahat süresi ve mesafe dayalı kentsel sağlık hizmet alanlarına erişebilirliğin değerlendirmesi. Türkiye Coğrafi Bilgi Sistemleri Dergisi, 6(2), 74- 84. https://doi.org/10.56130/tucbis.1581976
• Kwan, M. P. (2012). Geographies of health. Annals of the Association of American Geographers, 102(5), 891-892. DOI:10.1080/00045608.2012.687348
• Macharia, P. M., Wong, K. L., Beňová, L., Wang, J., Makanga, P. T., Ray, N., & Banke-Thomas, A. (2024). Measuring geographic access to emergency obstetric care: a comparison of travel time estimates modelled using Google Maps Directions API and AccessMod in three Nigerian conurbations. Geospatial Health, 19(1). DOI: 10.4081/gh.2024.1266
• Maláková, K. (2022). A geodemographic view of the accessibility of selected outpatient services in czechia. International Journal of Public Health, 67, 1604067. DOI: 10.3389/ijph.2022.1604067
• Masoodi, M., & Rahimzadeh, M. (2015). Measuring access to urban health services using Geographical Information System (GIS): a case study of health service management in Bandar Abbas, Iran. International journal of health policy and management, 4(7), 439-445. DOI:10.15171/ijhpm.2015.23
• Messina, J. P., Shortridge, A. M., Groop, R. E., Varnakovida, P., & Finn, M. J. (2006). Evaluating Michigan's community hospital access: spatial methods for decision support. International Journal of Health Geographics, 5, 1-18. DOI: 10.1186/1476-072X-5-42
• Paez, A., Mercado, R. G., Farber, S., Morency, C., & Roorda, M. (2010). Accessibility to health care facilities in Montreal Island: an application of relative accessibility indicators from the perspective of senior and non-senior residents. International journal of health geographics, 9, 1-15. DOI: 10.1186/1476-072X-9-52
• Paköz, M. Z., & Yüzer, M. A. (2014). Access to healthcare: A field survey in Istanbul. A| Z ITU Journal of the Faculty of Architecture, 11(2), 271-290.
• Pecchia, L., Bath, P. A., Pendleton, N., & Bracale, M. (2011). Analytic hierarchy process (AHP) for examining healthcare professionals’ assessments of risk factors. Methods of information in medicine, 50(05), 435-444. DOI: 10.3414/ME10-01-0028
• Penchansky, R., & Thomas, J. W. (1981). The concept of access: definition and relationship to consumer satisfaction. Medical care, 19(2), 127-140. DOI: 10.1097/00005650-198102000-00001
• Stacherl, B., & Sauzet, O. (2023). Gravity models for potential spatial healthcare access measurement: a systematic methodological review. International Journal of Health Geographics, 22(1), 34. DOI: 10.1186/s12942-023-00358-z
• Şen, Ö., & Sandal, E. K. (2017). Gaziantep İlinde Üç Yıldız Analizi Yöntemi ile Endüstriyel Kümelenme Analizi. Doğu Coğrafya Dergisi, 22(38), 39-62.
• TUİK (2023). Adrese dayalı nüfus kayıt sonuçları. Erişildi 20 Ocak, 2024, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr
• Yerramilli, S., & Fonseca, D. G. (2014). Assessing geographical inaccessibility to health care: Using GIS network based methods. Public Health Research, 4(5), 145-159. DOI:10.5923/j.phr.20140405.01