Mezâkî’nin Gözünden Bir Dolu Câmda Hayatı Seyretmek: “Sonra” Redifli Gazelin Şerhi

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 2, 723 - 736, 31.08.2025

Lütfi Alıcı

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1648730

Öz

XVII. yüzyıl Osmanlı Devleti’nin siyasi, askerî, iktisadi ve sosyal alanlarda yükselişinin durduğu asırdır. Devletteki bu olumsuz gidişatın aksine klasik Türk şiiri yeni edebî üsluplarla daha da zenginleşerek gelişimini sürdürmüştür. Edebî alandaki ilerleme bu yüzyılda tabii olarak şair ve edip sayısını da artırmıştır. Klasik Türk edebiyatının bu parlak devrinde şairlik kudretleriyle devrin sanatkârları içinde öne çıkan şairler olmuştur. Bunlardan klasik vadide şiirler yazan Nef’î ve Şeyhülislam Yahyâ, sebk-i Hindî şairleri Nâ’ilî-i Kadîm ve Neşâtî, hikemî üslubuyla Nâbî ve mahallî şiirleriyle Bosnalı Alaeddin Sâbit’i saymak mümkündür. Fehîm-i Kadîm ve şair arkadaşı Bosnalı Süleyman Mezâkî de asrın diğer önemli şairlerindendir. Süleyman Mezâkî, şiir anlayışı olarak gazelde Bâkî ve kasidede Nef’î çizgisinde bir şairdir. Mezâkî, sade bir dille daha çok rindane ve âşıkane gazeller yazmıştır. Şairin tasavvufi şiirlerinden Mevleviliğe yakın olduğu anlaşılmaktadır. Mezâkî, bir şair olarak asrında etkili olan edebî üsluplardan etkilenmiştir. Şairin makaleye konu olan “Sunar bir câm-ı memlû” ifadesi veya “sonra” redifiyle maruf olan gazelinde daha çok hikemî üslup hâkimdir. Bu yek-âvâz gazelde şair, feleğin bin boş kadehten sonra sunduğu bir dolu kadehte hayatı seyretmektedir. Bu seyirde şair, feleğin hayata tesirinin yanı sıra sosyal hayatta karşılaşılan şahne, zahit, geda ve ehl-i dil tiplerini söz konusu etmektedir. Şair gazelinde hem âşıklık kabiliyeti hem de şairlik kudretiyle övünmektedir. Makale, Mezâkî’nin anılan hususiyetleriyle meşhur olan bu nazire gazelinin şerhini konu almaktadır. Şairin bu gazelinin şerhi hem şairi tanımak hem de klasik Türk şiirini anlamak açısından oldukça kıymetlidir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri , Bosnalı Süleyman Mezâkî , nazire , sonra redifli gazel , şerh.

Kaynakça

• Akalın, L. S. (1966). Edebiyat terimleri sözlüğü. Varlık Yayınları.
• Akkuş, M. (2018). Nef’î divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr. [Erişim tarihi: 17.12.2024].
• Canım, R. (2018). Lâtîfî tezkiretü’ş-şu’arâ ve tabsıratü’n-nuzamâ (tenkitli metin). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, https://ekitap.ktb.gov.tr. [Erişim tarihi: 22.10.2024].
• Ceyhan, S. (2011). “Tecrîd”, TDVİA, C 40, TDV Yay..
• Ceylan, Ö. (1996). “Divan şiirinde emniyet ve asayiş görevlileri” sarhoşların belâlıları: muhtesib, şahne, ases”, Tarih ve Medeniyet Dergisi, S 28: 37-40.
• Devellioğlu, F. (1997). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat, Aydın Kitabevi.
• Gölpınarlı, A. (1977). Tasavvuftan dilimize geçen deyimler ve atasözleri, İnkılâp ve Aka Yayınları.
• https://kuran.diyanet.gov.tr [Erişim tarihi: 11.11.2024].
• https://lugatim.com [Erişim tarihi: 23.11.2024].
• https://sozluk.gov.tr [Erişim tarihi: 23.11.2024].
• İpekten, H. (1990). Nâ’ilî divânı, Akçağ Yayınları.
• İsen, M. (1990). Latîfî tezkiresi, KB Yayınları.
• Kalkışım, M. (1994). Şeyh gâlîb dîvânı, Akçağ Yayınları.
• Karacan,T. (1991). Bosnalı Alaeddin Sabit Divan, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Karasoy, Yakup; Yavuz, Orhan (2010). Âşık ömer divanı, İnci Ofset.
• Keskin, N. İ. (2020). Mezâkî, süleymân; https://teis.yesevi.edu.tr [Erişim tarihi: 25.12.2024].
• Kılınç, A. (2021). Fuzûlî dîvânı (inceleme -tenkitli metin), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Levend, A. S. (1988). Türk edebiyatı tarihi, TTK Yayınları.
• Macit, M. (1997). Nedîm divânı, Akçağ Yayınları.
• Mermer, A. (2004). “Mezâkî Süleyman Efendi” TDVİA, C 29, TDV Yayınları.
• Mermer, A. (2021), Mezâkî Dîvânı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, https://ekitap.ktb.gov.tr. [Erişim tarihi: 22.10.2024].
• Özön, M. N. (1987). Osmanlıca Türkçe sözlük. Anka Ofset Basımevi.
• Pakalın, M. Z. (1993). “Sofî ve Zâhid” Maddeleri, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C III. MEB Yay.
• Tarlan, A. N. (1970). Zatî divanı gazeller kısmı, C II, İÜEF Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1997). Necati beg divanı, MEB, Yayınları.
• Uludağ, S.n (1992). Tasavvuf terimleri sözlüğü, Marifet Yayınları.
• Uludağ, S. (2003). “Mâsivâ” TDVİA, C 28, TDV Yayınları.
• Üzgör, T. (1991). Fehîm-i kadîm, hayatı, sanatı, dîvân’ı ve metnin bugünkü türkçesi, AKM Yayınları.
• Yazar, S. (2015). “Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği”, Osmanlı Edebî Metinlerini Anlama Kılavuzu, Kesit Yayınları.
• Yeniterzi, E. (1995). Mevlânâ celâleddin rûmî, TDV Yayınları.
• Yorulmaz, H. (1998). Koca ragıb paşa, KB Yayınları.