Sûrnâme-i Hümâyûn Minyatürlerinde Kompozisyon Düzeni

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 2, 841 - 866, 31.08.2025

Mevlüt Özemir , İsa Eliri

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1653404

Öz

Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Hazine Kitaplığı’nda bulunan (TSM. H. 1344) “Sûrnâme-i Hümâyûn”, Osmanlı tarihindeki en görkemli düğün törenlerinden biri olan III. Murad’ın oğlu Şehzade Mehmed’in sünnet düğününü ayrıntılı bir biçimde betimleyen minyatürlü bir el yazmasıdır. İntizâmî tarafından kaleme alınan ve dönemin önde gelen nakkaşlarından Osman tarafından resimlenen bu eser, toplam 427 minyatür içermesi bakımından dikkat çekicidir. Literatürde bu el yazması üzerine çeşitli çalışmalar gerçekleştirilmiş olmakla birlikte, minyatürlerin kompozisyon düzenine yönelik kapsamlı bir analiz henüz yapılmamıştır. Bu çalışma, söz konusu eserden seçilmiş 20 minyatür örneği üzerinden kompozisyon düzenlerini incelemeyi amaçlamaktadır. Bu doğrultuda, minyatürlerin mekân algısı ve figür yerleşimi açısından görsel organizasyonu analiz edilmiş, buna bağlı olarak dönemin kompozisyon anlayışına ilişkin değerlendirmelerde bulunulmuştur. Çeşitli esnaf gösterilerinin yer aldığı bu sünnet şenliğinde minyatürler yatay bir düzlemde ikiye ayrılmıştır. Üst kısımda İbrahim Paşa Sarayı, alt kısımda ise At Meydanı betimlenmiştir. Minyatürlerde mekân organizasyonu sabit kalırken, kompozisyon düzeni figürlerin dairesel, karşılıklı ve sıralı dizilimleriyle oluşturulmuştur. Bu figür dizilimleri, sağdan sola doğru bir görsel akış sağlamakta ve sahneler arası geçişlerle hareketlilik kazandırmaktadır. “Sûrnâme-i Hümâyûn” minyatürlerinin, dönemin toplumsal hiyerarşisini, sınıf farklılıklarını ve resmî tören yapısını yansıtacak biçimde düzenlenmiş olması, bu eserleri yalnızca estetik açıdan değil, aynı zamanda tarihî belge niteliği açısından da önemli kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Minyatür Sanatı , Osmanlı , Sûrnâme-i Hümâyûn , Kompozisyon Düzeni

Kaynakça

• Akbulut Ersoy, S. (2006). Osmanlı minyatür tekniği. İnkansa Matbaacılık.
• And, M. (2014). Osmanlı tasvir sanatları:1 minyatür. Yapı Kredi Yayınları.
• Arslan, M. (2009). Osmanlı saray düğünleri ve şenlikleri 2 / İntizâmi sûrnâmesi. Sarayburnu Kitaplığı.
• Atasoy, N. (1997). 1582 Surname-i hümayun-düğün kitabı. Koç Bank Yayınları.
• Atasoy, N. & Çağman, F. (1974). Turkish miniature painting. publication of the RCD cultural institute. İstanbul.
• Aynur, H. (2009). Surnâme. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 37, 565-567.
• Bülbül, D. (2024). Topkapı sarayı müzesi kütüphanesinde bulunan B. 200 numaralı şehnâme-i sultan murad III (1582-1588) yazmasının minyatürleri, [Yayımlanmamış doktora tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Can, M. (2020). Osmanlı devleti’nde eski bir Türk geleneği: çanak yağması, Millî Folklor, 125, 150-162.
• Dalkıran, A. & Okka, B. (2024). Ata sporu güreş ve anadolu Türk resim sanatındaki yansımaları, Sanat ve Yorum Dergisi, (44), 2-12.
• Deveci, A. (2016). Osmanlı minyatüründe kızlar ağası ve hasoda ağaları, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 /43, 1024-1035.
• Eyice, S. (2000). İbrahim paşa sarayı. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 21, 345-347.
• İşbilir, Ö. (2003). Mekkâre. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 28, 513-514.
• Korkmaz, G. E. (2004). Sûrnâmelerde 1582 şenliği, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Bilkent Üniversitesi.
• Özaltın, F. N. (2022). Topkapı sarayı müzesi’nde yer alan H 1524 arşiv nolu hünernâme II. cildi Y.119b sayfasındaki minyatürün incelenmesi, Art-E Sanat Dergisi, 15 (30), 1098-1116.
• Sinanlar, S. (2005). Bizans araba yarışlarından osmanlı şenliklerine atmeydanı. Kitap Yayınevi.
• Tansuğ, S. (2011). Resim sanatının tarihi. Remzi Kitabevi.
• Tansuğ, S. (2018). Şenlikname düzeni. Everest Yayınları.
• Tekin, Z. (2023). İstanbul kemhacı esnafının tezgâh alım satımları (19. yüzyıl başları), Kayseri Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (2), 126-139.
• Yıldırım, N. (2013). Constatinopolis Hipodromu, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi.