A Democratic in The History Of The Turkish Parliament: Hayrettin Erkmen

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 2, 1086 - 1101, 31.08.2025

Fatma Tombak

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1696047

Öz

Hayrettin Erkmen is the youngest minister of the Democratic Party, who personally experienced the coups as a member of the senior management of the current ruling party during the coups of May 27 and September 12. He is also the minister of the Justice Party and the first minister in the history of Türkiye's democracy to be dismissed by interpellation. His memories, experiences, important events of his time and his comments and evaluations about them will be discussed in this paper. Thus, understanding and researching Erkmen's experiences and his perspective on what he experienced, who took important duties at critical times in the history of Turkish democracy and witnessed important events, will contribute to a better understanding and illumination of Turkey's history of democracy. In particular, the study examines Hayrettin Erkmen's entry into politics with the Democratic Party, why he chose the Democratic Party, why he especially chose the Ministry of Labor, what he experienced during the May 27 Coup, his trial process in Yassıada, his conviction, and why he returned to politics after his captivity was over. After he chose the Justice Party, served as the Minister of Foreign Affairs in the minority government of the Justice Party, and became the first minister to be dismissed by interpellation, his own comments and analyzes about this interpellation will be shared and the process leading to September 12 will be criticized. However, there is almost no study on Erkmen in the literature (other than the publication of his memoirs). For this reason, it is aimed to contribute to the literature and the history of democracy by making use of Erkmen's memories, newspapers of the period, parliamentary minutes and sources of the period.

Anahtar Kelimeler

Hayrettin Erkmen , Democratic Party , Government Coup d , Minority Government , interpellation.

Türk Parlamento Tarihinde Bir Demokrat: Hayrettin Erkmen

Öz

Hayrettin Erkmen, 27 Mayıs ve 12 Eylül darbelerinin yaşandığı dönemlerde mevcut iktidar partisinde üst yönetimde olarak darbeleri bizzat yaşayan, Demokrat Parti’nin en genç bakanıdır. Aynı zamanda Adalet Partisi’nin ve Türkiye demokrasi tarihinin ilk gensoru ile düşürülen de bakanıdır. Onun hatıraları, yaşadıkları, dönemindeki önemli olaylar ve bunlara karşı yorum ve değerlendirmeleri bu çalışmada ele alınacaktır. Böylece Türk demokrasi tarihinde kritik zamanlarda önemli görevler alan ve önemli olaylara şahit olan Erkmen’in yaşadıkları ve yaşadıklarına bakışının anlaşılması, araştırılması Türkiye’nin demokrasi tarihinin daha iyi anlaşılmasına ve aydınlatılmasına katkı sağlayacaktır. Çalışmada özellikle Hayrettin Erkmen’in Demokrat Parti’ye siyasete atılması, Demokrat Partiyi neden seçtiği, neden özellikle Çalışma Bakanlığı’nı tercih ettiği, 27 Mayıs Darbesinde yaşadıkları ve Yassıada’da yargılanma süreci, mahkum edilmesi, daha sonra esareti bitince siyasete tekrar dönmesi, neden Adalet Partisi’ni tercih ettiği, Adalet Partisi’nin azınlık hükümetinde Dışişleri Bakanlığı yapması ve gensoru ile düşürülen ilk bakan olması akabinde bu gensoru hakkında kendi yorum ve analizleri paylaşılarak 12 Eylül’e giden süreç kritik edilecektir. Erkmen’in yaşadıkları demokrasi tarihinin kritik anlarına denk gelmektedir. Ancak literatürde Erkmen üzerine yapılan bir çalışma (anılarının yayınlanmasından başka) neredeyse bulunmamaktadır. Bu nedenle Erkmen’in anılarından, dönemin gazetelerinden, meclis tutanaklarından ve döneme ait kaynaklardan faydalanılarak gerçekleştirilen bu araştırma makalesinin literatüre ve demokrasi tarihine katkı sağlaması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hayrettin Erkmen , Demokrat Parti , Hükümet Darbesi , Azınlık Hükümeti , Gensoru.

Etik Beyan

Herhangi bir etik ihlali söz konusu değildir.

Destekleyen Kurum

Bulunmamaktadır.

Kaynakça

• Ahmad, F. (2014), Bir Kimlik Peşinde Türkiye. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ahmad, F. (2015), Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980). Hil Yayınları.
• Akçay, E. Y. (2013), 1970’lerde Siyasi Partilerin Gözüyle Türkiye’nin AET’ye Bakışı: AP, CHP, MHP, MSP, DP2, TKP Örnekleri, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 4, 25-45.
• Akçay, E. Y. (2016), Süleyman Demirel Hükümetlerinde Döneminde Türkiye’nin AB İle İlişkileri: Bir Tercih mi?, Zorunluluk mu?” International Journal of Academic Values Studies, S. 6, 11-17.
• Akis, 31 Temmuz 1954.
• Akşam, 31 Ocak 1954.
• Aral, F. (1988), Hayrettin Erkmen’le DP Üzerine, Tarih ve Toplum Dergisi, S. 9, 30-35.
• Armaoğlu, F. (2019), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi. 26. Basım, Kronik Yayınları.
• Arslan, Z. (2009), Türk Parlamento Tarihi TBMM XI. DÖNEM (1957-1960) C. I. TBMM Yayını.
• Arslan, Z. (2011), Türk Parlamento Tarihi TBMM XI. DÖNEM (1957-1960) C. III. TBMM Yayını.
• Atlay, K. (2010), Türk Parlamento Hukukunda Gensoru, Yasama Dergisi, S.16, 57-102.
• Aydemir, Ş. S. (1968), İkinci Adam, III. Cilt. Remzi Kitabevi.
• Bakırcı, F. (2023), Parlamenter Sistemde Askeri Muhtıranın Etkisi Üzerine TBMM 1971-1980 Dönemi, ViraVerita E-Dergi, S.18, 1-105.
• Bayir, A. E. (2011), 27 Mayıs 1960 İhtilali ve Demokrat Parti’nin Tasfiyesi, Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi, S.1, 13-27.
• Brockett, G. D. (2022), Ne Mutlu Türküm! Diyene Türk-Müslüman Kimliğinin Müzakeresi, Çev: Özgür Balkılıç, 2. Baskı, Fol Kitap.
• Cumhuriyet, 14 Haziran 1980.
• Cumhuriyet, 20 Ekim 1979.
• Cumhuriyet, 6 Eylül 1980.
• Cumhuriyet, 8 Eylül 1980.
• Çelik, S. (2021). İnönü Döneminde Kemalizm, Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Dursun, S. (2008), Türkiye’nin Güvenlik Algılamasındaki Değişim: 12 Eylül 1980 Askeri Müdahalesi Sonrası Dönem, ÇTTAD, C.VII, S. 16-17, 421-433.
• Eroğul, C. (2017), Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, 2. Baskı, Yordam Kitap.
• Fersoy, O. C. (1971), Bir Devre Adını Veren Başbakan Adnan Menderes, Mayataş Yayıncılık.
• Günaydın, 7 Eylül 1980.
• Güney, S. (2019), Türkiye Cumhuriyeti’nde Akademisyen Dışişleri Bakanlarının Türk Dış Politikasına Etkileri, [Yüksek lisans tezi], Gaziantep Üniversitesi.
• Heper, M. (1999), İsmet İnönü (Yeni Bir Yorum Denemesi), Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Hergün, 18 Ocak 1958.
• Hürriyet, 24 Haziran 1980.
• Hürriyet, 6 Eylül 1980.
• Karakuş, G. (2021), Soğuk Savaşta Ara Kesit İsmet İnönü Dönemi (1938-1950), Paradigma Akademi.
• Kardaş, H. vd. (20239), İki Dem Bir Demokrat Eski Dışişleri Bakanı Hayrettin Erkmen’in Anıları, Yapı Kredi Yayınları.
• Koç, Y. (2010), Demokrat Parti, 27 Mayıs ve İşçi Sınıfı, Teori Dergisi, Mayıs 2010, 1-24.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, 03.09.1980.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, 28.08.1980.
• Milliyet, 17 Ekim 1958.
• Milliyet, 20 Ekim 1979.
• Milliyet, 27 Kasım 1995.
• Milliyet, 6 Eylül 1980.
• Naskali, E. G. (2011), Vatan Cephesi Davası (Yassıada Zabıtları VI). Kitabevi.
• Naskali, E. G. (2013), Yassıada Duruşmaları Anayasa Davası Toplu Savunması, Kitabevi.
• Naskali, E. G. ve Yıldırım, Y. (Haz.). (2021), Demokrat Parti Grup Tutanakları (1950), Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Özkan, F. (2001), Devren Satılık Parti, Radikal 29 Kasım.
• Reinkowski, M. (2024), Türkiye Tarihi Atatürk’ten Bugüne, Çev: Hamide Koyukan, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sükan, F. (1992), Başbakan Adnan Menderes’in Meclis Konuşmaları (1950-1960), 2. Baskı, Kültür Ofset.
• Şahin, İ. (2017), İktidar-Muhalefet İlişkileri Çerçevesinde İnönü ve Menderes’in Siyaset Dili, Tarih ve Günce, C. 1, S. 1, 191-216.
• Tercüman, 12 Aralık 1974.
• Toker, M. (1966), İsmet Paşayla 10 Yıl (1954-1964) Cilt I (1954-1957), 2. Baskı,Akis Yayınları.
• Toker, M. (1991), Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları, Demokrat Parti’nin Altın Yılları 1950-1954, Bilgi Yayınları.
• Tombak, F. (2024), Kitap eleştirisi. İki Dem Bir Demokrat Eski Dışişleri Bakanı Hayrettin Erkmen’in Anıları, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, C.11, S. (5), 4322-4330.
• Tuna, I. (2015), Demokrat Parti Döneminde Çalışma Hayatına Yönelik Düzenlemeler (1950-1960), Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 3, S.13, 473-491.
• Tuncer, H. (2022), İsmet İnönü’nün Dış Politikası 1938-1950, Kaynak Yayınları.
• Uyar, H. (2012), Türk Siyasal Yaşamında Cepheleşmelere Bir Örnek Vatan Cephesi, Boyut Yayınları.
• Uyar, H. (2017), Demokrat Parti İktidarında CHP (1950-1960), Doğan Kitap.
• Yalansız, N. (2012), 27 Mayıs Darbesi Sonrası Celal Bayar ve Eski Demokrat Partililerin Türk Siyasi Hayatına Etkileri, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. 7, S.3, 2585-2598.
• Yalman, A. E. (1971), Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim Cilt: 4 (1945-1971), Rey Yayınları.
• Yeni Asır, 9 Eylül 1980.