Akılcı İlaç Kullanımında Takviye Edici Gıdalar: Mevzuat, Bilimsel Karşılık ve Tıbbi Boyutu

Yıl 2025, Cilt: 20 Sayı: 2, 161 - 167, 21.07.2025

Furkan Toksözlü , Duygun Altıntaş Aykan

https://doi.org/10.17517/ksutfd.1712140

Öz

Takviye edici gıda (TEG) kullanımı, artan sağlık farkındalığına paralel olarak küresel düzeyde yaygınlaşmaktadır. Vitamin ve mineral gibi biyoaktif bileşenleri içeren TEG'ler, spesifik eksikliklerinin kompanzasyonu veya genel sağlık halinin optimizasyonu ile devamlılığı gibi potansiyel faydalar düşüncesiyle tüketilmekle birlikte, bilinçsiz ve kontrolsüz kullanım durumunda ciddi riskler barındırmaktadır. Bu risklerin tetikleyicileri arasında olası ilaç etkileşimleri, standardizasyon ve kalite kontrol yetersizlikleri, advers olay, toksisite ve kontaminasyon olasılığı bulunmaktadır. TEG'lerin farmakolojik bir tedavi modalitesi olmadığı, hastalıkların tedavi kalıbında öncelikli yer almadıkları ve konvansiyonel bir diyetin ikamesi olarak kabul edilemeyeceği hususu göz ardı edilmektedir. Akılcı ilaç kullanımı (AİK) prensiplerinin TEG kullanım pratiğine entegrasyonu, hasta güvenliğinin sürekliliği açısından gereklidir. Dolayısıyla, tüketicilerin TEG kullanımı noktasında algı ve bilgi düzeylerinin geliştirilmesi, rasyonel kullanım kararlarında hekimin mevcudiyeti, bilimsel kanıta dayalı güvenilir bilgi kaynaklarına erişimin temini, düzenleyici otoriteler tarafından etkin denetim ve farmakovijilans sistemlerinin işlevselliği kritik öneme sahiptir. Bu derlemenin amacı, TEG'lerin farklı ülkelerdeki düzenleme ve uygulamalarını karşılaştırmalı olarak ele almak, TEG'lerin potansiyel endikasyonlarını, olası yarar ve risklerini değerlendirmek ve bu ürünlerin AİK ilkeleri doğrultusunda nasıl konumlandırılması gerektiğine dair güncel literatür ışığında bir bakış açısı sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Akılcı İlaç Kullanımı , Diyet Takviyeleri , Gıda Mevzuatı , Takviye Edici Gıda

Dietary Supplements in the Rational Drug Use: Regulatory Framework, Scientific Basis and Medical Aspects

Öz

The use of dietary supplements (DS) is becoming widespread at the global level in parallel with increasing health awareness. DS, containing bioactive components such as vitamins and minerals, are consumed with the consideration of potential benefits like compensation for specific deficiencies or the optimization and maintenance of general health status; however, they pose serious risks in cases of uninformed and uncontrolled use. Contributing factors to these risks include potential drug interactions, deficiencies in standardization and quality control, adverse events, toxicity, and contamination. The fact that DS is not a pharmacological treatment modality, does not hold a primary place in disease treatment regimens, and cannot be considered a substitute for a conventional diet is often overlooked. Integration of rational drug use (RDU) principles into DS usage practice is essential for continued patient safety. Therefore, improving consumers' perception and knowledge levels regarding the use of DS, the involvement of physicians in rational use decisions, ensuring access to reliable, evidence-based information sources, effective supervision by regulatory authorities, and the functionality of pharmacovigilance systems are of critical importance. This review aims to comparatively address the regulation and implementation of TEGs in different countries, to assess the potential indications, possible benefits, and risks of TEGs, and to provide a perspective on how these products should be positioned in line with RDU principles in light of current literature.

Anahtar Kelimeler

Dietary Supplements , Drug Utilization , Food Legislation , Rational Drug Use

Kaynakça

• World Health Organization. (1987). Report of the Conference of Experts on the Rational Use of Drugs; November 25-29, 1985; Nairobi, Kenya. World Health Organization.
• World Health Organization. (2025). Rational use of medicines. World Health Organization. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2025, https://www.who.int/teams/health-product-policy-and-standards/medicines-selection-ip-and-affordability/medicines-policy/rational-use
• European Food Safety Authority. (2025, 30 Nisan). Food supplements. European Food Safety Authority. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2025, https://www.efsa.europa.eu/en/safe2eat/food-supplements
• U.S. Food and Drug Administration. (2024, 15 Mayıs). Dietary Supplements. U.S. Food and Drug Administration. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2025, https://www.fda.gov/consumers/consumer-updates/dietary-supplements
• Acil Tıp Uzmanları Derneği (ATUDER). Akılcı İlaç Kullanımı. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2025, https://www.atuder.org.tr/FileOut.aspx?url=6wtPpMsZhZKL4T6EVykx
• Chaturvedi, V. P., Mathur, A. G., & Anand, A. C. Rational drug use - As common as common sense?. Medical Journal Armed Forces India, 2012; 68(3), 206–208. https://doi.org/10.1016/j.mjafi.2012.04.002
• Gülmez, S. E. Dünyada akılcıl ilaç kullanımı uygulamalarına genel bir bakış. Türk Farmakoloji Derneği Klinik Toksikoloji Çalışma Grubu E-Bülteni, 2012; 2(55), 1–10.
• World Health Organization. (1993). How to investigate drug use in health facilities: Selected drug use indicators (WHO/DAP/93.1).
• Pan American Health Organization. (t.y.). Rational use of medicines and other health technologies. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2025, https://www.paho.org/en/topics/rational-use-medicines-and-other-health-technologies
• Khan, Z., & Karatas, Y. Irrational drug usage in Turkey: The need for more active educational intervention among health care professionals and patients. Anatolian Journal of Family Medicine, 2021; 4(2), 199–200. https://doi.org/10.5505/anatoljfm.2021.63664
• Food & Medicine Center. (2024, 5 Aralık). Dietary supplements around the world: The everything guide to dietary supplements. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2025, https://foodmedcenter.org/dietary-supplements-around-the-world-the-everything-guide-to-dietary-supplements/
• European Food Safety Authority. Food supplements (topic). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2025, https://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/food-supplements
• Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü. Takviye edici gıdalar hakkında tüketiciler tarafından sıkça sorulan sorular ve cevapları. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. Erişim tarihi: 27 Mayıs2025, https://www.tarimorman.gov.tr/GKGM/Belgeler/Tuketici_Bilgi_Kosesi/Dogru_Bilinen_Yanlislar/Takviye_Gidalar_Soru_Cevap.pdf
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. Takviye edici gıdalar yönetmeliği taslağı. Erişimtarihi:26Mayıs2025, https://www.ikmib.org.tr/files/cms/Takviye%20Edici%20G%C4%B1dalar%20Y%C3%B6netmelik%20Tasla%C4%9F%C4%B1.pdf
• Council for Responsible Nutrition. Dietary supplements are regulated by FDA and FTC. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2025, https://www.crnusa.org/regulation-legislation/dietary-supplements-are-regulated-fda-and-ftc
• Cohen Healthcare Law Group. (2025, Mayıs). Recent dietary supplement FDA alerts and warning letters. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2025, https://cohenhealthcarelaw.com/2025/05/recent-dietary-supplement-fda-alerts-and-warning-letters/
• Congressional Research Service. (2025, 23 Ocak). Health claims on food and dietary supplement labels (IF12801). Erişim tarihi: 27 Mayıs 2025, https://www.congress.gov/crs-product/IF12801
• U.S. Food and Drug Administration. (2024, 28 Mart). Label claims for food & dietary supplements. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2025, https://www.fda.gov/food/food-labeling-nutrition/label-claims-food-dietary-supplements
• U.S. Food and Drug Administration. (2024, 28 Mart). Structure/function claims. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2025, https://www.fda.gov/food/food-labeling-nutrition/structurefunction-claims
• CIRS Group. US FDA dietary supplement structure/function claim notification. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2025, https://www.cirs-group.com/en/food/us-fda-dietary-supplement-structure-or-function-claim-notification
• Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu. (2024, 16 Ocak). İlgili firmaların dikkatine. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2025, https://www.titck.gov.tr/duyuru/ilgili-firmalarin-dikkatine-16012024162717
• U.S. Food and Drug Administration. (2023, Mayıs). Current good manufacturing practice (CGMP) regulations. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2025, https://www.fda.gov/drugs/pharmaceutical-quality-resources/current-good-manufacturing-practice-cgmp-regulations
• Current Good Manufacturing Practice in Manufacturing, Packaging, Labeling, or Holding Operations for Dietary Supplements, 21 C.F.R. pt. 111 (eCFR current through May 27, 2025). https://www.ecfr.gov/current/title-21/chapter-I/subchapter-B/part-111
• European Food Safety Authority. (2025, 30 Nisan). Novel foods. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2025, https://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/novel-food
• CIRS Group. (2025, 15 Ocak). Summary of EU EFSA novel food application and approval status in the last quarter of 2024. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2025, https://www.cirs-group.com/en/food/summary-of-eu-efsa-novel-food-application-and-approval-status-in-the-last-quarter-of-2024
• European Food Safety Authority. Novel foods. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2025, https://www.efsa.europa.eu/en/safe2eat/novel-foods
• European Parliament and Council of the European Union. (2022). Regulation (EC) No 1925/2006 of the European Parliament and of the Council of 20 December 2006 on the addition of vitamins and minerals and of certain other substances to foods (Consolidated version of December 21, 2022). Erişim tarihi: 24 Mayıs 2025, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:02006R1925-20221221
• European Food Safety Authority. (2025, 30 Nisan). Health claims. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2025, https://www.efsa.europa.eu/en/safe2eat/health-claims
• European Food Safety Authority. Novel foods. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2025, https://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/novel-food
• SafeFood360. Novel food regulation: EFSA versus FDA. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2025, https://safefood360.com/blog/novel-food-regulation-efsa-versus-fda/
• European Commission. Food safety - Novel food - Authorisations. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2025, https://food.ec.europa.eu/food-safety/novel-food/authorisations_en
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. (2025, 14 Mart). Takviye edici gıdaların onay işlemleri uygulama talimatı. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2025, https://www.tisd.org.tr/Upload/mevzuat/611.pdf
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. (2013, 16 Ağustos). Türk Gıda Kodeksi Takviye Edici Gıdalar Tebliği. Resmî Gazete, Sayı 28737. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2025, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/08/20130816-16.htm
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. (2013, 14 Kasım). Takviye edici gıdaların ithalatı, üretimi, işlenmesi ve piyasaya arzına ilişkin talimat. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2025, https://www.tarimorman.gov.tr/Belgeler/Mevzuat/Talimatlar/gkgm/TEG%20_Talimat%C4%B1%2014%2011_2013%20(3)%20(2).pdf
• T.C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu. (2023, 20 Nisan). Gıda ve Takviye Edici Gıdalarda Sağlık Beyanı Kullanımı Hakkında Yönetmelik. Resmî Gazete, Sayı 32169. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2025, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/04/20230420-5.htm
• Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu. Gıda ve takviye edici gıdalarda sağlık beyanı kullanımı hakkında kılavuz. T.C. Sağlık Bakanlığı. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2025, https://titck.gov.tr/storage/Archive/2023/contentFile/GIDA1_af200b14-932f-4c3f-a834-382eb75b7b5c.pdf