Yayın Hizmetlerinde Toplumsal Cinsiyet Eşitliği: Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Kararlarına Dayalı Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 214 - 239, 31.05.2024

Muradiye Çevikçelik

https://doi.org/10.33708/ktc.1352891

Öz

Cinsiyet, erkek ve dişiyi birbirinden ayıran biyolojik özellikleri, toplumsal cinsiyet ise erkek ve dişi olmaya kültür tarafından yüklenen özellikler bütününü ifade etmektedir. Toplumsal cinsiyet, cinsiyet kavramının aksine, biyolojik değil, kültürel bir kavramdır. Kültürden kültüre değişmekle birlikte genel olarak kadınların zayıf, duygusal, edilgen, şefkatli ve fedakâr olması; erkeğin ise cesur, girişken, güçlü, zeki ve aktif olması beklenir. Günümüzde medya, bilinçli veya bilinçli olmayan bir şekilde toplumsal cinsiyet rollerinin oluşturulmasında, aktarılmasında ve pekiştirilmesinde önemli bir yere sahiptir. Televizyon aracılığıyla yapılan yayınlar, 6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun’da ve ilgili diğer mevzuatta öngörülen temel ilkelere uygun olarak sunulmalıdır. Bu temel ilkeler arasında toplumsal cinsiyet eşitliğini güvence altına alan çeşitli ilkelere de yer verilmiştir. Bir düzenleyici ve denetleyici kurum olan Radyo ve Televizyon Üst Kurulu tarafından yapılacak denetimlerde, toplumsal cinsiyet eşitliğine ilişkin temel yayın ilkelerine aykırı bir şekilde faaliyet gösterdiği tespit edilen yayıncı kuruluşa, 6112 sayılı Kanun’da öngörülen idari yaptırımlar uygulanacaktır. Bu makalede, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu tarafından verilen çeşitli kararlar incelenmiş ve Kurulun toplumsal cinsiyet eşitliğine yaklaşımı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Makale kapsamında incelenen yayınlar diziler, reklamlar ve çizgi filmler ile sınırlandırılmıştır. Çalışmanın sonucunda televizyon yayınlarının toplum üzerinde önemli etkilere sahip olduğu ve yayınların hazırlanmasında toplumsal cinsiyet eşitliği ilkesine uygun olmayan ifadelere ve davranış kalıplarına yer verilmemesi gerektiği sonuçlarına ulaşılmıştır. Ayrıca Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun toplumsal cinsiyet eşitliğini teşvik eden bir medya ortamının oluşturulmasındaki rolü incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

toplumsal cinsiyet, medya, idare hukuku

Gender Equality in Broadcasting Services: A Review Based on the Decisions of the Radio and Television Supreme Council

Öz

Sex refers to biological features that distinguish between male and female, while gender refers to a set of characteristics imposed by culture on being male and female. Unlike sex, gender is a cultural concept, not a biological one. Although it varies from culture to culture, there is a general expectation that women should be weak, emotional, passive, compassionate, and altruistic, whereas men should be brave, sociable, strong, intelligent, and active. Nowadays, media has an important place in creation, transfer, and reinforcement of gender roles, whether consciously or not. Broadcasts made through television should be presented in accordance with the basic principles prescribed in the Law on the Establishment of Radio and Television Enterprises and Their Broadcasting Services (Law No. 6112) and other relevant legislation. Among these fundamental principles, there are various principles that ensure gender equality. Administrative sanctions stipulated in the Law No. 6112 will be applied to the broadcasting organization that is operating in violation of the basic broadcasting principles regarding gender equality as a result of the inspections to be carried out by the Radio and Television Supreme Council, which is a regulatory and supervisory institution. In this article, various decisions made by the Radio and Television Supreme Council have been examined, and the Council’s approach to gender equality has been revealed. The scope of the study is limited to TV series, commercials, and cartoons. As a result of the study, it has been concluded that television broadcasts have significant effects on society and that it is necessary for broadcasts not to contain expressions and behavior patterns that are not in line with gender equality in the process of their preparation. Moreover, the role of the Radio and Television Supreme Council in creating a media that promotes gender equality has been examined.

Anahtar Kelimeler

Gender, Media, Administrative Law

Kaynakça

• Acar Şentürk, Z., Tos, O. ve Dıvrak, E. (2021). Reklamlardaki cinsiyet kodları üzerine bir alımlama analizi. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 35, 462-484.
• ADL. (2018, Mart 23). ADL repulsed by use of hitler in turkish shampoo ad. https://www.adl.org/resources/press-release/adl-repulsed-use-hitler-turkish-shampoo-ad
• HSK. (2023). 2022 yılı faaliyet raporu. https://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/2103202309502022-yili-faaliyet-raporu-sonpdf.pdf, (Erişim 31 Ağustos 2023).
• Akıllıoğlu, T. (1982). Yönetsel işlemlerde gerekçe ilkesi. Amme İdaresi Dergisi, 15(2), 7-19.
• Akyılmaz, B. (1998). Takdir yetkisinin yargısal denetimi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 1(1), 23-57.
• Akyılmaz, B., Sezginer, M. ve Kaya, C. (2023). Türk İdare Hukuku. Seçkin yayıncılık.
• Alabay, E. (2023). Medyada toplumsal cinsiyet eşitsizliği: Bebek bezi reklamlarının incelenmesi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(1), 233-258.
• Altun, A. (2020). Türk borçlar hukukunda reklam yapım sözleşmesi. Adalet yayınevi.
• Ayaydın, D. (2014). Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun kamu yayıncılığı ve özel yayıncılık üzerindeki yetkileri (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Çervatoğlu, S. (2020). İfade özgürlüğü bağlamında radyo ve televı̇zyonların ı̇darı̇ denetı̇mı̇ ve Radyo ve Televı̇zyon Üst Kurulunun ı̇darı̇ yaptırım yetkı̇sı̇ (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Çevikçelik, M. (2021). İdare hukuku boyutuyla ürün yerleştirme. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 27(1), 312-331.
• Deniz, A. (2021). Yerli yapım çizgi filmlerde toplumsal cinsiyet eşit(siz)liği. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 18(43), 6942-6979.
• Dumanlı, D. (2011). Reklamlarda toplumsal cinsiyet kavramı ve kadın imgesinin kullanımı; bir içerik analizi. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 132-149.
• Er Özden, E. ve Özden, Z. (2020). İkinci dalga feminizmin kozmetik reklamlarının görsel-metinsel tasarımı üzerindeki etkisi. Selçuk İletişim Dergisi, 13(1), 1-23.
• Erdem, J. G. (2013). Ölçülülük ilkesinin idarenin takdir yetkisinin kullanımındaki yeri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 62(4), 971-1006.
• Erol, A. (2018). Türk hukukunda örtülü reklam. On İki Levha Yayıncılık.
• Gözler, K. (2019). İdare Hukuku. Cilt II. Ekin Yayınevi.
• Güzel, Y. (2022). Reklam hukuku. Seçkin Yayınları.
• İsbir, B. (2007). Kamu hizmeti ilkeleri ışığında özel radyo-televizyon yayıncılığının değerlendirilmesi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(1), 815-836.
• Kalaycı, N. (2015). Toplumsal cinsiyet eşitliği açısından bir çizgi film çözümlemesi: Pepee. Eğitim ve Bilim, 40(177), 243-270.
• Karabulut, M. (2008). İdari yaptırımların hukuki rejimi. Turhan Kitabevi.
• Karahanoğulları, O. (2015). İdarenin hukukla kavranması: Yasallık ve idari işlemler (Yargı kararlarına dayalı bir inceleme). Turhan Kitabevi.
• Kaya, C. (2014). İdarenin takdir yetkisi ve yargısal denetimi. On İki Levha Yayıncılık.
• Kula Demir, N. (2006). Kültürel değişimlerin reklamlarda kadın ve erkek rol-modellerine yansıması. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(1), 285-304.
• Metin, Y. (2017). Temel hakların sınırlandırılması ve ölçülülük: Ölçülülük ilkesi evrensel bir anayasal ilke midir?. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7(1), 1-74.
• Oğurlu, Y. (2002). Karşılaştırmalı idare hukukunda ölçülülük ilkesi. Seçkin Yayıncılık. Özbudun, E. (1995). Türk anayasa hukuku. Yetkin Yayıncılık.
• Sağlam, F. (1982). Temel hakların sınırlanması ve özü. AÜSBF Basın ve Yayın Yüksek Okulu Basımevi.
• Seçkin S. ve Üstün, G. (2015). İdari işlemlerde takdir yetkisi ve gerekçe ilkesi. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Mehmet Akif Aydın’a Armağan, 21(2), 509-534.
• Semiz Türkoğlu, H. ve Türkoğlu, S. (2022). Çizgi filmlerde toplumsal cinsiyet rolleri, kalıp yargılar ve karakterlerin kurgu dağılımı üzerine bir analiz: TRT çocuk kanalı örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 49, 48-65.
• Sever, D. (2022). İdare hukukuna feminist pencereden bakmak: Yaklaşım, yöntem ve bazı meseleleri yeniden düşünmek. İçinde G. Uygur ve N. Özdemir (Eds.). Hukuk ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları. (3. Baskı). (ss 217-242). Seçkin yayıncılık.
• Şenol, D., Erdem, S., Uzun, Z. ve Erdem, E. (2016). Toplumsal cinsiyetin bir aktarım aracı olarak çizgi filmler: Sindirella ve pamuk prenses örneği. KADEM Kadın Araştırmaları Dergisi, 2(2), 62-87.
• Tahtalı, M. B. (2022). Görsel medya yayınlarındaki toplumsal cinsiyet algısının RTÜK ve idari yargı kararlarına yansımaları. İçinde Z. Ö. Üskül Engin, D. Kara ve D. Kuğuoğlu Altınışık (Eds.). Toplumsal cinsiyet ve hukuk cilt 4. (ss 135-179). On İki Levha Yayıncılık.
• TRT. Yayıncılık ve medya sözlüğü. https://trtakademi.net/wp-content/uploads/2021/09/Yayincilik-ve-Medya-Sozlugu-SON.pdf, (Erişim 31 Ağustos 2023).
• Ulusoy, A. D. (2023). Türk idare hukuku. Yetkin yayıncılık.
• Üskül Engin, Z. Ö. (2022). Toplumsal cinsiyet ve kadına yönelen şiddet. İçinde Z. Ö. Üskül Engin (Ed.). Toplumsal cinsiyet ve hukuk cilt 1. (3. Baskı). (ss 333-349). On İki Levha Yayıncılık
• Yalazan, R. ve Özsoy, S. (2021). Reklamlardaki toplumsal cinsiyet kalıplarının kadınlar üzerindeki etkisi. Injocmer, 1(2), 147-173.