Socio-Cultural Reflections of the Perception of Women's Inheritance Rights: Şırnak Case

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 183 - 213, 31.05.2024

Dicle Özcan Elçi Gazal Cengiz

https://doi.org/10.33708/ktc.1375275

Öz

Although women's right to inheritance is clearly defined as a "right" for women both in civil/positive law and in Sharia/religious law, which continues to have social relevance and validity in our region, it has turned into a social problem that is not put into practice in daily life, and even if it is put into practice, it results in usurpation of rights with arbitrary attitudes and approaches. This problem is visible in many regions of Turkey and in Şırnak, where the research was conducted, it points to a problem that weakens the social-economic-cultural position of women with its negative social effects. Depriving women of their right to inheritance is a form of gender inequality and economic violence. In this context, the subject of this study is socio-cultural perceptions and beliefs about women's inheritance rights in Şırnak. The aim of the study is to explain from a sociological perspective which socio-cultural foundations the perceptions and beliefs about women's inheritance rights stem from and how they are formed. The research was conducted with qualitative research method. The sample consists of 13 women and 8 men with different socio-demographic characteristics living in the center of Şırnak. In the study, the participants' inheritance experiences, their views on women's right to inherit, the factors that prevent women from inheriting and their suggestions for solutions to this phenomenon were discussed.

Anahtar Kelimeler

Women’s inheritance rights, gender inequality, patriarcal gender culture, economic violence, socio-cultural perception.

Proje Numarası

2021.SNAP.14.03.01

Kadının Miras Hakkına Yönelik Sosyo-Kültürel Algılar: Şırnak Örneği

Öz

Kadının miras hakkı, gerek medeni/pozitif hukukta gerekse de yöremizde toplumsal karşılığı ve geçerliliği devam eden şer’i/dini hukukta kadınlar için açıkça belirtilen bir “hak” olarak tanımlanmasına rağmen gündelik yaşamda uygulamaya geçilmeyen, geçilse dahi keyfi tutum ve yaklaşımlarla hak gaspı ile sonuçlanan bir toplumsal soruna dönüşmüştür. Bu durum Türkiye’nin birçok bölgesinde görünür olup, araştırmanın yürütüldüğü Şırnak’ta da olumsuz sosyal etkileriyle kadının sosyal-ekonomik-kültürel konumunu zayıflatan bir soruna işaret etmektedir. Kadının miras hakkından yoksun bırakılması bir toplumsal cinsiyet eşitsizliği ve ekonomik şiddet biçimi olarak da karşımıza çıkmaktadır. Literatürde kadının miras hakkı sorunsalı çoğunlukla teoloji eksenli çalışmalarla işlenmiştir. Ancak az sayıdaki sosyolojik çalışmalarda bu olgu toplumların egemen-geleneksel kültürleriyle ilişkilendirilerek, Kültür Sosyolojisi veya Toplumsal Cinsiyet Sosyolojisi perspektifinden ele alınmış olup; bu çalışma da benzer bakış açısıyla yürütülmüştür. Buna göre bu çalışmanın konusu, Şırnak’ta kadının miras hakkına yönelik sosyo-kültürel algılar ve inançlardır. Çalışmanın amacı, kadının miras hakkına yönelik algı ve inançların hangi sosyo-kültürel temellerden kaynaklandığını ve nasıl oluştuklarını sosyolojik bir bakışla açıklayabilmektir. Öte yandan katılımcı kadın ve erkekler nezdinde kadının miras hakkına yönelik algılarındaki benzeşen ve farklılaşan yönlerine dikkat çekmektir. Araştırma, nitel araştırma yöntemi ile yürütülmüş, yüz yüze derinlemesine mülakatlar üzerinden veriler toplanmış ve betimsel ve tematik analiz teknikleri ile veriler yorumlanmıştır. Çalışmanın örneklemi, Şırnak’ın Merkez ilçesinde ikamet eden farklı sosyo-demografik özelliklere sahip 13 kadın ve 8 erkekten oluşan 21 katılımcıdan oluşmaktadır. Çalışmada katılımcıların miras deneyimleri, kadının miras hakkı konusundaki görüşleri, kadına miras verilmemesindeki etkenler ve bu olguya dair çözüm önerileri tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

kadının miras hakkı, toplumsal cinsiyet eşitsizliği, ataerkil cinsiyet kültürü, ekonomik şiddet, sosyo-kültürel algı

Etik Beyan

Çalışmanın etik kurul onayı ek belgelerde sunulmuş olup, çalışma akademik etik ilkeler gereğince yürütülmüştür.

Destekleyen Kurum

Şırnak Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü

Proje Numarası

2021.SNAP.14.03.01

Teşekkür

Şırnak Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü'ne desteklerinden ötürü teşekkürler.

Kaynakça

• Alkış, A. (2019). İslam Miras Hukuku ile Türk Medeni Kanun Miras Sisteminin Varisler Yönüyle Karşılaştırılması, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(1), 60-79.
• Arslan, H. (2009). İslam Hukukunda Tereke Taksiminde Gözetilen Maslahatlar. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ.
• Aslan, D. (2022). Günümüz Miras Uygulamaları Üzerine Fıkhi Bir Analiz: Güneydoğu Anadolu Örneği. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 14(2). 618-631.
• Ataklı Yavuz, R. (2016). Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Ekseninde Kadın İstihdamı ve Ekonomik Şiddet. Journal of Life Economics, 3(3), 77-100.
• Ateş, S. (1997). İslam’ın Kadına Getirdiği Haklar. İslami Araştırmalar Dergisi, 10(4), 304-308.
• Berki, Ş. (1976). Türk Medeni Kanununda Miras Hukukunun Esasları. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 33(1), 125-138.
• Berki, Ş. (1978). İslâm Hukuku Miras Sistemi ile Medeni Kanunun Miras Sistemi Arasındaki Farklar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22(1-2), 1-16.
• Berki, Ş. (1980). Kur’an’da Miras Hukuku. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 38(1), 107-132.
• Bora, A. (2018). Kadınların Sınıfı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Canarslan, G. (2015). 743 Sayılı Kanundan Günümüze Sağ Kalan Eşin Mirasçılığı. Electronic Journal of Vocational Colleges, 5(69, 30-39.
• Creswell, J. (2018). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni (Çev. M. Bütün, & S. B. Demir) Ankara : Siyasal Kitabevi.
• Çalık, B. (2020). İslam Hukukunda Kadının Evlilikle Sabit Olan Mali Hakları, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13, 61-85.
• Demir Gürdal, A. & Odabaş, Z.Y. (2014). Kadın ve Miras: Sosyolojik Bir Değerlendirme, Folklor/Edebiyat, 20(78), 37-50.
• Demirbal Göz, M. (2014). Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliğine Genel Bakış. Kadın Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 1(1), 5-28.
• Dural, M & Öz, T. (2023). Türk Özel Hukuku Cilt IV Miras Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Ecevit, Y. (2021). Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Temel Kavramları Eğitim Materyali. Ankara: Ceid Yayınları.
• Efe, A. (2011). İslam Miras Hukukunda Kadın-Erkek Hisselerinin Farklı Oluşu Üzerine Bir Değerlendirme, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 18, 157-168.
• Eren, F. & Yücer Aktürk, İ. (2023) Türk Miras Hukuku, Ankara: Yetkin Yayınları.Glesne, C. (2015). Nitel Araştırmaya Giriş (Çev. A. Ersoy, & P. Yalçınoğlu) Ankara: Anı Yayıncılık.
• Güven Yaman, E. (2019). Kadınların Miras Hukukundaki Haklarının Toplumsal Yansıması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Karabük Üniversitesi: Karabük.
• Gürkan, Ö. & Coşar, F. (2009). Ekonomik Şiddetin Kadın Yaşamındaki Etkileri. Uluslararası Disiplinlerarası Kadın Çalışmaları Kongresi Bildiriler Kitabı.
• Işık, N. S. (2007). Türkiye’de Kadın Hareketi ve Kadına Yönelik Ekonomik Şiddet. Aile İçi Şiddet, Kadın Çalışmaları Dergisi, 2(4), 112-117.
• İmre, Z. & Erman, H. (2021). Miras Hukuku. İstanbul: Der Kitabevi.
• İnci, R. (2019). Çalışan Kadınlarda Şiddet Algısı ve Bu Algıda Ekonomik Şiddetin Yeri. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 2(3), 189-206.
• Kandiyoti, D. (2007). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar (Çev. A. Bora, F. Sayılan, Ş. Tekeli, H. Tapınç & F. Özbay). İstanbul: Metis Yayınları.
• Karasakal, Ş. (2014). Miras Âyeti ve Cürcânî’de Ashâbu’l-Ferâiz. The Journal of Academic Social Science Studies, 27, 247-268.
• Kocayusufpaşaoğlu N. (1987). Miras Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Neuman, L.W. (2020). Toplumsal Araştırma Yöntemleri. Ankara: Siyasal Kitabevi. Özdemir, R. (2022). İslâm Hukukuna Göre Kadının Malî Hakları. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 29, 92-119. Serozan, R. & Engin, B. İ. (2022). Miras Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Sevinç, M.R., Davran, M. K & Sevinç, G. (2017). Şanlıurfa’da Kırsal Kadınlar ve Miras Hakkı, Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(12), 240-251.
• Türköne, M. (1995). Eski Türk Toplumunun Cinsiyet Kültürü. Ankara: Ark Yayınevi.
• Uslu, R. (2020). Miras Hukukuna Dair Bir İnceleme: Nisâ ve Enfâl Sûreleri Özelinde. Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(2), 144-157.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara:Seçkin Yayıncılık. Yılmaz, İ. (2018). İslam Hukukunda Kız Çocuğunun Mirastaki Payının Cinsiyet ile Temellendirilmesine Analitik Bir Bakış, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 22(1), 347-376.