The Interpretation of Field Experiences in Women’s Cooperative Specialized on Special Needs People with Autoethnographic Methodology

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 750 - 779, 30.11.2025

Bengü Kurtege Sefer , Merve Betül Aysal , Sinem Çalışkan , Şevval Karaçam , Gül Vatansever , Ayşen Tezcan Elmacıoğlu , Sıla Çatal

https://doi.org/10.33708/ktc.1741733

Öz

Women's co-operatives are a model of organization supported by international organizations, as they provide social, economic and psychological empowerment for entrepreneurial women. However, existing studies show that care work and work-family conflict obscure women's cooperatives. This article uses autoethnography to interpret field experiences and observations from a project conducted at Tomurcuk Cooperative, a women's cooperative established and run by mothers of individuals with special needs in Istanbul. Interactions based on subject-subject dialogue in a women's cooperative that operates according to the social cooperative model, prioritizing the education and social integration of individuals with special needs, demonstrate the potential of cooperatives as an alternative to patriarchal capitalism. Tomurcuk Cooperative does not operate for profit maximization with a capitalist logic, and the need to spread care labor served as a catalyst in the establishment and functioning of the cooperative. Furthermore, in this article, the dialogical knowledge based on the principles of self-reflexivity and positionality is against the epistemological perspective that objectifies individuals with special needs as individuals with poor social interaction, retarded cognitive development and in need of education. Based on a social cooperative model, it prioritizes their social integration and creates a space for the transformation of social prejudices against these individuals. It is a prerequisite for the elimination of discrimination and thus their social integration. Interactions in the cooperative have demonstrated the need to adopt an approach that focuses on competencies and creativity of individuals with special needs.

Anahtar Kelimeler

Women's cooperatives , Special needs people , Social cooperatives , Autoethnography

Proje Numarası

2024/BFK/S4

Özel Gereksinimli Bireylere Hizmet Sunan Kadın Kooperatifinde Alan Deneyimlerinin Otoetnografi Yöntemi ile Yorumlanması

Öz

Öz: Girişimci kadınların sosyal, ekonomik ve psikolojik güçlenmesini sağlayan kadın kooperatifleri uluslararası kuruluşlar tarafından desteklenen bir örgütlenme modelidir. Ancak mevcut çalışmalar bakım emeğinin ve iş-aile rol sıkışmasının kadın kooperatifleşmesi önünde engel teşkil ettiğini göstermektedir. Bu makalede İstanbul’da down sendromlu ve otizmli özel gereksinimli bireylerin anneleri tarafından kurulup işletilen bir kadın kooperatifi olan Tomurcuk Kooperatifi’nde yürütülen proje kapsamındaki alan deneyimleri ve gözlemler otoetnografi yöntemi kullanılarak yorumlanmaktadır. Özel gereksinimli bireylerin eğitimini ve topluma entegrasyonunu önceleyerek sosyal kooperatifçilik modeline göre işleyen bir kadın kooperatifinde özne-özne diyaloğuna dayalı etkileşimler, kooperatiflerin patriyarkal kapitalizme alternatif bir model oluşturma potansiyelini göstermektedir. Tomurcuk Kooperatifi, kapitalist bir mantıkla kar maksimizasyonu ilkesine göre faaliyet gösteren bir işletme değildir ve kooperatifin kuruluş sürecinde ve işleyişinde bakım emeğini yayma ihtiyacı katalizör görevi görmüştür. Ayrıca kooperatif alanında yürütülen sanat ve oyun etkinlikleri ve diğer faaliyetler sırasındaki etkileşimlere ilişkin özdüşünümsellik ve konumsallık ilkelerinden yola çıkarak üretilen diyalojik bilgi, özel gereksinimli bireyleri sosyal etkileşimi zayıf, bilişsel gelişimi geri ve eğitilmesi gereken bireyler olarak tektipleştiren ve nesneleştiren epistemolojik yaklaşıma karşı çıkmaktadır. Sosyal kooperatifçilik modeline uygun olarak özel gereksinimli bireylerin toplumla bütünleşmesini önceleyen kooperatif, bu bireylere ilişkin toplumsal ön yargıların dönüşmesi için bir alan yaratmaktadır. Ön yargıların dönüşmesi karşılaşılan ayrımcılıkları ortadan kaldırmanın ve dolayısıyla bireylerin toplumsal entegrasyonunun ön koşuludur. Proje kapsamında kooperatif alanında yürütülen faaliyetler sırasındaki etkileşimler, özel gereksinimli bireylerin yetkinlik ve yaratıcılıklarına odaklanan bir yaklaşım benimsenmesi gerektiğini göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Kadın kooperatifleri , Özel gereksinimli bireyler , Sosyal kooperatifçilik , Otoetnografi

Etik Beyan

‘‘Dezavantajlı Bireylerin Karşılaştıkları Ayrımcılıklarla Mücadelede Yenilikçi Bir Model: Sosyal Kooperatifçilik’’ adlı projenin etik kurul onayı için 21.03.2025 tarihinde İstanbul Nişantaşı Üniversitesi Etik Kurulu toplanmış ve 2025-03 sayılı karar ile çalışmanın Üniversite Etik Kurul Yönergesi hükümleri gereğince etik ve bilimsel açıdan uygunluğuna oy birliği ile karar verilmiştir.

Destekleyen Kurum

İstanbul Nişantaşı Üniversitesi

Proje Numarası

2024/BFK/S4

Teşekkür

Bu makale 20.Eylül.2024-30.Nisan.2025 tarihleri arasında yürütülen ‘‘Dezavantajlı Bireylerin Karşılaştıkları Ayrımcılıklarla Mücadelede Yenilikçi Bir Model: Sosyal Kooperatifçilik’’ başlıklı İstanbul Nişantaşı Üniversitesi BAP- Sosyal Sorumluluk Projesi bulgularına dayanmaktadır. Bu çalışma Nişantaşı Üniversitesi Bilimsel Faaliyetler Koordinatörlüğü’nce desteklenmiştir. Proje Numarası: 2024/BFK/S4, 2024. Projemizin yürütülmesini mümkün kılan Tomurcuk Kooperatifi yöneticileri Gülser Özkan ve Yasemin Güler’e, kooperatifin değerli ortaklarına ve özel gereksinimli gençlerine teşekkür ederiz. Projemiz sürecinde vefat eden Tomurcuk Kooperatifi genci İlke Mermerci’yi tanıma ve birlikte çalışma imkanı bulduğumuz için kendimizi çok şanslı hissediyoruz. Bizlere kattıkları için İlke’ye ve diğer özel gereksinimli gençlere çok teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Ağca-Varoğlu,F. G., Bingöl, M., Karakurt, Z., Çoban, B., Kılıç, G., Kaplaner, N. ve Zengin, S. (2022). Fragments of everyday life in a pandemic: Autoethnographic reflections of young women from Eastern and Southeastern Turkey. Fe Dergi, 14 (1), 50- 63.
• Akar, B. G. (2024). Türkiye’de kadın kooperatiflerinin statü sorunu: Doğru yerde konumlanabilmek (İşçi kooperatifleri örneği). Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(3), 603–625.
• Altan-Olcay, Ö. (2016). The entrepreneurial woman in development programs: Thinking through class differences. Social Politics: International Studies in Gender, State & Society, 23(3), 389–414.
• Arnheim, R. (2004). Sanat ve görsel algı. Metis Yayınları.
• Atay, T. (2022). Sunu. Der. R. Harmanşah ve Z.N. Nahya. Etnografik Hikayeler: Türkiye’de Alan Araştırması Deneyimleri içinde (ss.9-17), Metis Yayınları.
• Canlı, T. (2024). Sembolik oyunun otizmde yeri ve önemi. Premium e-Journal of Social Sciences (PEJOSS), 8(49), 1738-1745.
• Çelik, H. (2013). Kültür ve kişisel deneyim: Bir araştırma yöntemi olarak otoetnografi. İstanbul Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 1-14.
• Chilton, G., ve Leavy, P. (2014). Arts-Based research practice: Merging social research and the creative arts. Oxford University Press.
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. Kooperatif işletmeciliği. Ankara.
• Çopuroğlu, Y. C., ve Mengi, A. (2014). Toplumsal dışlanma ve otizm. Electronic Turkish Studies, 9 (5), 612-614. Değirmenci, S. (2023). Örgütlenme modeli olarak kadın kooperatifleri: Patriyarkal kapitalizmde başarı kriterlerinin eleştirisi. Fe Dergi, 15 (1), 210-230.
• Derer, A. (2018). Otizmli çocuklarda fiziksel aktivite, motor yeterlik ve sosyal beceri düzeyinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü).
• Dewey, D., Cantell, M., ve Crawford, S. G. (2007). Motor and gestural performance in children with autism spectrum disorders, developmental coordination disorder, and/or attention deficit hyperactivity disorder. Journal of the International Neuropsychological Society, 13(2), 246-256.
• DSÖ. (1980). International classification of impairments, disabilities, and handicaps: A manual of classification relating to the consequences of disease (WHA29.35). World Health Organization.
• Duguid, F., Durutaş, G. ve Wodzicki, M. (2015). Türkiye’de kadın kooperatiflerinin mevcut durumu. Dünya Bankası.
• Erdoğan, M., ve Vatandaş, C. (2020). Bireysel ve toplumsal dışlanma pratiği: Önyargı ve ayrımcılık. Journal of Human and Social Sciences, 3(1), 474-485.
• Fraser, N. (2016). Contradictions of capital and care. New Left Review, 100, 99-117.
• Gökgöz, Ç. (2020). Down sendromu tanısına sahip çocukların annelerinin, travma sonrası büyüme bağlamında deneyimlerinin incelenmesi (Yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Gönüllü Atakan, A. ve Çoban, A. (2022). Türkiye’de kadınların kooperatifler yoluyla güçlenmesi: yasal ve yapısal stratejiler. ILO.
• Gürçayır Teke, S. (2014). Dönüşen anneliğe yönelik netnografik bir analiz: Blogger anneler. Milli Folklor, 26(103), 23-47. Güven, D. (2021). Kapsamlı cinsellik eğitimi ve otizm spektrum bozukluğu olan bireyler. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 8(66), 284-300.
• ICA. (2024). Cooperative identity, values and principles. ICA. https://ica.coop/en/whats-co-op/co-operative-identity-values-principles#toc-definition-of-a-cooperative-
• ILO. (2018). Türkiye’de sosyal kooperatif eğitim ve tanıtım treni. https://www.ilo.org/tr/resource/article/turkiyedeki-sosyal-kooperatif-egitim-ve-tanitim-treni
• ILO. (2022). Türkiye’de kadınların kooperatifler yoluyla güçlenmesi: Yasal ve yapısal stratejiler ILO Türkiye raporunda öne çıkanlar: Tespitler-öneriler. ILO.
• Kadak, M. T. ve Yavuz M. (2019). Otizm spektrum bozuklukları-güncel bilgilerimiz neler. İstanbul Kanuni Sultan Süleyman Tıp Dergisi, (11), 12- 15.
• Kalkandeler-Özdin, N. (2022). Yalnızlık ve toplumsal değişim. İçinde E. Süleymanlı, N. Kalkandeler & N. K. Özdin (Ed.), Aile ve yalnızlık: IV. Uluslararası Yalnızlık Sempozyumu Kitabı, Üsküdar Üniversitesi Yayınları.
• Kandinsky, W. (1912). Über das geistige in der kunst: insbesondere in der malerei; mit acht tafeln und zehn originalholzschnitten. R. Piper & Co.
• Karal, Y. Taşdemir, D. ve Öngöz, S. (2023). Özel gereksinimli bireylerin eğitiminde bir öğrenme materyali olarak robotlar. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 170-183.
• Korkmaz, S. (2021). Down sendromlu ergen çocuk sahibi olan ailelerin cinsiyete bağlı olarak anksiyete, depresyon, baş etme yöntemleri ve yaşam kalitesi bakımından incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi, Psikoloji Anabilim Dalı).
• Kurtege Sefer, B. (2024). Kadın kooperatiflerinde yönetici stratejileri ve yöneticilerle ortaklar arası hiyerarşik ilişkiler. Fe Dergi. (16)1, 215-246.
• Mert Yılmaz, G. R. (2023). Sosyal kooperatifçilik. https://www.sosyalkooperatif.com/cocuk-bakim-kooperatifleri
• Nahya, N. Z. ve Harmanşah, R. (2022). Kendini ve ötekini yazmak: alan araştırması ve deneyim. Der. R. Harmanşah ve Z.N. Nahya. Etnografik Hikayeler: Türkiye’de Alan Araştırması Deneyimleri içinde (ss.9-17), Metis Yayınları.
• Ökcün-Akçamuş, M. Ç. (2016). Otizm spektrum bozukluğu olan çocukların sosyal iletişim becerileri ve dil gelişim özellikleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 17(02), 163-192.
• Olçay-Gül, S., ve Tekin-İftar, E. (2012). Otizm spektrum bozukluğu tanısı olan bireyler için sosyal öykülerin kullanımı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 13(02), 1-24.
• Şenlik, Z. A., Kul, M., Karataş, İ. ve Mülhim, M. A. (2017). Beden eğitimi ve spor dersinin down sendromlu çocukların ruhsal uyum düzeylerine etkisi. International Journal of Cultural and Social Studies 3, 263- 282.
• Şirin, Ş., ve Ateş, E. (2024). Down sendromlu çocukların ailelerinde dayanıklılık: Kanıt temelli bir değerlendirme. Mevzu – Sosyal Bilimler Dergisi, Ö2(Özel Eğitimde Disiplinlerarası Çalışmalar Özel Sayısı), 209-232.
• Su, D., ve Taşkıran, A. (2022). Otizmli çocuklarda motor beceri ve değerlendirilmesi. Asya Studies, 6(20), 315-324.
• T.C. Ticaret Bakanlığı. (2019). Bakan Pekcan, İstanbul’da sosyal kooperatif eğitim ve tanıtım treni uğurlama törenine katıldı. https://ticaret.gov.tr/haberler/bakan-pekcan-istanbulda-sosyal-kooperatif-egitim-ve-tanitim-treni-ugurlama-tore
• T.C. Ticaret Bakanlığı. (2024). Kooperatif bülteni. Ticaret Bakanlığı.
• Taşkesen, Ü. S., Genç, M. A., ve Danış, S. (2023). Otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin resimlerinin incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 52(239) 2033–2052.
• Taşkesen, Ü. S., Genç, M. A., ve Danış,S. (2023). Otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin resimlerinin incelenmesi. Milli Eğitim, 239 (52), 2033-2052.
• Timurturkan, M. (2019). Annelik, söylem ve iktidar: eleştirel bir tartışma. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(47), 64-78.
• Turgut, B.H. (2022). Kadın araştırmalarında meta-diyalojik yöntem arayışları: Bir alan deneyimi olarak otoetnografi. İstanbul Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi - Istanbul University Journal of Women’s Studies, 25, 111–140.
• Uğur Çınar, M., Çınar, K., Öncüler-Yaylalar, E. ve Akyüz, S. (2022). The political economy of women’s cooperatives in Turkey: A social reproduction perspective. Gender Work Organ, 1-22.
• Vick, R. M. (2003). A brief history of art therapy. Art Therapy: Journal of the American Art Therapy Association, 20(1), 5–10.
• Walby, S. (2014). Patriyarka kuramı. (Çev. H. Osmanağaoğlu). Dipnot Yayınevi.
• Winner, E. (1996). Gifted children: Myths and realities. Basic Books.
• Yılmaz, A. ve Şahin, M. (2022). Down sendromlu bireylerin gelişiminde sporun etkisi, : Dolayoba bütünleşik fiziksel aktivite merkezi örneği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 9 (1), 319-331.
• Yüzügüldü, M. A. (2023). Down sendromlu çocukların gelişimsel özellikleri, rehabilitasyon imkânları ve ekip çalışmasında çocuk gelişimcinin rolü üzerine bir derleme. Journal of Sustainable Educational Studies (JSES), 4(3), 232- 242.