Hasta ve Hasta Yakınlarının Radyasyonun Zararlı Etkilerinden Korunma Yöntemleri Hakkında Bilgi Düzeyleri

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 274 - 285, 26.08.2025

Merve Arı , Ayşe Çömü , Kemal Ödev , Kübra Güzel , Kübra Bahar Doğan

https://doi.org/10.59244/ktokusbd.1707510

Öz

Amaç: Bu çalışma radyasyon konusunda hastaların ve hasta yakınlarının radyasyon kavramına dair bilgi düzeylerini, korunma ve arınma yöntemlerine ilişkin farkındalıklarını ve alınan dozla ilgili algılarını nitel yöntemlerle analiz etmeyi amaçlamaktadır. Gereç ve Yöntem: Çalışma nitel araştırma yöntemlerinden yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Özel bir görüntüleme merkezine başvuran katılımcılara radyasyon kavramı, zararları, korunma ve arınma yöntemleri, bilgi kaynakları ve doz farkındalığına ilişkin sorular yöneltilmiştir. Veriler tematik analiz yöntemiyle sınıflandırılmış, bulgular doğrultusunda yorumlanmıştır. Bulgular: Çalışma sonunda bireylerin radyasyon konusundaki bilgi düzeylerinin oldukça değişken olduğu ve bilimsel doğrularla halk arasında yaygınlaşan yanlış bilgilerin iç içe geçtiği saptanmıştır. Özellikle hasta ve hasta yakınları arasında belirgin farklar göze çarpmaktadır. Hasta yakınlarının, hastalara kıyasla radyasyonun tanımı, zararları, korunma yöntemleri ve doz farkındalığına ilişkin daha geniş ve teknik bilgiye sahip oldukları görülmüştür. Her iki grupta da radyasyonun zararlı etkileri konusunda genel bir farkındalık bulunmasına rağmen, korunma ve arınma yöntemlerine dair bilgi düzeyi oldukça heterojendir. Sonuç: Katılımcıların radyasyon konusuna genel olarak duyarlı ve temkinli yaklaştıkları görülmektedir. Katılımcıların bilgi kaynaklarının çoğunlukla bilimsel olmayan kaynaklara dayanması sağlık okuryazarlığı açısından önemli bir boşluğa işaret etmektedir. Halkın radyasyon konusundaki bilgi eksikliklerinin giderilmesi ve yanlış inanışların düzeltilmesi için toplum temelli sağlık eğitimi programlarının verilmesi büyük önem arz etmektedir. Eğitimlerin yalnızca hastalara değil, hasta yakınlarını da kapsayacak şekilde planlanması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

radyasyon , Radyasyon güvenliği , radyasyondan korunma , bilgi düzeyi

Etik Beyan

Araştırma için KTO Karatay Üniversitesi Tıp Fakültesi İlaç ve Tıbbi Cihaz Dışı Araştırmalar Etik Kurul’unun onayı (Karar No:2023/041) ve kurum izni ile araştırmaya katılacak bireylerden yazılı bilgilendirilmiş onamları alınmıştır.

Destekleyen Kurum

Bu araştırma kamu, ticari veya kar amacı gütmeyen sektörlerdeki finansman kuruluşlarından herhangi bir özel hibe almamıştır.

Teşekkür

Araştırmacılar, çalışmaya katılan kişilere teşekkür eder.

Kaynakça

• Cankorkmaz, L., Özşahin, S. L., Arslan, M. Ş., Gümüş, C., & Köylüoğlu, G. (2009). Radyolojik görüntüleme yöntemlerinde hastaların maruz kaldığı iyonizan radyasyon dozu hakkında dönem IV tıp öğrencilerinin bilgi düzeyi. Cumhuriyet Tıp Dergisi (Elektronik), 31(3), 226–230.
• Coşkun, Ö. (2011). İyonize radyasyonun biyolojik etkileri. Teknik Bilimler Dergisi, 1(2), 13–17. Creswell, J. W., & Creswell, J. D. (2017). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (5th ed.). Sage Publications.
• Guest, G., Namey, E., & Chen, M. (2020). A simple method to assess and report thematic saturation in qualitative research. PLOS ONE, 15(5), e0232076. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0232076
• Güdük, Ö., Kılıç, C. H., & Güdük, Ö. (2018). Radyasyonun zararlı etkileri hakkında hastaların bilgi düzeyinin değerlendirilmesi: Bir hastane örneği. Adıyaman Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(2), 874–889. https://doi.org/10.30569/adiyamansaglik.430175 International Commission on Radiological Protection (ICRP). (2020). ICRP Publication 146: Radiological protection against radon exposure. Annals of the ICRP, 49(2), 7–129. https://doi.org/10.1177/0146645320952659
• Koplay, M., Maaroof, S., Khalil, A., Demir, Z., Sidel, C., Öz, A., ... & Varol, İ. (2016). Toplumun radyasyon farkındalığı ve radyasyonla ilgili bilgi düzeyi. Genel Tıp Dergisi, 26(EK-1), 36–38.
• Köklü, N. (2006). Radyasyonun insan sağlığı üzerindeki etkileri ve tıpta uygulama alanları [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi]. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Larson, D. B., Rader, S. B., Forman, H. P., & Fenton, L. Z. (2007). Informing parents about CT radiation exposure in children: It's OK to tell them. American Journal of Roentgenology, 189(2), 271–275.
• Lee, S. H., Kim, J. Y., & Park, H. J. (2022). Technology literacy and its association with health outcomes in older adults: A cross-sectional study. International Journal of Medical Informatics, 159, 104648. https://doi.org/10.1016/j.ijmedinf.2021.104648
• Leung, M., Tang, I. W., Lin, J. J. Y., Mucci, L., Farmer, J. G., McAlaine, K., Mangano, J. J., & Weisskopf, M. G. (2025). Cancer Incidence and Childhood Residence Near the Coldwater Creek Radioactive Waste Site. JAMA network open, 8(7), e2521926.
• Malterud, K., Siersma, V. D., & Guassora, A. D. (2016). Sample size in qualitative interview studies: Guided by information power. Qualitative Health Research, 26(13), 1753–1760. https://doi.org/10.1177/1049732315617444
• Morse, J. M. (2000). Determining sample size. Qualitative Health Research, 10(1), 3–5. https://doi.org/10.1177/104973200129118183
• Namey, E., Guest, G., McKenna, K., & Chen, M. (2016). Evaluating bang for the buck: A cost-effectiveness comparison between individual interviews and focus groups based on thematic saturation levels. American Journal of Evaluation, 37(3), 425–440. https://doi.org/10.1177/1098214016630406
• Polat, A. (2022). Nitel araştırmalarda yarı-yapılandırılmış görüşme soruları: Soru form ve türleri, nitelikler ve sıralama. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı 2), 161–182.
• Rubin, H. J., & Rubin, I. S. (2012). Qualitative interviewing: The art of hearing data (3rd ed.). Sage Publications.
• Sarıhan, M. (2022). Nükleer tıp öğrencilerinin radyasyon okuryazarlığının değerlendirilmesi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (41), 85–91.
• Saunders, B., Sim, J., Kingstone, T., Baker, S., Waterfield, J., Bartlam, B., et al. (2018). Saturation in qualitative research: Exploring its conceptualization and operationalization. Quality & Quantity, 52, 1893–1907. https://doi.org/10.1007/s11135-017-0574-8
• Shao, Y., Fang, M., Yin, J., Zhang, W., Tang, Y., & Wang, L. (2023). Ionizing radiation and neurodegenerative diseases: A meta-analysis. Frontiers in Public Health, 11, 1124967. https://doi.org/10.3389/fpubh.2023.1124967
• Smith, J. A., Brown, L. M., & Davis, R. T. (2021). The impact of digital literacy on health information seeking behavior: A systematic review. Journal of Health Communication, 26(3), 195–207. https://doi.org/10.1080/10810730.2021.1879674
• Togay YE. Radyasyon ve Biz, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Yayınları 2002:2-12.
• Turhanoğlu, A. K. (2012). Bilim, Yöntem ve Toplumsal Araştırma (Ed; Temmuz Gönenç Şavran,) Sosyolojide Araştırma Yöntem ve Teknikleri. United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation (UNSCEAR). (2021). Sources, effects and risks of ionizing radiation: UNSCEAR 2020/2021 report to the General Assembly with scientific annexes (Report No. E.21.IX.1). United Nations.
• World Health Organization, & United Nations Children's Fund. (2025). Water, sanitation, hygiene, environmental cleaning and waste management in health care facilities: 2023 data update and special focus on primary health care. World Health Organization.