Türkiye’de Bağımlılık Alanında Yapılmış Nitel ve Karma Çalışmaların Analizi

Yıl 2021, , 37 - 47, 01.03.2021

Sevda Acar Derya Şaşman Kaylı

https://doi.org/10.35365/ctjpp.21.1.01

Öz

Bağımlılık konusunda gerçekleştirilen çalışmalar her geçen gün artış göstermektedir. Nitel ve karma yöntemler ile yapılan akademik çalışmaların nicel yöntemle yapılan çalışmalara kıyasla oldukça az olduğu göze çarpmaktadır. Bu çalışmanın temel amacı, neden ve nasıl sorularına derinlemesine cevapların arandığı nitel ve karma yöntemli araştırmaların alan yazındaki durumunu saptamak ve bağımlılık konusunun disiplinler arası çalışmalardaki yerini ortaya koymaktır. Bu çalışmada, ülkemizde tütün, alkol ve madde bağımlılığı konularında nitel ve karma yöntemler ile gerçekleştirilmiş araştırmalar incelenmiştir. Çalışmalar, tarih kısıtlaması getirmeksizin, Google Akademik ve Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi internet sitesi üzerinden taranmıştır. Çalışmaların, 2007- 2020 yılları arasında gerçekleştirildiği tespit edilmiş olup bu tarihler arasında erişilebilen tez ve araştırma makaleleri incelenmiştir. Verilerin betimsel analizi yapıldıktan sonra belirlenen temalar için içerik analizi kullanılmıştır. Veri tabanlarında ulaşılabilen 53 adet nitel ve karma desenli araştırmanın 2007-2020 yılları arasında gerçekleştirildiği ve en fazla çalışmanın 2019 yılında yapıldığı görülmektedir. Nitel desen karma desene kıyasla daha çok kullanılmaktadır. Çalışmaların sosyal bilimler alanlarında yoğunlaştığı görülmektedir. Örnekleme dâhil edilen çalışmalar; araştırma deseni, örnekleme yöntemi, örneklem grubu, veri toplama ve analiz yöntemleri açısından benzerlik göstermektedir. Bağımlılığa ilişkin çalışmaları biyopsikososyal açıdan inceleyebilmek için disiplinler arası bir yaklaşımın önem taşıdığı söylenebilir. Ayrıca, bağımlılık alanına katkı sağlaması açısından akademik alanda nitel ve karma desenli araştırmaların teşvik edilmesi önerilebilir.

Anahtar Kelimeler

Madde Kullanımı, Tütün Kullanımı, Alkol Kullanımı, Nitel Araştırma, Karma Araştırma

Kaynakça

• Abusabha, R., ve Woelfel, M. Lou. (2003). Qualitative vs quantitative methods: Two opposites that make a perfect match. Journal of the American Dietetic Association, 103(5), 566–569. https://doi.org/10.1053/jada.2003.50129
• Acar, S., Şaşman Kaylı, D., ve Yararbaş, G. (2019). Sigara Kullanan, Sigara Bırakma Tedavisi Alan ve Sigara Kullanmayan Bireylerin Psikolojik Dayanıklılık ve Stresle Başa Çıkma Tutumları Bakımından Karşılaştırılması. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 6(3), 539–566. https://doi.org/10.15805/addicta.2019.6.3.0029
• Akçay, D., ve Akçay, B. D. (2019). Madde Kullanım Bozukluğu Olan Gençlerin Cinsel Yolla Bulaşan Hastalık Bilgi Düzeyleri. Genel Tip Dergisi, 29(1), 24–28. https://doi.org/10.15321/geneltipder.2019150561
• Aker, S., Dündar, C., ve Pekşen, Y. (2007). Sokaktakiler, Yazılı Basın ve Damgalama. Aile ve Toplum, 11(3), 83–90. https://doi.org/10.21560/spcd.97812
• Akıncı, H., ve Kesgin, B. (2018). Madde Bağımlılığından Uzaklaşmada İnanç Temelli Organizasyonların Rolü : Hıristiyanlık , Yahudilik ve Müslümanlık Bağlamında Bir Değerlendirme. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 6(16), 165–219.
• Aksun, S., ve Avşar, C. (2019). Madde Bağımlılığı Analizleri ve İdrar Bütünlüğünün Önemi. Medical Sciences, 7312(October 2018). https://doi.org/10.12739/NWSA.2019.14.1.1B0063.Aksun
• Arslan, H., ve Kırlıoğlu, M. (2019). Madde Alt Kültürünün Dile Gelmi ş Hâli : Rap Müzik Madde Alt Kültürünün Dile Gelmiş Hâli : Rap Müzik. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 6(3), 821–845. https://doi.org/10.15805/addicta.2019.6.3.0075
• Balcı, S., Gülveren, H., ve Balcı, M. (2015). Madde Bağımlılığı Konulu Kamu Spotlarının Lise Öğrencilerince Değerlendirilmesi. Turkish Studies, 10(6), 287–306.
• Baltacı, A. (2018). Nitel Araştırmalarda Örnekleme Yöntemleri ve Örnek Hacmi Sorunsalı Üzerine Kavramsal Bir İnceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 231–274.
• Canbolat, F., ve Ergin, D. (2019). Yetişkinlerin sigara içmeye yönelik deneyimleri: Yorumlayıcı fenomenolojik analiz. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 21(Special Issue 1), 55–57. https://doi.org/10.5455/apd.302644858
• Cinemre, B., Erdoğan, A., Kulaksızoğlu, B., Metin, Ö., ve Kuloğlu, M. (2020). Comparison of oral naltrexone and naltrexone implant treatment in alcohol use disorders. Anatolian Journal of Psychiatry, 21(0), 1. https://doi.org/10.5455/apd.77447
• Creswell, J. W. (2014). Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches. Sage.
• Creswell, John W. (2019). Karma Yöntem Araştırmalarına Giriş (1st ed.; M. Sözbilir, ed.). Pegem Akademi.
• Danışmaz Sevin, M., ve Erbay, E. (2019). AMATEM ’ de İkinci Kez Tedavi Gören Madde Bağımlılarının Madde Kullanımına İlişkin Yaşam Deneyimleri. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 6(3), 689–714. https://doi.org/10.15805/addicta.2019.6.3.0059
• Dey, I. (1993). Qualitative Data Analysis: A User-friendly Guide for Social Scientists. Routledge.
• Doğu Öztürk, İ. (2020). Sağlık İletişiminde Kamu Spotu Kullanımı: Sigara Karşıtı Kamu Spotlarını Kültürel Göstergelerle Okumak. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 19(1), 170–189.
• Ertüzün, E., Koçak Uyaroğlu, A., Demirel, B., ve Kocak, E. (2016). Boş Zaman Aktivitelerinin Madde Bağımlılığı Sürecindeki Rolüne İlişkin Nitel Bir Çalışma. Hacettepe Journal of Sport Sciences, 27(2), 49–58.
• Erükçü Akbaş, G., ve Mutlu, E. (2016). Madde Bağımlılığı Tedavisi Gören Kişilerin Bağımlılık ve Tedavi Deneyimleri. Journal of Society & Social Work, 27(1), 1–33.
• Ezzy, D. (2002). Qualitative Analysis: Practice and Innovation. Routledge.
• Gelo, O., Braakmann, D., ve Benetka, G. (2008). Quantitative and qualitative research: Beyond the debate. Integrative Psychological and Behavioral Science, 42(3), 266–290. https://doi.org/10.1007/s12124-008-9078-3
• Genelge. Bağımlılık ile Mücadele 2017/3 Sayılı Başbakanlık Genelgesi. , (2017).
• Gürsu, O. (2018). Madde Bağımlılığı ve Din : HİGED Örneği. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 37–54.
• Havaçeliği Atlam, D., ve Coşkunol, H. (2019). Madde Kullanım Bozukluğu Olanlara Yapılan Toplumsal Damgalamayı Azaltmada Bir Müdahale Programının Sonuçları. Cyprus Turkish Journal of Psychiatry & Psychology Vol:1, 1(1), 43–46. https://doi.org/10.35365/ctjpp.19.special1.12
• Inanlou, M., Bahmani, B., Farhoudian, A., ve Rafiee, F. (2020). Addiction Recovery: A Systematized Review. Iranian Journal of Psychiatry, 15(2), 172–181. https://doi.org/10.18502/ijps.v15i2.2691
• Kadan, G., Aysu, B., ve Aral, N. (2019). Madde bağımlılığına yönelik yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 21(Special Issue 1), 65–68. https://doi.org/10.5455/apd.302644861
• Karakükcü, Ç., Çıracı, M. Z., Koçer, D., Ertürk Zararsız, G., Reyhancan, M., ve Altıntop, İ. (2018). Laboratuvar verilerine dayalı idrarda yasa dışı madde analiz sonuçlarına göre bölgesel madde kullanım yaygınlığının belirlenmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 19(2), 169–176. https://doi.org/10.5455/apd.264474
• Karataş, Z. (2015). Sosyal Bi̇li̇mlerde Ni̇tel Araştırma Yöntemleri̇. Manevi Temelli Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 1(1), 62–80.
• Karataş, Z. (2017). Sosyal Bilim Araştırmalarında Paradigma Değişimi: Nitel Yaklaşımın Yükselişi. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 1(1).
• Kelle, U. (2006). Combining qualitative and quantitative methods in research practice: Purposes and advantages. Qualitative Research in Psychology, 3(4), 293–311. https://doi.org/10.1177/1478088706070839
• Kızmaz, Z., ve Çevik, M. (2016). Madde Bağımlılığıyla Mücadelede İnanç Odaklı Yaklaşım : Kardelen Rehabilitasyon Merkezi Örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(2), 313–335.
• Koch, J. R., ve Blanco, J. D. (2008). Studying ‘Alcohol, Drugs, and Society’ from a Sociological Perspective. Alcoholism Treatment Quarterly, 19(4), 81–90.
• Kuş, E. (2007). Sosyal Bilim Metodolojisinde Paradigma Dönüşümü ve Psikolojide Nitel Araştırma. Türk Psikoloji Yazıları, 10(20), 19–41.
• Macit, R. (2020). Uyuşturucu Madde Kullanıcıları ve Esrar. Journal of Economy Culture and Society, 1–12. https://doi.org/10.26650/jecs2019-0042
• Maxwell, J. (2012). Qualitative Research Design : An Interactive Approach.
• Mete, B., Söyiler, V., ve Pehlivan, E. (2020). Adölesanlarda Sigara İçme ve Madde Kullanma Prevalansı. Journal of Dependence, 21(1), 64–71.
• Miles, M. B., Huberman, A. M., ve Saldana, J. (2014). Qualitative Data Analysis. Sage.
• Morgan, D. L. (2007). Paradigms Lost and Pragmatism Regained: Methodological Implications of Combining Qualitative and Quantitative Methods. Journal of Mixed Methods Research, 1(1), 48–76. https://doi.org/10.1177/2345678906292462
• Neale, J., Allen, D., ve Coombes, L. (2005). Qualitative research methods within the addictions. Addiction, 100(11), 1584–1593. https://doi.org/10.1111/j.1360-0443.2005.01230.x
• Öğüt Yıldırım, P., ve Ardıç Çobaner, A. (2017). Üniversite Gençleri Kamu Spotlarını Nasıl Okuyor: Madde Bağımlılığı Üzerine Bir Alımlama Çalışması. Sosyal Bilimler Dergisi, 4(12), 294–310.
• Onwuegbuzie, A. J., ve Collins, K. M. T. (2007). A Typology of Mixed Methods Sampling Designs in Social Science Research. The Qualitative Report, 12(2), 281–316. https://doi.org/10.1016/j.bbi.2003.12.001
• Örücü, H. (2019). Bağımlılıkta Aşerme ile İlgili Yapılan Lisansüstü Çalışmalar Üzerine Bir İnceleme. Cyprus Turkish Journal of Psychiatry and Psychology, 1(1), 59–62. https://doi.org/10.35365/ctjpp.19.special1.17
• Örüm, H. M., Kara, M. z., Kuştepe, A., ve Kalenderoğlu, A. (2019). Bilişsel Hatalar ve Dikkat - Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri nin Madde Kullanım Özellikleri ile İlişkisi. Journal of Dependence, 20(2), 47–60.
• Özbunar, E., Aydoğdu, M., Döğer, R., Bostancı, H. İ., Koruyucu, M., ve Akgür, S. A. (2019). Morphine Concentrations in Human Urine Following Poppy Seed Paste Consumption. Forensic Science International, 295, 121–127. https://doi.org/10.1016/j.forsciint.2018.11.026
• Özdemir, M. (2010). Qualitative Data Analysis: a Study on Methodology Problem in Social Sciences. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 323–343. Retrieved from https://dergipark.org.tr/download/article-file/113287
• Özmen, F., ve Kubanç, Y. (2013). Liselerde Madde Bağımlılığı- Mevcut Durum ve Önerilere İlişkin Okul Müdürleri ve Öğretmenlerin Bakış Açıları. Turkish Studies, 8(3), 357–382.
• Sandelowski, M. (2000). Focus on research methods: Whatever happened to qualitative description? Research in Nursing and Health, 23(4), 334–340. https://doi.org/10.1002/1098-240X(200008)23:43.0.CO;2-G
• Saruhan, Ş. C., ve Özdemirci, A. (2011). Bilim, felsefe ve metodoloji. İstanbul: Beta Yayınları.
• Sevencan, F., ve Çilingiroğlu, N. (2007). Sağlık Alanındaki Araştırmalarda Kullanılan Niteliksel Veri Toplama Yöntemleri. Toplum Hekimliği Bülteni, 26(3), 1–6.
• Sığrı, Ü. (2018). Nitel Araştırma Yöntemleri. In Nitel Araştırma Yöntemleri (p. 276). İstanbul: Beta Yayınları.
• Sofaer, S. (1999). Qualitative Methods: What Are They and Why Use Them? HSR Health Services Research, 34(5). https://doi.org/10.1557/proc-756-ee5.9
• Solmaz, A., ve Okumuş, M. (2015). Yeni Bir Uyuşturucu Madde Olan Bonzai Haberlerinin İnternetten Sunumu : www.milliyet.com.tr ÖRNEĞİ. Selçuk İletişim, 341–356.
• Stahl, S. M. (2012). Ödül Sistemi Bozuklukları, İlaç Kötüye kullanımı ve Tedavileri. In G. Yararbaş (Ed.), Stahl’ın Temel Psikofarmakolojisi – Nörobilimsel ve Pratik Uygulamalar (pp. 943–1011).
• Tanyaş, B. (2014). Nitel Araştırma Yöntemlerine Giriş : Genel İlkeler ve Psikolojideki Uygulamaları. Eleştirel Psikoloji Bülteni, 5.
• Toloie-Eshlaghy, A., Chitsaz, S., Karimian, L., ve Charkhchi, R. (2011). A Classification of Qualitative Research Methods. Research Journal of Internatıonal Studıes, (20), 106–123.
• Tuli, F. (2010). The Basis of Distinction Between Qualitative and Quantitative Research in Social Science: Reflection on Ontological, Epistemological and Methodological Perspectives. Ethiop. J. Educ. & Sc., 6(1). https://doi.org/10.1136/bmj.2.2487.628-d
• Uzbay, T. (2009). Madde Bağımlılığının Tarihçesi, Tanımı, Genel Bilgiler ve Bağımlılık Yapan Maddeler. Meslek İçi Sürekli Eğitim Dergisi, (21–22), 5–15. Retrieved from http://www.eczaakademi.org/images/upld2/ecza_akademi/makale/20110325100354madde_bagimliligi_tarihcesi.pdf
• Uzbay, T. (2015). Madde Bağımlılığı Tüm Boyutlarıyla Bağımlılık ve Bağımlılık Yapan Maddeler. İstanbul Tıp Kitapevi.
• Yalman, E. (2019). Ebeveyn ve Akran İlişkilerinin Genç Kızlarda Madde Kullanımına Etkisi. Journal of International Scientific Researches, 4(2), 372–391. https://doi.org/10.21733/ibad.536682
• Yaman, Ö. M. (2014). Uyuşturucu Madde Bağımlısı Gençlerin Aile İçi İlişkilere Yönelik Görüşleri: Esenler-Bağcılar Örneği. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 1(1), 99–132. https://doi.org/10.15805/addicta.2014.1.1.013
• Yetim, A., ve Şahin, M. (2018). Hepatitis C virus (HCV) infection in youth with illicit drug use: Sociodemographic evaluation and HCV genotype analysis. Klimik Dergisi, 31(3), 190–194. https://doi.org/10.5152/kd.2018.47
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, A, ve Şimşek, H. (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (10th ed.). Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, Ali. (1999). Ni̇tel araştirma yöntemleri̇ni̇n temel özelli̇kleri̇ ve eği̇ti̇m araştirmalarindaki̇ yeri̇ ve önemi̇. Eğitim ve Bilim, 23(112).
• Yılmaz, G., ve Şaşman Kaylı, D. (2020). Toplumun Bağımlılık Yapıcı Madde Kullanan Bireylere Yönelik Tutum ve Davranışları: Manisa İli Örneği. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(1), 326–338. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.680195
• Yöntem, M. K. (2019). Uyuşturucu Madde Kullanan Üniversite Öğrencilerinin Varoluşsal Problemlerinin İncelenmesi. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 6(1), 25–50. https://doi.org/10.15805/addicta.2019.6.1.0037
• Yüncü, Z., Aydın, R., Aydın, C., Özbaran, B., ve Köse, S. (2016). Aile Desteği ya da Denetimli Serbestlik Kararı Sonucu Tedavi Merkezine Başvuran Madde Kullanım Bozukluğu Olan Ergenlerin Klinik, Sosyodemografik Farklılıklarının Belirlenmesi ve Denetimli Serbestlik Olgularında Ayıklığı Sağlamada Öngörücü Faktörlerin Beli. Noropsikiyatri Arsivi, 53(2), 130–135. https://doi.org/10.5152/npa.2015.8719