İdari Reform Bağlamından Osmanlı Devleti’nin Modern Diplomasiye Geçiş Süreci

Yıl 2021, Sayı: 1, 36 - 48, 01.07.2021

Çağrı Çolak Deniz Çolak

Öz

Uluslararası arenada, devletlerin modern diplomasiye geçişi 15. yüzyılla başlamış ve müteakip yüzyıllarda hızla sürmüştür.Osmanlı Devleti’nde ise aynı serüven üç yüz yıl kadar geç yaşanmıştır. Bu çalışmada devletin geleneksel diplomasiden modern diplomasiye geçişi, kamu yönetimi literatürünün temel kavramlarından biri olan idari reform bağlamında incelenmektedir. Bu çerçevede ilk olarak idari reformun tanımına, özelliklerine ve hangi faaliyetlerin bu kapsamda değerlendirilebileceğine ilişkin açıklamalara yer verilmiştir. İkinci olarak, Osmanlı Devleti’nde reform faaliyetlerinin gecikmesinde etkili olan faktörlere ve reform ihtiyacını ortaya çıkaran gelişmelere değinilmiştir. Son olarak ise Osmanlı diplomasi geleneğinin dönüşümü ve bunun bürokrasi mekanizmalarına yansımaları ortaya koyulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İdari Reform, Modern Diplomasi, Osmanlı Devleti

The Transition of the Ottoman Empire to Modern Dip

Öz

In the international arena, the transition of states to modern diplomacy started in the 15th century and continued rapidly in the following centuries. The same adventure was experienced three hundred years later in the Ottoman Empire. In this study, the transition of the empire from traditional diplomacy to modern diplomacy is examined from the context of administrative reform, which is one of the basic concepts of public administration literature. In this framework, firstly, the definition of administrative reform, its features and explanations about which activities can be evaluated within this scope are given. Secondly, the factors that were effective in the delay of reform activities in the Ottoman Empire and the developments that revealed the need for reform were mentioned. Finally, the transformation of the Ottoman diplomacy tradition and its reflections on the bureaucracy mechanisms are presented.

Anahtar Kelimeler

Administrative Reform, Modern Diplomacy, the Ottoman Empire

Kaynakça

• Acıpınar, M., Osmanlı İmparatorluğu ve Floransa Akdeniz’de Diplomasi, Ticaret ve Korsanlık 1453-1599, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2016.
• Akyılmaz, G., “Osmanlı Hariciye Nezareti’nin Doğuşu”, XIII. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, C.3, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları (2002), 289-311.
• Altunok, M., “İdari Reform”, Kamu Yönetimi Ansiklopedisi, eds. Yasemin Mamur Işıkçı ve Esmeray Alacadağlı, Ankara: Astana Yayınları (2018), 369-375.
• Bal, H. ve Çolak, Ç.. “Türk Modernleşmesini ‘Devletin Bekası’ Kavramı Üzerinden Okumak”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 35 (2017), 421-442.
• Barkey, K., Farklılıklar İmparatorluğu Osmanlılar: Bir Karşılaştırmalı Tarih Perspektifi, İstanbul: Versus. 2013
• Bilim, C., “Tercüme Odası”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 1/1 (1990), 29-43.
• Caiden, G., “Administrative Reform”, International Review of Administrative Sciences, 34/4 (1968), 347-354.
• Coşkun, B., “Türkiye’de Kamu Yönetimi’nde Yeniden Yapılanma: Tarihsel Geçmiş ve Genel Bir Değerlendirme”, Türk İdare Dergisi, 448 (2005), 13-47.
• Çolak, Ç., “Osmanlı İmparatorluğu’ndaki İdari Reform Hareketleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 4/23 (2016), 397-416.
• Çolak, D., “Müzakere’nin Diplomatik Dili: Ziştovi Antlaşması’nda (1791) Teşrifat Uygulamaları”, Osmanlı Diplomasi Tarihi Makaleler I, eds. Uğur Kurtaran ve M. Alaaddin Yalçınkaya, Ankara: Altınordu Yayınları (2020), 259-285.
• Eryılmaz, B., Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme, Ankara: İşaret Yayınları. 1992.
• Findley, C. V., “The Foundation of the Ottoman Foreign Ministry”, International Journal of Middle East Studies, 3/4 (1972), 368-416.
• Findley, C. V., Dünya Tarihinde Türkler: Asya’nın Bozkırlarından Avrupa’nın İçlerine, çev. Ayşen Anadol), İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
• Findley, C. V., Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Reform Bâbıâli (1789-1922), çev. Ercan Ertürk, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014.
• Hanioğlu, Ş., “Modern Osmanlı Dönemi”, Dünden Bugüne Türkiye: Tarih, Politika, Toplum ve Kültür, eds. Metin Heper ve Sabri Sayarı, çev. Kıvanç Tanrıyar, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları (2016), 17-32.
• Heper, M., Türkiye’de Devlet Geleneği, çev. Nalan Soyarık, İstanbul: Timaş Yayınları, 2015.
• Herbette, M., Moralı Esseyit Ali Efendi 1797-1802 Fransa’da İlk Daimi Türk Elçisi, çev. Erol Üyepazarcı, İstanbul: Pera Turizm Yayınları, 1997.
• Hitzel, F., “Diplomatik Armağanlar: Osmanlı İmparatorluğu ile Batı Avrupa Ülkeleri Arasında Modern Çağda Yapılan Kültürel Değiş-Tokuş”, Harp ve Sulh Avrupa ve Osmanlılar, ed. Dejanirah Couto, çev. Şirin Tekeli, İstanbul: Kitap Yayınevi (2010), 243-257.
• Hurewitz, J. C., “The Europeanization of Ottoman Diplomacy: The Conversation from Unilateralism to Reciprocity in the Nineteenth Century”, Türk Tarih Kurumu Belleten 25/99 (1961), 455-469.
• Işıksel, G., “II. Selim’den III. Selim’e Osmanlı Diplomasisi: Birkaç Saptama”, Selim III and His Era from Anicen Régime to New Order, ed. Seyfi Kenan, İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları (2010), 315-338.
• İnalcık, H., “Land Problems in Turkish History”, The Muslim World 45/3 (1955), 221-228.
• İnalcık, H., Kuruluş ve İmparatorluk Sürecinde Osmanlı: Devlet, Kanun, Diplomasi, İstanbul: Timaş Yayınları, 2015.
• İpşirli, M., “Elçi”, TDV İslam Ansiklopedisi, 11, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları (1995), 3-15.
• İpşirli, M., “Islahat”, TDV İslam Ansiklopedisi, 19, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları (1999), 170-174.
• İskit, T., Diplomasi Tarihi, Teorisi, Kurumları ve Uygulaması, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2020.
• Kılıç, D., “Ziştovi ve Yaş Görüşmeleri Örneği Üzerinden Osmanlı Diplomasisini Okumak”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 3 (2017), 95-107.
• Kınlı, O., Osmanlı’da Modernleşme ve Diplomasi, Ankara: İmge Kitapevi, 2006.
• Kuran, E., Avrupa’da Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu ve İlk Elçilerin Siyasi Faaliyetleri 1793- 1821, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1988.
• Naff, T., “Reform and the Conduct of Ottoman Diplomacy in the Reign of Selim III, 1789-1807”, Journal of the American Oriental Society, 83/3 (1963), 295-315.
• Nicolson, H., Diplomacy, London: Oxford University Press, 1942.
• Nicolson, H., Diplomasi, İstanbul: Altın Kitaplar, 1970.
• Öztürk, N. K. ve Bayram, P., “Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Dönemi İdari Reformlarının XIX. Yüzyıl Romanlarına Yansımaları”, Türk İdare Dergisi, 480 (2015), 149-178.
• Payaslıoğlu, A. T., “İdari Reformun Sınırlılıkları”, Amme İdaresi Dergisi 4/2 (1971), 14-23.
• Pedani, M. P., Venezia Porta D’Oriente, Bologna: Il Mulino, 2010.
• Savcı, B.,. “Türkiye’de Reform Hareketlerinin Analizi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 20/4 (1965), 105-123.
• Sencer, M.,. “Tanzimat’a Kadar Osmanlı Yönetim Sistemi”, Amme İdaresi Dergisi, ½ (1984), 21-44.
• Sürgit, K., Türkiye’de İdari Reform, Ankara: Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları, 1972.
• Şahin, A., “Türk Kamu Yönetiminde Reform Çabaları ve Uluslararası Kurumsal Çevrenin Etkisi”, Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 7/14 (2007), 47-76.
• Şaylan, G., “Üçüncü Beş Yıllık Plan ve İdari Reform”, Amme İdaresi Dergisi 6/2 (1973), 15-28.
• Terzi, M. A., Türk Devlet Geleneğinde Bürokrasi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2015.
• TODAİE, İdarenin Yeniden Düzenlenmesi İlkeler ve Öneriler İdari Reform Danışma Kurulu Raporu, Ankara: Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları, 1972.
• Topaktaş, H., “Polonya’nın Türkiye’deki İlk Daimi Elçiliğinin Kurulma Süreci: Tarihsel Dinamikler”, Uluslararası İlişkiler Dergisi, 11/43 (2014), 105-125.
• Topaktaş, H., Lehistan’da Bir Osmanlı Sefiri, Ziştovili Hacı Ali Ağa’nın Lehistan Elçiliği ve Sefaretnamesi (1755), Ankara: Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015.
• Tutum, C., “İdari Reform”, Kamu Yönetimi Sözlüğü, Ankara: Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları (2014), 104-105.
• Vaardenburg, J., “Reform”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.34, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları (2007), 530-533.
• Yakıt, İ., “İbn Haldun’a Göre Devletlerin Ömrü ve Osmanlı İmparatorluğu”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 (2001),1-15.
• Yalçınkaya, M. A., “II. Mahmud Dönemi Osmanlı Diplomasisi”, II. Mahmud: Yeniden Yapılanma Sürecinde İstanbul, ed. Çoşkun Yılmaz, İstanbul: İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti (2010a), 179-190.
• Yalçınkaya, M. A.,. First Permanent Ottoman Embassy in Europe The Embassy of Yusuf Agah Efendi to London (1793-1797), İstanbul: The Isis Press, 2010b.
• Yalçınkaya, M. A., “III. Selim Döneminde Dış Temsilciliklerin Kurulması”, Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi, ed. Seyfi Kenan, İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları (2010c), 593-623.
• Yayman, H., Türkiye’nin İdari Reform Politiği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Anabilim Dalı, 2005.
• Yurdusev, A. N., “The Ottoman Attitude toward Diplomacy”, Ottoman Diplomacy Conventional or Unconventional?, ed. A. Nuri Yurdusev, Chippenham: Palgrave Macmillan (2005), 5-35.