Türkiye’de Bilim ve Teknoloji Politikası ve Araştırma-Geliştirme: Kalkınma Planları Çerçevesinde Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Sayı: 1, 62 - 78, 01.07.2021

Ramazan Acun

Öz

Bilimin insanlığın refah ve gelişmesi açsısından önemi ilk kez 17. yüzyıl baslarında İngiliz düşünürü Francis Bacon tarafından dile getirilmiştir: Bilgi Güçtür. Bu sözün önemi I. ve II. Dünya savaşları sırasında daha açık olarak görünür hale gelmiştir. Soğuk savaş olarak da adlandırılan II. Dünya savaşı sonrası, aynı zamanda bir sosyal öncelikler dönemidir. Bu dönemde bilim ve teknolojinin merkezi rol oynadığı ekonomi politikaları sayesinde küresel çapta bir ekonomik büyüme ve refah artışı gerçekleştirilmiştir. Bu makale, söz konusu bu dönemde Türkiye’deki durumu ele almaktadır. Türkiye bu dönemde, diğer birçok ülkede olduğu gibi planlı kalkınma modeli uygulamıştır. Beş yıllık olarak hazırlanan kalkınma planlarında, iktisadi ve sosyal kalkınma bakımından bilim ve teknoloji ve Ar-Ge çalışmalarının önemi sıkça ifade edilmiştir. Ar-Ge kurumlarının performanslarına ilişkin değerlendirmeler yapılmış ve tespit edilen eksikliklerin giderilmesi için de tedbirler öngörülmüştür. Ar-Ge altyapısının iyileştirilmesi, Ar-Ge kurumları arasındaki işbirliği ve koordinasyonun güçlendirilmesi, Ar-Ge'ye ayrılan fonların artırılması, nitelikli araştırma insan gücünün artırılması ve özel sektörün Ar-Ge çalışmalarına katılımının teşvik edilmesi bu tedbirler arasındadır. Ancak incelenen dönemde (1960-2012) bu ve benzeri tedbirlerin uygulanmasında sadece kısmi bir başarı elde edilebilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bilim ve Teknoloji Politikası, Araştırma-Geliştirme (AR-GE), Kalkınma Planları, Yüksek Öğretim

Science and Technology Policy, Research and Development in Turkey: An Evaluation in the Framework of Development Plans

Öz

The importance of science in terms of the welfare and development of humanity was first expressed by the English statesman and thinker Francis Bacon in the early 17th century: Knowledge is power. The real significance of this phrase became clearer during the two world wars. Indeed, during Post World War II, also known as the Cold War, a global economic growth and increase in welfare was achieved thanks to economic policies in which science and technology played a central role. This article examines the case in Turkey during this period in which Turkey like many other countries, implemented a planned development model In the five-year development plans, the importance of science and technology, Research and Development (R&D) in terms of economic and social development was frequently expressed, evaluations were made regarding the performances of R&D institutions and measures were foreseen to eliminate the deficiencies such as improving the R&D infrastructure, strengthening cooperation and coordination between R&D institutions; increasing the funds allocated for R&D, raising number of qualified research manpower and incentivizing the private sector for participation in the R&D studies. Only partial success has been obtained in the implementation of these and similar measures.

Anahtar Kelimeler

Science and Technology Policy, Research and Development (R&D), Development Plans, Higher Education

Kaynakça

• Acun, R., "Türkiye'de Bilim ve Teknolojinin Gelişim Süreci Literatürüne Eleştirel Bir Bakış,”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2/4 (2004), 641-658.
• Acun, R., “Bilim ve Teknoloji Politikaları ve TÜBİTAK.” Türk Yurdu, 31/286 (2011), 33-42.
• Acun, R., “Türkiye'de AR-GE: Mevcut Durum ve Geleceğe Bakış” Üçüncü 1000'e Girerken Türkiye, Ankara: TDV Yayınları (2000), 375-395.
• Acun, R., “Üniversitelerde Eğitim ve Araştırma İşlevlerinin Entegrasyonu.” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 27/1 (2010), 1-14.
• Ataünal, A., Cumhuriyet Döneminde Yükseköğretimde Gelişmeler. Ankara: Yükseköğretim Genel Müdürlüğü, 1993.
• Bulut, N., Ulusal Bilişim Politikası-Güncel Görev. Elektrik Mühendisliği, 240 (1976), 625-628.
• Çelik, A., Çift Başlı Kartalın Kanatları Altında 40 Yıl. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayını, 2015.
• Çetinsaya, Gökhan. Büyüme, Kalite, Uluslararasılaşma: Türkiye Yükseköğretimi İçin Bir Yol Haritası, Ankara: Yükseköğretim Kurulu, 2014.
• Doğan, Mehmet. Hacettepe Tarihine Farklı Bakış, Ankara: Selvi Yayınevi, 2006.
• DPT. Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Plânı 1979-1983: http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/6/plan4.pdf
• DPT. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Plânı 1963-1967: http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/9/plan1.pdf
• DPT. İkinci Beş Yıllık Kalkınma Plânı 1968-1972: http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/8/plan2.pdf
• DPT. Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı 1973-1977: http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/7/plan3.pdf
• Ertüzün, T., “İthal İkamesi ve Sınırları”. İktisat Fakültesi Mecmuası, 36/1-4 (1976), 153-181.
• Kadıoğlu, Sevtap İ., Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu’nun (TÜBİTAK) Kuruluşu ve Türk bilim Hayatındaki Yeri. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 1999 (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Köksal, A., "Bilişim Teknikbiliminin Toplumsal. İşlevi ve Türkiye Bilişim Kurumu”, Elektrik Mühendisliği, 240 (1976), 629-634.
• Özdaş, M. N., Bilim ve Teknoloji Politikası ve Türkiye, TÜBİTAK BTP 00/01, 2000.
• Tuna, Y., "Kalkınma Planlarında Yüksek Öğretim", Milli Eğitim Dergisi, 160 (2003).
• Türkcan, E., “Bilim politikası”, Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Bilim Sosyal Bilimler II, Ankara: TÜBA yayınları (1998a), 217-227.
• Türkcan, E., “TÜBİTAK’ın 35. Kuruluş Yıldönümünde Türkiye’de Bilim Politikası”, Bilim ve Teknik, 371 (1998b), 76-79.
• Türkcan, E., Dünya’da ve Türkiye’de Bilim, Teknoloji ve Politika, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları. 2009.
• Uygun, S., “Türkiye’de Dünden Bugüne Özel Okullara Bir Bakış (Gelişim ve Etkileri)”, A. Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 23/1-2 (2003), 107-120.
• Widmann, H., Atatürk ve Üniversite Reformu (Çev. Aykut Kazancıgil, Serpil Bozkurt) İstanbul: Kabalcı, 2000.
• Yılmaz, A., E. A., Altunok, E. Altunok, E. Sezer, F. Koyuncu, R. Karaca, S. Karaca, T. Şişman, U. Akın, Z. Şeker, Kamu Bilişim Birimlerinin Analizi ve Öneriler, Ankara: Türkiye Bilişim Derneği, Nihai Rapor (2013), 84.
• Yücel, İ. H.. Bilim-Teknoloji Politikaları ve 21. Yüzyılın Toplumu, Ankara: DPT, 1997.
• Web 1: Türk Bilim ve Teknoloji Politikası 1993-2003, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu 2. Toplantısı (3 Şubat 1993) Kararları. http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/BTYPD/btyk/2/2btyk_karar.pdf
• Web 2: https://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/5d3yy.htm (15.09.2015).
• Web 3: Göker, A., Türkiye’de 1960’lar ve Sonrasındaki Bilim ve Teknoloji Politikası Tasarımları: Niçin [Tam] Uygula[ya]madık? ODTÜ Öğretim Elemanları Derneği, “Ulusal Bilim Politikası” Paneli, ODTÜ, Ankara. Haziran 2002, http://www.inovasyon.org/pdf/AYK.ODTUog_uye_der_Haz_02.pdf (15.5.2015)