Mirasından Mahrum Geçmiş: Aytmatov'un Savaş Sonrası Dünyasında Kültürel Hafıza Kaybı

Yıl 2025, Sayı: 5, 55 - 69, 18.09.2025

Volkan Sarı

Öz

Bu çalışma, Cengiz Aytmatov’un Gün Olur Asra Bedel, Elveda Gülsarı ve Beyaz Gemi adlı eserlerini kültürel hafıza ve toplumsal travma kuramları bağlamında incelemektedir. Jan Assmann’ın kültürel bellek ve Pierre Nora’nın hafıza mekânları kavramlarıyla kuramsal temeli oluşturulan çalışmada, II. Dünya Savaşı sonrası Sovyetler Birliği’nin Orta Asya'daki kültürel asimilasyon politikalarının edebi anlatılardaki yansımaları analiz edilmiştir. Aytmatov’un anlatılarında mit, efsane ve folklorik ögeler; kültürel kimliğin aktarımı, unutmaya karşı direniş ve kolektif hafızanın korunması amacıyla işlevselleştirilmiştir. Mankurt motifi, ölen at simgesi ve geyik figürü, bu üç romanda kültürel hafıza kaybının ve kuşaklar arası kopuşun metaforları olarak öne çıkmaktadır. Eserlerde bireysel karakterlerin taşıdığı hafıza, baskıcı rejimlerin silmeye çalıştığı tarihsel kimliğe karşı bir direniş biçimi olarak değerlendirilmiştir. Sonuç olarak Aytmatov’un eserleri, Sovyet modernitesine karşı edebi bir hafıza mekânı ve kültürel direniş aracı olarak yorumlanmakta; kültürel belleğin ideolojik baskılara rağmen nasıl korunduğunu gözler önüne sermektedir.

Anahtar Kelimeler

Pierre Nora , Jan Assmann , Travma , Kültür , Orta Asya

Kaynakça

• Aksakal, H. (2009, Ocak 01). Stalin ve İkinci Dünya Savaşı Bağlamında Milliyetler Politikası. Karadeniz Araştırmaları, 21(21), s. 23-30. https://dergipark.org.tr/tr/pub/karadearas/issue/10075/124224 adresinden alındı.
• Alexander, J. C. (2004). Toward a Theory of Cultural Trauma. Cultural Trauma and Collective Identity (s. 1-20). içinde Berkeley: University of California Press. doi:https://doi.org/10.1525/9780520936768-002
• Assmann, J., & Czaplicka, J. (1995). Collective Memory and Cultural Identity. New German Critique(65), s. 125-133. doi:https://doi.org/10.2307/488538
• Aytmatov, C. (2017). Elveda Gülsarı (29. b.). (R. Özdek, Çev.) İstanbul: Ötüken Neşriyat
• Aytmatov, C. (2019). Beyaz Gemi (72. b.). (R. Özdek, Çev.) İstanbul: Ötüken Neşriyat
• Aytmatov, C. (2019). Gün Olur Asra Bedel (62. b.). (R. Özdek, Çev.) İstanbul, Beyoğlu, Türkiye: Ötüken Neşriyat
• Çift, P., & Taşağıl, A. (2022). İslamiyet Öncesi Türkler (1. b.). (S. Ergüzel, Dü.) İstanbul: YEDİTEPE YAYINEVİ.