Sekülerleşme Bağlamında Hanefi-Mâturîdî-Yesevî Paradigması Merkezli Bir Dindarlık Formu

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 38 - 60, 15.09.2021

Zeliha Bengü Ayata

Öz

Sekülerleşme, dinî/manevî olguların toplum yapısından yavaş yavaş çekilmesi olarak bilinmektedir. Ancak, 20.yy.ın son kısmında modern insanın varoluş mücadelesi sırasında çıkan zorluklar, dinî/kutsal değerlerin korunması ve yeni dinî hareketlerin yoğun bir şekilde ortaya çıkması ile desekülerleşme sürecini başlatmıştır. Zira din/Tanrı ile bağlantısı sağlıklı olmayan bireylerin hayatı anlamlandırma, ölüm, yabancılaşma ve bunalım gibi pek çok sosyal/psikolojik problemi de beraberinde getirdiği gözlemlenmiştir. Dolayısıyla bu tartışmalar içerisinde eklektik bir yaklaşım sergileyen sosyologlar, din ile modernite arasında karşılıklı bir etkileşimin olduğunu ifade etmiş, desekülerleşme bağlamında modern insanın, ‘bireysel dindarlık’ çatısı altında kutsal ile bağlantısını devam ettirdiğini belirtmişlerdir.
Diğer taraftan modernite ve teknoloji ile birlikte hızlı bir yayılım gösteren sekülerleşme olgusu, karşılaştığı bütün medeniyetleri etkileyerek onun değerleri ile önce çarpışacak sonra da ya onu tamamen reddedecek ya da uyumlu bir hale getirmiştir. Zira Batı’daki gibi bir sekülerleşme olmasa bile her toplum kendi öz kültürü içinde bir sekülerleşme serüveni yaşamaktadır. Bu çalışma, sekülerleşme tartışmalarına ‘’dindarlık’’ olgusu çerçevesinden bakarak anlama ve bir dindarlık modeli sunma gayretidir. Bu bağlamda Anadolu’da yaşayan Müslüman – Türk’ün dindarlık boyutu, Bourdieu ile popüler olan ‘habitus’ kavramı ile önem kazanmaktadır. Zira O’na göre habitus, zihinlerin inşasına hem sistematiklik kazandırır hem de daha önce yapılandırılmış bir yapı özelliği olduğu için yaşanmakta olan problemleri de çözmede öneriler barındırmaktadır. O halde, ‘aynı zaman diliminde yaşama’ anlamında modern Müslüman için yaşamak durumunda olduğu sekülerleşme merkezli sosyal ve psikolojik sorunları için kendisinde var olan kültürel kodlar dindarlık bağlamında neler söyleyebilir? Bundan dolayı çalışmamızda amacımız, bu konuda önem arzeden Hanefi, Mâturîdî ve Yesevî damarın oluşturduğu ‘üç aklı’ dindarlık bağlamında keşfetmek, problemlere çözüm sunabilirliğini anlamaya çalışmaktır.
Çalışmada, makro perspektif ile nitel araştırma modeli benimsenmiş, tümevarım yöntemi ile tarihî dökümantasyon tekniği, kullanılmıştır. Desen olarak da tarihsel yöntem seçilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sosyoloji, Din sosyolojisi, Sekülerleşme, Dindarlık, Hanefi-Maturidi-Yesevi paradigması, Kültürel akıl

Teşekkür

teşekkürler

A Form of Religious Centered Ḥanafī-Māturīdī-Yasawī Paradigm in The Contex of Secularization

Öz

Most Secularization is known as the gradual withdrawal of religious / spiritual phenomena from the social structure. However, in the last part of the 20th century, the difficulties that arose during the struggle for existence of modern human beings initiated the process of desecularization with the preservation of religious / sacred values and the emergence of new religious movements. It has been observed that individuals whose connections with religion / God are not healthy bring many social / psychological problems such as making sense of life, death, alienation and depression. Therefore, sociologists who take an eclectic approach in these discussions stated that there is a mutual interaction between religion and modernity, and in the context of desecularization, modern humans maintain their connection with the sacred under the roof of "individual religiosity".
On the other hand, the phenomenon of secularization, which has spread rapidly with modernity and technology, will affect all civilizations it encounters, first colliding with its values, then either completely reject it or become compatible. Because even if there is no secularization like in the West, every society experiences an adventure of secularization within its own culture. This study is an effort to understand the secularization debates from the framework of the phenomenon of "religiosity" and to present a model of religiosity. In this context, the religiousness dimension of the Muslim-Turkish living in Anatolia gains importance with the concept of "habitus" popular with Bourdieu. According to her, habitus both brings systematicity to the construction of minds and contains suggestions for solving the existing problems as it is a structured structure feature. So, what can the cultural codes that exist in him / her say in the context of religiosity for the social and psychological problems centered on secularization that a modern Muslim has to live in in the sense of "living in the same time period"? Therefore, our aim in our study is to explore the "three minds" formed by Hanafi, Mâturîdî and Yesevi veins, which are important in this matter, in the context of religiosity, and try to understand their ability to offer solutions to problems.
The study has adopted a macro perspective and a qualitative research model, using the inductive method and historical documentation technique. The historical method has been chosen as a pattern.

Anahtar Kelimeler

Sociology, Religion sociology, Secularization, Religiosity, Ḥanafī, Māturīdī, Yasawī paradigm, Cultural mind

Kaynakça

• Acar, Hatice. ‘Manevi İyi Oluş İle Dindarlık Arasındaki İlişki Üzerine Bir Değerlendirme’ C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 2014, Cilt: XVIII, Sayı: 2/ 2014
• Aktay, Yasin. ‘Küreselleşme, Çok kültürlülük ve Sahicilik. İstanbul: Tezkire Yayınları, 2015.
• Akyol Aygün ‘Kutadgu Bilig’de Ahlak ve Siyaset’ Ankara: Araştırma Yayınları, 2015.
• Aydınalp Halil ‘Yerel Bir Dünyevileşme Kavramı; Özerk Dünyevileşmeler’ Sekülerleşme Tartışmaları ed.Kirman M.A.- Ertit V. Ankara Kadim Yayınları, 2019.
• Bayer Ali. ‘Sekülerleşme Din İlişkisi’ Kirman M.A.-Çapçıoğlu İ. Sekülerleşme Klasik ve Çağdaş Yaklaşımlar, Ankara: OttoYayınları, 2015.
• Bell Daniel.‘ The Return of The Sacred The Argument on Teh Future of Religion’, British Journal of Sociology, 28 (4), 419/449 1997.
• Berger Peter. ’Sekülerizmin Gerilemesi’ 21. y.y.da Dinin Geleceği Kutsalın Dönüşü, ed.Ali Köse, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Bodur Hüsnü Ezber.-Çapçıoğlu İhsan.‘Sosyolojik Teori ve Din’ Din Sosyolojisi El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
• Bruce Steve. ‘God is Dead: Secularization in The West’ Blackwell New Jersey, 2002.
• Bourdieu, Pierre. ‘Distinction: A Social Critigue of the Judgement of Taste’, çev. R. Nice, Routledge, London, 1996.
• Coşkun İbrahim. ‘Matürîdî Düşüncede Allah-İnsan İlişkisi’ Hikmet Yurdu, İmam Matüridî ve Matürîdîlik Özel Sayısı, Yıl:2, S.4 ss.17- 46 .2009.
• Cürcânî, Seyyid .Şerif. ‘et-Ta’rîfât’, Kahire: 1987
• Devellioğlu Ferit. ‘Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lugat’ Ankara: Aydın Kitabevi, 2000.
• Ekinci Yusuf ‘Ahilik’, Ankara: Sistem Ofset,2011.
• Ertit Volkan.‘Sekülerleşme Teorisi’ Ankara: Liberte Yayınları, 2020. Darende Ömer.Faruk. ‘Sekülerleşme Teorisine Metaforik Yaklaşımlar’ Sekülerleşme Tartışmaları, Ed.Kirman Mehmet .Ali.- Ertit Volkan. Ankara: Kadim Yayınları. 2019.
• Göle Nilüfer ‘Seküler ve Dinsel: Aşınan Sınırlar’ İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
• Güler İlhami.‘Allah İnsan İlişkisinin Ahlaki Boyutu’ The Ethical Dimention of God-Man Relations(Are We God's Servants) OR.A.O. İlahiyat Fakültesi İslami Araştırmalar Cilt: 5. Sayı: 3 Ankara:1991.
• Güner Umut. ‘Tarihte Fütüvvet ve Ahilik’ İstanbul: Ötüken Yayınları, 2017.
• Hanefi Hasan. ‘Türk Düşünce Hayatında Maturidilik’ Ankara: Cedit Neşriyat, 2015.
• Hasanov Behram. ‘ Hafıza Zincirini Baypas Etmek, Türkiye’de Yeni İnanma ve Dindarlık Biçimleri’ Sekülerleşme Tartışmaları, Ed. Kirman Mehmet.Ali.- Ertit Volkan. Ankara: Kadim Yayınları, 2019.
• Karaarslan Faruk. ‘Post Seküler Dinin Halleri; Dinin Dijitalleşmesi’ (ed. M.Çamdereli, B.Ö.Doğan, N.K.Şener, İstanbul: Köprü Yayınları, 2015.
• Karaarslan Faruk. ‘Toplumsal Hafıza’ İstanbul: Ketebe Yayınları, 2019.
• Kirman-Mehmet.Ali.- Sarı H.( ‘Post-Seküler Toplumda Anlam Arayışını ve Tasavvufu Yol Metaforu Üzerinden Okumak’ Sekülerleşme Tartışmaları, Ed. Kirman Mehmet. Ali.- Ertit Volkan. Ankara: Kadim Yayınları. 2019.
• Komisyon, ‘Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük’ Ankara: Akşam Sanat Okulu Matbaası, 2005.
• Özen, Şükrü ‘Maturidi’ T.D.V. Erişim: 05/02/2020 https://islamansiklopedisi.org.tr/maturidi#2-kelama-dair-gorusleri
• Köse, Ali ‘Toprağın Bol Olsun Sekülerleşme’ 21. Yüzyılda Dinin Geleceği Kutsalın Dönüşü, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Köse, Ali. ‘Sekülerleşme Teorileri Bağlamında Türkiye’de Din ve Modernleşme’ E.T. 09/12/2020 http://www.hazardernegi.org/wp-content/uploads/2003/01/sekulerlesme-teorileri bağlamında%20trkiyede%20din-din-ve-modernleşme.pdf Kurt Abdurrahman. ‘Weber’in İslam Görüşü Üzerine Bir Değerlendirme’ İlahiyat Fakültesi Dergisi Cilt: 19,Sayı: 1, s. 1-23 2010.
• Kula Tahsin.- Erden Müslime ‘Varoluşsal Kaygı ve Din’ Din bilimleri Akademik Araştırma Dergisi Cilt 17,Sayı 2, 2017 ss. 21-41 2017.
• Lukmann Thomas. ‘The Insible Religion: The Problem of Religionin The Modern Society, Macmillian, London: 1967.
• Macit Nadim. ‘Türk Milliyetçiliği Kültürel Akıl, İctihat ve Siyaset’ İstanbul: Ötüken Yayınları, 2018.
• El-Mâturîdî Muhammed. ‘Kitabu-t Tevhid’ çev. Bekir Topaloğlu İstanbul: İsam Yayınları, 2002.
• Moberg, David. ‘Subjective Measures of Spiritual Well-Being. Review of Religious Research’ 25, ss. 351-359. 1984 https://www.jstor.org/stable/3511368 E.T. 24/11/2020
• Numan b. Sabit Ebu Hanife, “el-Alim ve’l-Müteallim”, İmam-ı A’zam’ın Beş Eseri, trc. Mustafa Öz, 6. Bs İstanbul: İFAV, 2010.
• Okumuş Ejder. ‘Sosyolojik Okuma Yaklaşımı İle Ahmed Yesevi’ Pir-i Türkistan Hoca Ahmed Yesevi Ankara: D.İ.B Yayınları, 2017.
• Onay Hamdi.“İmam-ı Azam Ebu Hanife’nin Yöntemi Üzerine”, Hikmet Yurdu Yıl: 12, Cilt: 12, Sayı: 24, Temmuz – Aralık, /2 2019.
• Özbolat Abdullah.‘Tüketim Bağlamında Dindarlığın Dönüşümü’ https://birikimdergisi.com/guncel/1127/tuketim-baglaminda-dindarligin e.t.01/01/2021 12 Kasım 2014 Çarşamba
• Özen Şükrü. ‘Maturidi’ T.D.V. İslam Ansiklopedisi, 2003. e.t. 12/02/2021 https://islamansiklopedisi.org.tr/maturidi
• Öztürk Mustafa. 2013 ‘İslamiyet’ten Önce Türklerin Din Anlayışı ve Gök Tanrı Dini’ E.T. 19/12/2020http://isamveri.org/pdfdrg/D03464/2013_2/2013_2_OZTURKM.pdf
• Palabıyık Adem. ‘Pierre Bourdieu Sosyolojisinde “Habitus”, “Sermaye” ve “Alan” Üzerine’ Liberal Düşünce, Yıl 16, Sayı 61-62, Kış-Bahar 2011, s. 121 – 141 E.T. 17/12/2020 https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/790873
• Uyanık Mevlüt.- Akyol Aygün. ‘İslam Ahlak Felsefesi’, Ankara:.Elis Yayınları. 2014.
• Weber Max. ‘Protestanlık ve Kapitalizmin Ruhu’ çev. Zeynep Gürata, Ankara: Ayraç yayınları, 1997.
• Wilson Robert Butler’ Sekülerleşmeye Klasik Yaklaşımlar’ çev. Ali Bayer, Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Yapıcı Asım ‘Yeni Bir Dindarlık Ölçeği ve Üniversiteli Gençlerin Dinin Etkisini Hissetme Düzeyi: Çukurova Üniversitesi Örneği’ .2006 http://static.dergipark.org.tr/article-download/imported/5000156209/5000141032.pdf?E.T.21/05/2020
• Yapıcı Asım. ‘Modernleşme-Sekülerleşme Sürecinde Türk Gençliğinde Dinî Hayat: Meta-Analitik BirDeğerlendirme’ 2012 https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/46913 E.T. 07/12/2020
• Yesevi Hoca Ahmed ‘Divanı Hikmet’ ed. Mustafa Tatcı, ter. Hayati Bice Ankara: Merkez Repro Basım Yayın Ltd. Şti 2017 https://www.ayu.edu.tr//static/kitaplar/yesevi_hkmt_sml.pdf E.T.21/05/2020.