Alī B. Ahmed Mehâimî, An Important Defender of Ibn Al-Arabi in Medieval India

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 86 - 113, 15.09.2021

Necdet Ayhan

Öz

Imām In the 13th century, when the state administration in India came under the rule of the Muslim Turkish Sultans of Delhi, the spread of the tariqas, the institutional structure of Islamic Sufism, took place simultaneously in that region. After Just a century of this development, one of the first Ibn Arabi defenders of India, with the works he wrote in Mumbai, Ali b. Ahmed Mehâimî has an important position in Islamic sufism. Since his childhood Ali Mehâimi had a Uwaisid connection with Khidr. This situation continued through his teacher Muhammad al-Mizcaci in his youth and adulthood. Both Hodja Ahmed Yasawi and Ibn al-Arabi had the spiritual bond with Khidr. The cardigan tradition in İslamic sufism is representing the bond of with Khidr or other spiritual powers. Also Mizcaci had a connection to Khidr cardigan with his predecessors Khodja Ahmed Yasawi and Ibn al-Arabi. Mehâimî had many material and spiritual features as well. Ali Mehâimî used the concept of "taayyün-i salis" for the universe of being, also comment the concepts of "kurb-i farâid and kurb-i nawafil" supported by the views of Ibn al-Arabi and Sadr al-din al-Qonavî. So Mehaimî has associated the concept of kurb with obligatory (fard) worship and non-obligatory (nafila) worship according to the religion Islam, raising awareness by drawing attention to its connection with the concept indicating a sûfî's al-jam emotional condition. In our country Ali Mehaimi is not known enough, although he had a lot of important features on İslamic sufism. He was a respected sûfî, qadi, writer of annotations on the books of Akbari tradition and comment writer of the Quran in India. And India had been a country ruled by Muslim Turks in the historical process for centuries after the thirteenth century. Perhaps the scarcity of studies on Indian Sufism in our country may be one of the reasons for this. However, India is a geography where important discussions took place on the two important teachings of Islamic sufism, the unity in the existence (Wahdat al-vucud) and unity in observation of the existence (Wahdat al-shuhud). In this article, with the help of his books, Ali b. Ahmed Mehâimi and his sûfîstic views are introduced.

Anahtar Kelimeler

Islamic sufism, Wahdat al-vucud, Medieval, India, Uwaysizm

Orta Çağ Hindistan’ında Önemli Bir İbnü’l-Arabi Savunucusu, Ali B. Ahmed Mehâimî

Öz

13. yüzyılda Hindistan’da devlet yönetiminin uzun süreliğine Müslüman Türk Delhi Sultanlarının egemenliği altına girmesiyle, İslam tasavvufunun kurumsal yapısı olan tarikatların o bölgede yayılması eşzamanlı olarak gerçekleşmiştir. Bu gelişmeden hemen bir asır sonra Mumbai kentinde yazdığı eserlerle Hindistan’ın ilk İbnü’l-Arabî savunucularından Ali b. Ahmed Mehâimî önem arz etmektedir. Ali Mehâimî’nin çocukluğundan beri var olan Hz. Hızır ile Üveysîlik bağı, gençlik ve yetişkinlik dönemlerinde üstadı Muhammed el-Mizcâcî üzerinden devam etmiştir. Hem Hoca Ahmed Yesevî hem İbnü’l-Arabî ile Hz. Hızır arasında gerçekleşen hırka geleneğini temsil eden silsile, Mizcâcî’de de bulunmaktaydı. Tasavvufta hırka geleneği Hızır veya diğer manevi güçlerle olan bağı sembolize etmektedir. Mehâimî’nin maddi ve manevi pek çok özelliği vardır. Varlıkların bulunduğu evren için “taayyün-i sâlis” kavramını kullanmıştır. Yine farz ve nafile ibadetle ilişkilendirilen “kurb-i ferâiz ve kurb-i nevâfil” kavramlarının İbnü’l-Arabî ve Sadreddîn-i Konevî’nin görüşleriyle desteklenen tasavvufi cem hâliyle bağına dikkat çekerek farkındalık sağlamıştır. Ekberî gelenek şârihi olarak Hindistan’da ülke genelinde kabul gören saygın mutasavvıf, kadı, müfessir özellikleriyle önemli bir konuma sahiptir. Bunlara rağmen Ali Mehâimî ülkemizde yeterince tanınmamaktadır. Hindistan, on üçüncü yüz yıldan sonra tarihi süreç içerisinde asırlarca Müslüman Türklerin yönettiği bir ülkedir. Hindistan tasavvufu üzerine ülkemizde yapılan çalışmaların az olması Mehâimî’nin ülkemizde tanınmamasının sebeplerinden birisi olabilir. Oysa ki Hindistan, İslam tasavvufunun iki önemli öğretisi olan vahdet-i vücûd ile vahdet-i şühûd üzerine önemli tartışmaların gerçekleştiği bir coğrafyadır. O yüzden bu makalede Orta Çağ’da Hindistan’da yaşamış olan Ali b. Ahmed Mehâimî’nin eserlerinden hareketle onun tanıtımı amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Vahdet-i vücûd, Orta Çağ, Hindistan, Üveysîlik

Kaynakça

• Afgânî, Şemseddin es-Selefî el-. Cühûdü Ulemâi’l-Hanefiyye fî İbtâli Akâidi’l-Kubûriyye. Riyad: Dâru’s-Samî’î, 1996.
• Ahmad, Sayyid Maqbul. “Bombay”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 280-281. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Ahmed b. Hanbel. Müsnedü’l-İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Askalânî, Ebü’l-Fadıl Ahmed b. Ali İbnü Hacer el-. ez-Zehrü’n-nadır fî hâli’l-Hızır. thk. Selahaddin Makbul Ahmed. Kuveyt: Mektebe Ehli’l-Eser, 2004.
• Bağdâdî, Ebü’l-Hasan Ali b. İbrahim el-Kâri’ el-. “ed-Dürrü’s-semîn fî menâkıbi’ş-Şeyh Muhyiddin”. Husûsu’n-ni`am fî şerhi Fusûsi’l-hikem. thk. Ahmed Ferid el-Mizyedi. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Bayur, Yusuf Hikmet. Hindistan Tarihi. 3 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987.
• Bilgrâmi, Gulam Ali Âzâd el-Hüseynî el-Vâsıtî el-. Sibhatü’l-mercân fî âsâri Hindistân. thk. Muhammed Said et-Tarîhî. Beyrut: Dârü’r-Râfideyn, 2015.
• Buharî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail el-. Sahihu’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuad Abdülbakî vd. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1905.
• Cotton, J. S. “Bombay”. Millî Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi. 710. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1979.
• Dalvi, Abdulsattar. “Hazrat Makhdum Ali Mehâimî (1374-1432)”. ed. Siraj Mohammed Bijle. Kokan News The e-Newsletter of The Kokani Diaspora Community 4/4 (Aralık 2012).
• Dehlvi, Sadia. Sufism: Hearth of Islam. Yeni Delhi: Harper Collins Publishers, 2012.
• Demirli, Ekrem. “Varlık Olmak Bakımından Varlık İfadesinin Sufilerce Yeniden Yorumlanması ve Bu Yorumun Metafizik Sonuçları”. İslam Araştırmaları Dergisi 18 (2007), 27-47.
• Ebu İsa Muhammed b. İsa et-Tirmizî. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Beşşar Avvad Maruf. Beyrut: Dârü’l-Gurabi’l-İslâmî, 1998.
• Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccac el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. Kahire: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1955.
• Edwardes, S. M. The Rise of Bombay A Retrospect. Bombay: The Times of India Press, 1902.
• Habeşî, Es-Seyyid el-Habîb Ayderûs b. Ömer el-. Ikdü’l-yevâkîti’l-cevheriyye ve simtu’l-`ayni’z-zehebiyye bi-zikri tarîkı’l-Aleviyye. thk. Muhammed Ebubekir Abdullah Bâzîb. Terim-Hadramut: Dârü’l-İlim ve’d-Da`vet, 2009.
• Harîrîzâde Kemaleddin. Tibyânü vesâ’ili’l-hakâik fî beyâni selâsili’t-tarâık. İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi, 432, 3 Cilt.
• Hasenî, Abdülhay b. Fahreddîn el-. el-İ`lâm bi’men fî târîhi’l-Hind mine’l-a`lâm el-müsemmâ bi’Nüzheti’l-havâtır. 8 Cilt. Haydarâbâd (Dekken): Matba`atü Meclisi Dâireti’l-Ma`ârifi’l-Osmâniyye, 1962.
• Haseni, Abdülhay b. Fahreddîn el-. es-Sekâfetü’l-İslâmiyye fi’l-Hind. Dimeşk: Matbuâtü Mecmaı’l-Lügati’l-Arabiyye, 1984.
• İbn Mâce, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Şuayb el-Arnaût vd. Dimeşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Kâşânî, Kemâleddin Abdürrezzâk b Ahmed el-. Latâifü’l-i`lâm fî işârâti ehli’l-ilhâm. thk. Ahmed Abdurrahim es-Sâyıh. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2005.
• Kazvini, Celaleddin Muhammed. Telhıs (Meani-Beyan-Bedî) Kur’an Edebiyatı. çev. Mehmed Fahreddin Dinçkol. İstanbul: Ebrar Yayınları, 1990.
• Kazvini, Muhammed b. Abdurrahman el-Hatib el-. El-îzâh fî ulûmi’l-belâgati el-Meani ve’l-beyân ve’l-bedi’. thk. İbrahim Şemseddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Medenî, Es-Seyyid İbrahim b. Es-seyyid Muhammed el-Kâdiri el-Hüseyni el-. Risale damîri’l-insan li-izdiyadi iştiyakı’l-muhibbîne ilâ zikri’r-rahmân. thk. Muhammed Ismet b. Abdülkadir Bûbirî Kalyani. Kalyan-Bombay: İmam Şafi Foundation, 2003.
• Mehâimî, Ali b. Ahmed. Risâletü’r-red alâ ba`zı men enkere alâ ehli’t-tarîk. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, 281.
• Mehâimî, Ali b. Ahmed el-. Ecilletü’t-te’yîd fî şerhi Edilleti’t-tevhîd. Yeni Delhi: y.y., 1917.
• Mehâimî, Ali b. Ahmed el-. el-Urfü’l-hâtır fî ma`rifeti’l-havâtır. Mısır: Dimyat Vakıflar Kütüphanesi, 2742.
• Mehâimî, Ali b. Ahmed el-. er-Rütbetü’r-refî`a fi’l-cem`i ve’t-tevfîkı beyne esrâri’l-hakîkati ve envâri’ş-şerî`ati. Pir Muhammed Şah Dergâhı Kütüphanesi, 32-1.
• Mehâimî, Ali b Ahmed el-. Husûsu’n-ni’am fi şerhi Fusûsi’l-hikem. thk. Ahmed Ferid el-Mizyedi. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Mehâimî, Ali b. Ahmed el-. İmhâdu’n-nasîha. Külliyye Kâdiriyye, 86.
• Mehâimî, Ali b. Ahmed el-. Lemahât. Pir Muhammed Şah Dergâhı Kütüphanesi, 12/4-621.
• Mehâimî, Ali b. Ahmed el-. Meşra`u’l-husûs ilâ me`âni’n-nusûs. thk. Ahmed Ferid el-Mizyedi. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• Mehâimî, Ali b Ahmed el-. Tebsîru’r-Rahmân ve teysîrü’l-Mennân bi ba`zı mâ yüşîru ilâ i`câzi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Ferid el-Mizyedî. 1-3 Cilt. Beyrut: Books-Publisher, 2011.
• Mehâimî, Ali b. Ahmed el-. Zevârifü’l-latâif fî şerhi Avârifi’l-ma`ârif. New Jersey Princeton, 2929Yq.
• Misbâhî, Faruk Han Mehâimî. Sevânih-i Mahdûm Ali Mehâimi. Bombay: M.S.O., 2014.
• Nedvi, İzzeddin en-. “Üsretü’n-Nevâıt ve Hıdamâtuhâ li’l-Edebi’l-Arabi”. el-Mecelletü Kalikoot 3 (2013).
• Paro, Mohammad Abdullah Mama. The Life History Of Hazrat Shaikh Makhdum Ali Paro Qutbu’l-Aqtâb Qutb- e Kokan Al-Mahaimi of Mumbai. Mumbai: Ghazali Typestters & Printers, 2000.
• Sirhindî, Ahmed b. Abdilehad el-Ömeriyyi’l-Fârûkî es-. el-Mektûbât: Ed-Dürerü’l-meknûnâtü’n-nefîse fî ta`rîbi’l-Mektûbâti’ş-şerîfe. çev. Muhammed Murad b. Abdillah el-Kazânî el-Menzilevî el-Mekkî. 3 Cilt. İstanbul: Enver Baytan Kitabevi, t.y.
• Tülücü, Süleyman. “Lebid b. Rebia”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 27. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Ülken, Hilmi Ziya. İslam Düşüncesi: Türk Düşüncesi Tarihi Araştırmalarına Giriş. İstanbul: Ülken Yayınları, 1995.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Murtaza Muhammed b Muhammed ez-. Ikdü’l-cevheri’s-semîn. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Murtaza Muhammed b Muhammed ez-. İthâfü’l-asfiyâ. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Zirikli, Hayreddin. el-A`lâm kâmûsü terâcimi eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-Arab ve’l-müstağribîn ve’l-müsteşrikîn. Beyrut: Dârü’l-İlmi’l-Melâyin, 2002.