Vehhâbîliğin Bid‘at Anlayışı ve Bid‘atlarla Mücadele Yöntemi

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 91 - 108, 16.09.2022

Kasım Koyuncu

Öz

Bid‘at kavramı, İslam literatürüne asr-ı saâdet döneminden itibaren girmiştir. Aktüelliğini neredeyse hiç kaybetmeden günümüze kadar gelmiştir. İslam Tarihi boyunca İslam’ı tecdid ve ıslah çalışmalarının gözbebeği olan bid‘at kavramı, bu ıslah ve tecdid hareketi etrafında toplanan grupların kullandıkları en önemli materyaldir. Bid‘at kavramının etkin bir şekilde varlığını devam ettirmesinin bazı sebepleri ise İslam topraklarının büyümesiyle farklı kültürlerle olan etkileşimler, geleneksel ve kültürel etmenler, önceki şeriatlarla alakalı bazı uygulamalardır. Tarih boyunca bid‘at kavramının karşısında hep sünnet olmuş ve birbirine zıt iki kavram haline gelmiştir. Her dönem varlığını hissettiren bu kavram genellikle toplumların bozulup dinden uzaklaştığı dönemlerde varlığını daha çok hissettirmiştir. Bid‘at kavramı ve bu kavram etrafında birleşen gruplar, dinin aslına dönüşünün ancak bid‘atları terk ederek olacağını savunmuşlar ve bu yolda mücadeleler vermişlerdir. Bu asla dönüşün ise Peygamber’in (sav) sünneti ve selef-i salihînin çizdiği yolla olacağını belirtmişlerdir. Bu amaçla tarihin her döneminde bid‘atla mücadele eden gruplar misyonlarının sadece insanları ıslah ve ihya etmek olduğunu ileri sürmüşlerdir. Biz de bu makalemizde bid‘at konusuna karşı hassaslığıyla bilinen Vehhâbîliğin bid‘at kavramına bakış açısını ve dini bid‘atlardan arındırmak için yaptıklarını inceleyeceğiz. Bu çerçevede birinci bölümde Muhammed b. Abdülvehhâb’ın ve onun izinden giden takipçilerinin bid‘at anlayışına değineceğiz. İkinci bölümde ise Vehhâbîler tarafından bid‘at olarak kabul edilen konular, davranışlar, durumlar hakkında bilgi verip, dini bid‘atlardan arındırmak adına neler yaptıklarına değineceğiz.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Vehhâbîlik, Muhammed b. Abdülvehhâb, Bid’at, Islah ve İhya, Sünnet, Şirk.

Wahhābism Understanding of Bid’ah and The Method of Struggle With Bid’ahs

Öz

The concept of bid’ah has entered the Islamic literature since the era of bliss. It has survived to the present day almost without losing its actuality and will undoubtedly continue to exist from now on. The concept of bid’ah, which has been the apple of the eye of Islamic renewal and reform studies throughout the history of Islam, is the most important material used by the groups gathered around this reformation and renewal movement. Some of the reasons why the concept of bid’ah continues to exist effectively are the interactions with different cultures with the growth of Islamic lands, traditional and cultural factors, and some practices related to previous sharias. Throughout history, sunnah has always been opposite the concept of bid’ah and they have become two opposite concepts to each other. This concept, which makes its presence felt in every period, generally made its presence felt more in periods when societies deteriorated and moved away from religion. The concept of bid’ah and the groups united around this concept have argued that the return of religion to its origin can only be achieved by abandoning bid‘ahs, and they struggled on this path. They stated that this return to the original will be based on the Sunnah of the Prophet (sav) and the way drawn by the al-salaf al-sālih. For this purpose, groups that have fought against bid’ah in every period of history consider themselves as salafī and claimed that their mission is only to reform and revive people. In this article, we will examine the perspective of Wahhabism, which emerged as an example of this situation, on the concept of bi’dah and what it did to purify religion from bid'ah. In this context, in the first chapter of the introduction, we will touch to the bid’ah understanding of Muḥammad ʿAbd al-Wahhāb and his followers. In the second part, we will give information about the subjects, behaviors and situations that are accepted as bid’ah by Wahhābis and we will talk about what they did in order to purify from the religion of bid’ahs. 

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Muḥammad ʿAbd al-Wahhāb, Wahhābism, Bid’ah, Islah and Ihya, Sunnah, Shirk

Kaynakça

• Âlu Ferrâc, Ebû Yusuf Midhat. el-Muhtasaru’l-Müfîd fî Akâidi Eimmeti’t-Tevhîd. Beyrut: Müessetü’rReyyân, 2005.
• Armstrong, H.C. Abdülaziz bin Suud. çev. Gülsüm Aldemir. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2007.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Günümüzde Selefilik ve İslami Hareketlere Olan Etkisi”. İstanbul, 2014.
• Büyükkara, Mehmet Ali. İhvan’dan Cüheymân’a Suudi Arabistan ve Vehhabilik. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Vehhâbîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/611-615. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşas es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. 4 Cilt. Delhi: el-Matbaʿatu’l-Ensâriyye, 1323.
• Ebu Zehra, Muhammed. İslâm’da İtikadî, Siyasî ve Fıkhî Mezhepler Tarihi. çev. Sıbğatullah Kaya. İstanbul: Anka Yayıncılık, ts.
• Ecer, Ahmet Vehbi. Tarihte Vehhabi Hareketi Ve Etkileri. Ankara: Asam Yayınları, 2001.
• Esed, Muhammed. Mekke’ye Giden Yol. çev. Cahit Koytak. İstanbul: İnsan Yayınları, 2019.
• el-Useymin, Abdullah Salih. eş-Şeyh Muhammed b. Abdilvehhâb Hayatuhû ve Fikruh. Riyad, 1412.
• el-Fevzan, Salih b. Fevzan. “Bid‘atın Tanımı Hükümleri ve Çeşitleri”. http://www.islah.de. Erişim 25 Nisan 2022. http://www.islah.de/sunnet/sun00011.pdf
• el-Fevzân, Sâlih. Durûs fî Şerhi Nevakizi’l-İslam li Muhammed b. Abdilvehhab. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2005.
• el-Kûsî, Müfrih Süleyman. Selefîlik. çev. Ahmet İyibildiren. Istanbul: Guraba Yayınları, 2013.
• en-Necdî, Osman İbn Bişr. Unvânu’l-Mecd fî Târihu Necd. Matbûâtu Dâreti’l-Melik Abdilaziz, ts.
• et-Tirmizî, Ebû ʿÎsâ Muhammed b. Îsâ. Sunenu’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir - Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Mısır: Şirketu Mustafâ’l-Bâbî’l-Ḥalebî, 1395/1975.
• Eserî, Abdullah b. Abdülhamid el-. Selef-i Sâlihîn Akîdesi. çev. Mustafa Öztürk - Ahmet İyibildiren. İstanbul: Guraba Yayınları, 2018.
• Eyüp Sabri Paşa. Tarih-i Vehhâbiyan. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1992.
• İbn Abdülvehhâb, Muhammed. el-Kavlu’l Müfid ala Kitabu’t Tevhid. çev. Ahmet İyibildiren. 2 Cilt. İstanbul: Guraba Yayınları, 2018.
• İbn Abdülvehhâb, Muhammed. Kitâbu’t Tevhid. çev. Ahmet İhsan Dündar. İstanbul: Guraba Yayınları, 2013.
• İbn Abdülvehhâb, Muhammed. Tevhîd Risâleleri Külliyâtı. çev. Heyet. İstanbul: Nedâ Yayınları, 2019.
• İbn Manẓûr, Ebû’l-Faḍl Muḥammed b. Mukerrem b. ʿAlî Cemâluddîn b. Manẓûr er-Ruveyfiʿî. Lisân’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 1414/1993.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. “bd’a” maddesi. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1414.
• Japharov, Vasıp. Vehhâbîlikte Bid‘at Anlayışı ve Bazı Fıkhî Uygulamalarda Bid‘at İddiaları. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Doktora Tezi, 2020.
• Karaman, Hayrettin. İslam’ın Işığında Günün Meseleleri. İstanbul, 1996.
• Kur’an-ı Kerim Açıklamalı Meali. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Kurşun, Zekeriya. Necid ve Ahsa’da Osmalı Hâkimiyeti(Vehhabî Hareketi ve Suud Devletinin Ortaya Çıkışı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
• Müslim, Ebû’l-Ḥasen Muslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. Ṣaḥîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs̱i’l-Arabî, 1374/1955.
• Mustafa, İbrahim vd. “bd’a” maddesi. Kahire: Dâr’ud-Da’ve, ts.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Bid‘at. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1993.
• Sancaklı, Saffet. “Hadîsler Bağlamında Bid‘at Olgusu ve Bid‘atle Mücadelenin Gerekliliği”. İslâmî İlimler Dergisi 11/1 (2016).
• Tığlıoğlu, Mehmed Zahid. “Tevessül, İstiğâse ve Teberrüke Dair İki Farklı Paradigmanın Analizi -Ehl-i Sünnet Sûfî Gelenek ve Selefî Yaklaşım”. Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/2 (2021).
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Bid‘at. İstanbul: İsam Yayınları, 2013.
• Tunç, Mazhar. Suud Selefiliği. İstanbul: İz Yayıncılık, 2018.
• Türkel, Rifat. Vehhabilik ve Arka Planı (Başlangıçtan II. Suûd Devleti’ne Kadar). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Doktora Tezi, 2013.
• Üçok, Bahriye. İslam’dan Dönenler ve Yalancı Peygamberler. Ankara, 1967.
• Watt, W.Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Dönemi. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Istanbul, 1998.
• Yaran, Rahmi. “Bid‘at”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/129-131. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Tevessül”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/6-8. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Yörükan, Yusuf Ziya. “Vahhabîlik”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (1953).