İnterdisipliner Açıdan Tekfir Rivayetlerinin Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 1 - 21, 31.03.2025

Vezir Harman , Hızır Yağcı

Öz

İlk dönemlerde ilimler bir bütün iken zamanla çeşitlenerek birbirinden ayrı kavramsallaştırmalar ve analizlerle ayrışmaya başlamıştır. Bununla birlikte İslamî ilimlerdeki çalışmaların birbirinden bağımsız gelişmesi söz konusu değildir. Tefsir ve hadis ilminin birikiminden istifade edilmeden kelâm ilminde salt aklî ve mantikî istidlallerle sahih ve geçerli bir itikadî hüküm tespit edilemez. Bu bağlamda Müslüman toplumda meşhur olduğu halde farklı ve yanlış anlaşılan hadis rivayetlerinin nasıl anlaşılması gerektiği konusunda hadis şarihleri ve kelâm alimleri eserlerinde önemli bir ilmi birikimi bize sunmaktadırlar. Bu çalışmada interdisipliner bir çalışma örneği olarak “Müslüman bir kimse kardeşini küfürle itham ederse, küfür birine döner” rivayeti konusunda toplumdaki yanlış anlayışlara temas edilerek hadis şerhlerinde ve kelâm eserlerinde tekfîr konusuna ve özelde bu rivayetin nasıl anlaşılması gerektiğine dair bilgiler analiz edilerek değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Hadis, Tekfir, Te'vil, Küfür

Etik Beyan

Etik Kurul beyanına ihtiyaç yoktur.

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

Elhamdu lillahi Rabbil alemin

Evaluation of Takfīr Narrations from an Interdisciplinary Perspective

Öz

While the sciences were a whole in the early periods, they diversified over time and began to diverge with separate conceptualizations and analyses. However, it is not possible for the studies in Islamic sciences to develop independently of each other. Without benefiting from the accumulation of the science of tafsir and hadith, an accurate theological judgment cannot be determined by purely rational and logical deductions in theology. In this context, hadith commentators and theological scholars provide an important scholarly accumulation in their works on understanding the hadith narrations that are famous in Muslim society but misunderstood and misunderstood. In this study, as an example of an interdisciplinary study, the misunderstandings in the society about the narration of ‘If a Muslim accuses his brother of disbelief, he will turn to someone who disbelieves’ will be touched upon, and the information on the takfīr and how this narration should be understood will be analyzed and evaluated in hadith commentaries and theological works.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Hadith, Takfīr, Ta, Denial.

Etik Beyan

Etik Kurul onayı gerekmiyor

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

Elhamdulillahi Rabbil alemin

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebubekir b. Hümam es-San’ânî. el-Musannef. thk. Habiburrahman el-A‘zamî. 11 cilt. Hindistan: el-Meclisu’l-ilmî, 1403.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavût vd. 50 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Ahmed b. Hanbel. Usûlü’s-Sünne. Suûd-i Arabistan: Dârü’l-Menâr, 1991.
• Alâuddin b. Attâr. el-İtikâdü’l-hâlis mine’ş-şekki ve’l-intikâd. thk. Sa’d b. Helîl. Katar: Vizeratü’l-evkâf ve’ş-şu’uni’l-islâmiyye, 1432/2011.
• Aynî, Bedrüddîn. ʿUmdetü’l-kārî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 25 cilt. Beyrut: Dâru İhyâ-i Türâsi’l-Arâbî & Dârü’l-Fikr, ts.
• Ebu’l-Berekât en-Nesefî Mâtüridî. el-Umde fi’l-Akaid (İslam İnancının Ana Umdeleri). çev. Temel Yeşilyurt. Malatya: Kubbealtı Yayıncılık, 2000.
• Ebû Dâvûd et-Tayâlisî. el-Müsned. th. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. 4 cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1999.
• Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî el-Mısrî. et-Tavżîh li Şerhi’l-Cami‘i’s-Sahîh. 36 cilt. Dımaşk: Dârü’n-Nevâdir, 2008.
• Ebü’l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik el-Kurtubî. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim. 10 cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Ebu Hanife. “el-Alim ve’l-Müteallim”. Beş Eser. çev. Mustafa Öz. İstanbul: İFAV, 2017.
• Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî el-Bağdâdî. Keşfü müşkil min hadîsi’s-Sahîhayn. thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. 4 cilt. Riyad: Dârü’l-Vatan, ts.
• Fahreddin er-Râzî. Mealimu usuli’d-din (İslam İnancının Ana Konuları), çev. Muhammet Altaytaş. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Faysal b. Abdülazîz. Tatrîzu Riyazi’s-sâlihîn. thk. Abdülazîz b. Abdullah. Riyad: Dârü’l-‘Asıme, 2002.
• Gürhan, Mine. Tanrıbilim Açısından Tekfîr. Elâzığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Hâkim, Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah. el-Müstedrek ale’s-Sahiheyn. thk. Mustafa Abdulkadir Ata. 4 cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• Hâlid Ribât vd. el-Câmi’ li Ulûmi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel – el-Akîde. Mısır: Darul-fellâh, 1430/2009.
• Harman, Vezir. Yahya Nev'i Efendi’nin Kelâmî Görüşleri ve Muhassalu Mesâili'l-Kelâmiyye Adlı Eserinin Tahkiki. İstanbul: Kitap Dünyası, 2024.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Ahmed b. Muhammed. Aʿlâmü’l-ḥadîs̱ fî şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Muhammed b. Sa‘d b. Abdurrahman. 4 cilt. Mekke: Câmi‘atü Ümmü Kurâ, 1988.
• Himyerî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm es-San‘ânî. El-Musannef. 10 cilt. Beyrut: Dâru’t-Ta’sîl, 2013.
• Humeydî, Ebû Bekr Abdullah b. ez-Zübeyr el-Kureşî. el-Müsned. thk. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî. 2 cilt. Dımaşk: Dârü’s-Sakâ, 1996.
• İbn Ca‘d. Ali Bağdadî. el-Müsned, thk. Âmir Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü Nâdir, 1410/1990.
• İbn Ebi Hâtim. Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azim. thk: Es’ad Muhammed Tayyib. Suudi Arabistan: Mektebetü Nezzar Mustafa el-Baz, 1419.
• İbn Ebi’l-İzz el-Hanefî. Şerh Akâidi’t-Tahavî. thk. Şuayb Arnavud ve Abdullah b. Muhsin Türkî. 2 cilt. Beyrut: Müessesetür’r-Risâle, 1417/1997.
• İbnü Ebû Şeybe. el-Kitabu’l-Musannef fi’l-Ahâdis ve’l-Eser. thk. Kemal Yusuf el-Hût. Riyad: Mektebetür-Rüşd, 1409.
• İbnü’l-Esîr el-Cezerî. Câmiu’l-Usûl. trc. ve şerh: Kemal Sandıkçı & Muhsin Koçak. 19 cilt. İstanbul: Ensar Yayınları, 2008.
• İbn Hacer el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi-şerhi Ṣahîhi’l-Buhârî. thk. Abdülazîz b. Abdullah b. Bâz & Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dârü’l-hadis, 1998.
• İbn Manzûr. Lisânü’l-‘Arab. 15 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1994.
• İbn Receb el-Hanbelî. Revâi‘u’t-tefsîr. Suudi Arabistan: Daru’l-âsime, 1422/2001.
• İbn Teymiyye. İman. thk. Muhammed Nasiruddin Albani. Ürdün: el-Mektebetü’l-İslamî, 1416/1996.
• İmam Beyhâkî. Şu‘abü’l-îmân. thk. Abdulaliy Abdulhamid. 14 cilt. Hindistan: Mektebetür-Rüşd, 1423/2003.
• İmam Mâtürîdî. Te’vilatü Ehli’s-Sünne. thk. Mecdi Beslûm. 10 cilt. Beyrut: Dârul-Kütübil-İlmiyye, 1426/2005.
• İshâk b. Râhûye. Müsnedü İshâk b. Râhûye. thk. Abdülgafûr b. Abdülhak el-Belûşî. 5 cilt. Medine:Mektebetü’l-Îmân, 1991.
• Kâdî Beyzâvî, Ebu Said Abdullah b. Ömer. Envaru’t-tenzil ve Esraru’t-tevil. thk. Muhammed Abdurrahman. 5 cilt. Beyrut: Daru İhyait-Türasil-Arabi, 1418.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed. İrşâdü’s-sârî. 10 cilt. Mısır: Matbaâtü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1887.
• Köktaş, Yavuz. Tüm Yönleriyle Akaid Hadisleri. İstanbul: İFAV, 2013.
• Kurtubî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi li Ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî İbrahim Atfiş. 10 cilt. Kahire: Darül-Kütübil-İlmiyye, 1384/1964.
• Meral, Muhammed. Hz. Peygamber’in Hatalar Karşısındaki Tavrı. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• İbn Abdilber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf. el-İstizkâr. thk. Sâlim Muhammed Âta & Muhammed Ali Muavvız. 9 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. 18 cilt. Beyrut: Dâru İhyâ-i Türâsi’l-Arâbî, 1972.
• Nevevî. Riyazu’s-Sâlihin. thk. Mâhir Yasin el-Fahl. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2007.
• Râgıb el-İsfahânî. Tefsiru’r-Râğıb el-İsfehanî. thk. Hint binti Muhammed b. Zahit. 5 cilt. Rıyad: Camiatu Ümmi’l-Kurâ, 1422/2001.
• Saîd b. Mansûr, Ebû Osmân b. Şu‘be el-Horasânî. es-Sünen. Riyad: Dârü’l-Ulûke li’n-Neşr, 2012.
• Sarıcık, Murat. Dört Halife ve Emeviler Döneminden İlginç Problemler. Isparta: Tuğra Matbaası, 2001.
• Seyfeddin Âmidî. el-Ebkaru’l-Efkâr fi usuli’d-din. thk. Ahmed Muhammed el-Mehdi. 5 cilt. Kahire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 1424/2004.
• Şentürk, Lütfi Yazıcı, Seyfettin. İslam İlmihali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Tahavî, Ebu Cafer Hanefi. Akidetü’t-Tahaviyye. Beyrut: Daru İbni Hazm, 1416/1995.
• Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed, Kitâbü’l-Meğâzî Li’l-Vâkıdî. thk. Marsden Jones. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1984.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Tekfîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/350-356. İstanbul: TDV Yayınları, 2011