HZ. ALİ'NİN HİKMETLİ SÖZLERİNDEN SEÇMELER: MEHMED HÂLİS’İN ENVÂRÜ’L-EDEB İSİMLİ ESERİ

Yıl 2024, , 63 - 116, 29.03.2024

Adem Ceyhan Emine Ayten Tuncay Öztürk Adem Köpür

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1450590

Öz

Türk edebiyatı tarihinde Hz. Ali’ye nisbet edilen güzel sözlerden daha ziyade yüz ve aşağı-yukarı ikiyüz küsürünün tercüme yahut şerh edildiği bilinmektedir. Anılan yüz söz çeviri ve açıklamaları, çoğu itibarıyla meşhur Arap yazarı Câhız (ö. 255/869) tarafından derlenen Mie Kelime’nin, ikiyüz küsür olanlar ise Tabersî’nin (ö. 548/1154) Nesrü’l-leâlî ismi altında elifba harfleri sırasına göre bir araya getirdiği 290 kadar vecizenin tercüme veya şerhleridir. Bununla birlikte nadir denebilecek az sayıda olsa da Âmidî’nin (ö. 550/1155) Gurerü’l-hikem...’inden seçilmiş sözlerin tercümesine de rastlanmaktadır. Daha çok Sultan II. Abdülhamid devrindeki Hazîne-i Hâssa müsteşarlığı ve eski eser alım-satımıyla tanınan Mehmed Hâlis Efendi (ö. 1340/1922), Gurerü’l-hikem’den seçtiği 496 Arapça sözü Türkçeye çevirip onlardan yirmi-yirmi beş kadarını kısaca şerh de ederek Envârü'l-edeb adıyla 1324 (1908-1909) yılında bastırmıştır. Bu çalışmada Hâlis Efendi’nin hayatı ve kütüphanesi hakkında bilgi verildikten sonra söz konusu eseri Latin harflerine ve günümüz Türkçesine çevrilerek okuyucuların incelemesine arz edilmiş; böylece 1995’te mütercim adı anılmaksızın ve sadeleştirilmiş olarak yayımlanan o kitapçığın hem diliçi çevirisi hem de Latin alfabesine aktarılmış asli hâliyle neşredilmesi hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ali, Vecize, Hâlis Efendi

Kaynakça

• Abdullah Turâbî (1325). Hâlis Efendi- Bir Heykel-i İstibdâd.
• Ahmed Cevdet Paşa (1329). Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. İstanbul: Matbaa-i Ahmed Kâmil, Anameriç, Hakan (2021). “Osmanlı Devleti’nde Satın Alınan Özel Kütüphaneler/ Koleksiyonlar: Belgesel- Metodolojik Bir İnceleme”, Tarih Araştırmaları Dergisi 30 Eylül, 40 (70): 276-341.
• “Âsâr-ı İslâmiyye ve Milliyye Tedkik Encümeni” (1331). Millî Tetebbu'lar Mecmuası. Temmuz- Ağustos, 1 (3): 576.
• Bilge, Kilisli Rifat, İ. M. K. İnal (hzl). (1951). Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü'l-ârifîn esmâ'ü'l-müellifîn ve âsârü'l-musannifîn. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Bursalı Mehmed Tâhir (1333-1342). Osmanlı Müellifleri. I-III, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Cenab Şehâbeddin (1334). Nesr-i Harb Nesr-i Sulh ve Tiryâkî Sözleri. Dersaâdet: Kanâat Matbaası.
• Ceyhan, Âdem (2006). Türk Edebiyatı’nda Hazret-i Ali Vecizeleri. Ankara: Öncü Kitap.
• Ceyhan, Âdem (2011). “17. Asra Ait İki Kitapçık: Nasreddin Hoca ‘Hikâye’leri ve Türk Atasözleri”. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Ekim, 9 (2): 121-160.
• Çinili, Orhan (1947). “İstanbul'un Gezilecek ve görülecek yerleri Ortaköy”. Vakit, 28 Şubat, 10555: 2.
• Durmuş, İsmail (2004). “Mesel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 29. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 299-301.
• Gölpınarlı, Abdülbâki (hzl). (ts.) Hazret-i Ali, Nehc'ül-Belâga. İstanbul: Der Yay.
• Gürlek, Dursun (1995). Hz. Ali Efendimizden Öğütler- Edeb Nurları. İstanbul: Sezgin Neşriyat ve Ciltevi.
• “Hâlis Efendi Kütüphânesi Maârif Nezâreti Tarafından 50.000 Liraya İştirâ Edildi” (1333). İkdam. 21 Eylül. 7404: 2.
• Hâlis (1331). “Osmanlı Müellifleri”. Sabah. 19 Ağustos, 9328: 3.
• Hızlı, Kasım (2022). “Hazine-i Hassa Müsteşarı Mehmed Hâlis Bey: Bir Kitapsever Portresi”. Osmanlı Kitap Koleksiyonerleri ve Koleksiyonları- İtibar ve İhtiras, haz. Tülay Artan, H. Aynur. İstanbul: Dergâh Yay.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal (1988). Son Asır Türk Şairleri, I-IV, İstanbul: Dergâh Yay.
• “İrtihâl” (1338). Peyam-Sabah, 25 Şubat, 1160: 3.
• “İrtihâl” (1338). İkdam, 25 Şubat, 8960: 3.
• Mehmed Ârif (hzl.) (1330). Vâkıât-ı Sultân Cem. Dersaâdet: Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi.
• Mithat Cemal (1937). “Kitap Sevenler”. Her Ay Dergisi. 1 (3): 117-122.
• Uçman, Abdullah (hzl.) (1993). Rıza Tevfik, Biraz da Ben Konuşayım. İstanbul: İletişim Yay.
• Ş. Sâmî (1317). Kāmûs-ı Türkî. Dersaâdet: İkdam Matbaası.
• Uzun, Oğuzhan (2018). Benli Hasan Çelebi (Âhî)- Hüsn ü Dil (İnceleme- Karşılaştırmalı Metin-Sözlük-Dizin), Ardahan: Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Waenen, Cornelius Van (1806). Sententiæ Ali Ebn Abi Talebi, arabice et latine. Oxonii.
• Yaltkaya, Şerefettin, K. R. Bilge (hzl.). (1941-43). Kâtib Çelebi, Keşfü'z-zunûn an esâmi'l-kütüb ve'l-fünûn. İstanbul: Maarif Matbaası.
• Yanık, Nevzat H. (2014). Alî b. Ebî Tâlib Kerremallahu vecheh ve radiya'llahu anh'a nispet olunan Divanı. İstanbul: Hikmetevi Yay.