The Reflection of Garden Perception in Turkish Culture on the Arts of the Book: The Example of Shah Mahmud Nishapuri Album

Yıl 2025, Sayı: 26, 156 - 173, 10.09.2025

Burcu Eryılmaz

https://doi.org/10.46250/kulturder.1702376

Öz

The concept of paradise, one of the most concrete expressions between religion and humanity, has made a great contribution to the establishment of gardens of paradise. This cultural and religious approach, which influenced all fine arts, has also determined Turkish decorative arts. This research focuses on works with the theme of the garden of paradise with vegetal decorations produced through paper cutting from the 16th and 17th century Ottoman book arts. In this research, which focuses on semi-stylized and naturalistic floral motifs, each flower was studied on its own branch and leaf. In this period, when garden designs gained prominence as a subject in book arts, the main subject was private garden flowers, trees and plants. Vegetal motifs, which have been a source of inspiration for artists in book arts and are frequently used in the depiction of the theme of paradise, present one of the most beautiful examples of book arts with the work themed "Garden of paradise" in the Shah Mahmut Nishapuri album. The purpose of the research; The aim is to increase the recognition of this work, which represents the theme of heaven and the concepts of immortality with its fine workmanship and the abundant use of woody plants and colorful flowers in its depiction of the heaven it contains, and of Kati' art (Turkish paper cutting art). The study, which is based on the general survey model among the data collection techniques related to the subject, employed qualitative research methods and techniques.

Anahtar Kelimeler

book arts , Turkish paper cutting art , Şah Mahmud Nişhaburi Album , gardens of Eden , botanical decorations

Türk Kültüründe Bahçe Algısının Kitap Sanatlarına Yansıması: Şah Mahmud Nişâburî Albümü Örneği

Öz

Din ve insan arasındaki en somut ifadelerden biri olan cennet kavramı, cennet bahçelerinin kurulmasında büyük katkı sağlamıştır. Tüm güzel sanatları etkileyen bu kültürel ve dinsel yaklaşım, Türk süsleme sanatlarının da belirleyicisi olmuştur. Bu araştırmada 16. ve 17. yüzyıl Osmanlı kitap sanatlarından kâğıt oyma sanatı ile üretilen bitkisel bezemeli cennet bahçesi temalı çalışmalar konu alınmıştır. Yarı stilize ve natüralist çiçek motiflerinin konu alındığı araştırmada çiçeklerin her biri kendi dalında ve yaprağında çalışılmıştır. Bahçe tasarımlarının kitap sanatlarında konu olarak ağırlık kazandığı bu dönemde yoğunluklu hasbahçe çiçekleri, ağaç ve bitkiler konu edilmiştir. Kitap sanatlarında sanatkarlara ilham kaynağı olan ve cennet temasının tasvirinde sıklıkla kullanılan bitkisel motifler, Şah Mahmut Nişaburi albümü içindeki cennet bahçesi temalı çalışma ile kitap sanatlarındaki en güzel örneklerden birini sunmuştur. Araştırmanın amacı; ince işçiliğiyle ve içerisinde barındırdığı cennetin de tasvirinde çokça işlenen odunsu bitkiler ve rengarenk çiçekler ile cennet temasını ve ölümsüzlük kavramlarını temsil eden bu eserin ve katı‘ sanatının tanınırlığını artırmaktır. Konu ile ilgili veri toplama tekniklerinden genel tarama modelinin esas alındığı çalışmada, nitel araştırma yöntem ve teknikleri kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

kitap sanatları , katı‘ sanatı , Şah Mahmud Nişaburi Albümü , cennet bahçeleri , bitkisel bezemeler

Kaynakça

• Alantar, Hüseyin (2007). Motiflerin Dili. Yorum Yayıncılık.
• And, Metin (2004). Osmanlı Tasvir Sanatları 1: Minyatür. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Aracı, Nihal (2019b). Şah Mahmud Nişâburî Murakkaı’nın Tezhip Sanatı ve Kıt’a Tasarımı Yönüyle Değerlendirilmesi. Sanatta Yeterlik Tezi. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
• Aracı, Nihal. (2019a). “Şah Mahmud Nişâburî Musakkasından Birkaç Örnek Bağlamında Koltuk Tezhibi”. FMS İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 13: 145-166.
• Arseven, Celal Esad (1984). Türk Sanatı. Cem Yayınları.
• Arslan, Seher (2014). “Türklerde Ağaç Kültü ve Hayat Ağacı”. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(1): 60-71.
• Atasoy, Nurhan (2002). Hasbahçe, Osmanlı Kültüründe Bahçe ve Çiçek. Koç Kültür Sanat ve Tanıtım.
• Atasoy, Nurhan (2005). 15. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Osmanlı Bahçeleri ve Hasbahçeler. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Avcı, Ülkü (2005). Antalya Kenti Geleneksel Türk Konutlarında Bahçe Mekanının Analizi. Yüksek Lisans Tezi. Akdeniz Üniversitesi.
• Baldick, Julian (2011). Hayvan ve Şaman, Orta Asya’nın Antik Dinleri. Hil Yayınları.
• Bedir, Cüneyt (2020). Dünya Dinlerinden Şamanizm. Festival Yayınları.
• Çağman, Filiz (2014). Katı‘ Osmanlı Dünyasında Kağıt Oyma Sanatı ve Sanatçıları. Aygaz Yayınları.
• Çağman, Filiz (2022).” Katı‘”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.25. TDV Yayınları, 32-35.
• Çalışır, Deniz (2008) “Osmanlı Görsel Kültüründe Meyve Teması: Geleneksel Natürmort Resimleri Bağlamında Bir Değerlendirme”. Turkish Studies, 3(5): 65-86.
• Doğan, Belkıs (2024). Antik Devirden İslamiyete Sanat ve Tasavvufta Semboller. Kapı Yayınları.
• Ersoylu, Halil (2022). Türk Kültüründe Kuşlar. Paradigma Akademi Yayınları.
• Evyapan, Gönül (1972). Eski Türk Bahçeleri ve Özellikle Eski İstanbul Bahçeleri. ODTÜ Yayınları.
• Goody, Jack (2010). Çiçeklerin Kültürü. Çev. Mehmet Beşikçi. Ayrıntı Yayınları.
• İrepoğlu, Gül (2014). Gül, Aşkın Çiçeği, Sanatın Çiçeği, Sonsuzluğun Çiçeği. Yapı Kredi Yayınları.
• İrepoğlu, Gül (2017). Doğada, Tarihte, Sanatta Lale. Yapı Kredi Yayınları.
• Kaşif, Burcu (2010). Osmanlı Saraylarında Dış Mekân Üzerine Bir Değerlendirme. Dolmabahçe ve Yıldız Örnekleri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Kayakent, Tuğba (1999) Tarih İçinde Bahçe Olgusu ve Eski Türk Bahçelerinin Günümüz Bahçelerine Dönüşüm Süreci. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Serin, Muhittin (2010). “Şah Mahmûd Nişaburi”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.38. TDV Yayınları, 256-257.
• Seven, Nagihan ve Akten, Murat. (2019). “İslam Bahçelerinde Ayet ve Hadislerden Esintiler”. Dini Araştırmalar, 22(56): 371-389.
• Şahin, M. Süreyya (1993). “Cennet”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.7. TDV Yayınları, 376-386.
• Tazebay, İlkten ve Akpınar, Nevin (2010). “Türk Kültüründe Bahçe”, Bilig, 54: 243-253.
• Üçer, Müjgan (2019). Türk Kültür ve Sanatında Hayat Ağacı. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Yüksel, Mukadder Arif (2019). “Kur’an’da Cennet ve Cennetliklerin Yaşına Dair Tartışmalar”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(2): 103-122.