Ahi Baba Atamaları (17.-19. Yüzyıllar)

Yıl 2025, Sayı: 26, 138 - 155, 10.09.2025

Aziz Altı

https://doi.org/10.46250/kulturder.1726791

Öz

13. yüzyılda Anadolu’da vücut bulan Ahilik kurumu ve geleneği Anadolu’nun sosyal, iktisadi ve dini hayatında uzun yıllar boyunca önemli bir rol oynamıştır. Kuruluş dönemi Osmanlı idarecilerinin de büyük desteğini alan Ahiler, Osmanlı mülkünün birçok yerinde teşkilatlanmayı başarmışlardır. Ahi teşkilatının iç dinamikleri arasında yer alan unsurlardan birisi de Ahi Baba olmuştur. Ahilik teşkilatının mihenk taşlarından olan Ahi Baba, Osmanlı Devleti’nin son dönemlerine kadar varlığını muhafaza etmeyi başarmıştır. Ahi Baba, tasarruf ettiği vazife ile Ahilik yapılanmasında ve Osmanlı Devleti’nin ticari hayatında önemli bir rol üstlenmiştir. Çalışmada arşiv vesikaları ve mevcut konu hakkındaki literatürden yola çıkılarak Ahi Baba’nın tanımı ve görev çerçevesi ifade edilecektir. Ele alınan bu makalede; 17.-19. yüzyıllarda Ahi Baba makamına yönelik yapılan atamalarda nasıl bir yol izlenildiği ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda Ahi Baba atamalarında kadıların ve Kırşehir’deki Ahi Evran Zaviyesi’ndeki postnişinlerin rolü ortaya konulmuştur. Buna ilaveten Ahi Baba’nın atanma kriterleri, ne şekilde atandıkları, atanma gerekçeleri ile bazı atamalara yönelik yapılan müdahaleler çalışmanın alt başlıklarını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti , Ahilik , Ahi Baba , Kırşehir , Ahi Evran

Etik Beyan

Bu çalışma 3-5 Ekim 2019 tarihinde Kırşehir’de düzenlenen Uluslararası Ahilik Sempozyumu’nda sunulan tebliğin gözden geçirilmiş, düzenlenmiş ve genişletilmiş halidir. Sempozyum düzenleme kurulu tarafından sempozyumda sunulan taslak metin bildiri kitabında sehven basılmıştır. Dikkate alınması gereken çalışma budur.

Akhi Baba Assignments (17th-19th Centuries)

Öz

The Ahi institution and tradition, which came into being in Anatolia in the 13th century, played an important role in the social, economic and religious life of Anatolia for many years. The Ahi community, which received great support from the Ottoman administrators during the founding period, managed to organize in many parts of the Ottoman lands. One of the elements within the internal dynamics of the Ahi organization was Ahi Baba. Ahi Baba, one of the important cornerstones of the Ahi organization, managed to preserve its existence until the last periods of the Ottoman Empire. With the duties he performed, Ahi Baba played an important role in the Ahi organization and the commercial life of the Ottoman Empire. In this study, the definition and task framework of Ahi Baba will be expressed based on archive documents and current literature on the subject. In this article, it has been tried to reveal the method followed in the appointments made to the Ahi Baba position in the 17th-19th centuries. In this context, the role of the regional judges and the sheikhs of the Ahi Evran Lodge in Kırşehir in the appointment of Ahi Babas was revealed. In addition, Ahi Baba's appointment criteria, how they were appointed, the reasons for their appointment and the interventions made on some appointments constitute the subheadings of the study.

Anahtar Kelimeler

Akhism , Akhi Baba , Ottoman Empire , Kırşehir , Ahi Evran

Etik Beyan

This study is a revised, edited, and expanded version of the paper presented at the International Ahilik Symposium held in Kırşehir on October 3-5, 2019. The draft text presented at the symposium was mistakenly published in the proceedings book by the symposium organizing committee. This is the study that deserves attention.

Kaynakça

• Alandağlı, Murat (2019). “XVI. Yüzyılda Rum Eyaleti ve Havalisinde Ahilik (Vakıf, Onamastik ve Sosyo-Kültürel Yönleri”. IV. Uluslararası Ahilik Sempozyumu (27-29 Eylül 2018), C.2. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, 453-474.
• Anadol, Cemal (1991). Türk-İslam Medeniyetinde Ahilik Kültürü ve Fütüvvetnameler. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Âşık Paşazade (2003). Osmanoğulları’nın Tarihi. Haz. Kemal Yavuz ve A. Yekta Saraç. K Kitaplığı.
• Bayram, Mikail (1991). Ahi Evren ve Ahi Teşkilatının Kuruluşu. Damla Matbaacılık.
• Cunbur, Müjgan (1999). “Ahilik Şer’iyye Sicillerinde Ahi Babaların Değiştirilmesiyle İlgili Birkaç Belge”. II. Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyumu (13-15 Ekim 1999). Kültür Bakanlığı Yayınları, 77-80.
• Çağatay, Neşet (1976). “Fütüvetçilikle Ahiliğin Ayrıntıları”. Belleten, 159: 423-438.
• Çağatay, Neşet (1997). Bir Tük Kurumu Olan Ahilik. Türk Tarih Kurumu.
• Demiryürek, Mehmet (2013). “Şeyh-i Seb’alık Kurumu ve Osmanlı Esnaf Teşkilatı İçindeki Yeri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 66: 17-42.
• Genç, Mehmet (2013). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. Ötüken Yayınları.
• Hacıgökmen, Mehmet Ali (2012). “Anadolu’da Ahiliğin Esnaf Teşkilatı Hâline Dönüşmesi ve Tımar Sistemine Yansımaları (Ankara Örneği)”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 32: 263-291.
• Hızlı, Mefail, (2011). “Ahiliğin Anadolu’daki Gelişim Süreci”. Ahilik. Kırklareli Üniversitesi Yayınları, 17-39.
• İnanır, Ahmet (2012). “Şeyhülislam İbni Kemal’in Fetvalarında Ahilikle İlgili Hukuki Sorunlar ve Çözümleri”. II. Uluslararası Ahilik Sempozyumu (19-20 Eylül 2012) C.2. Nuh Naci Yazgan Üniversitesi, 861-880.
• Kala, Ahmet (1995). “Esnaf”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.11. Türkiye Diyanet Vakfı, 423-430.
• Kala, Ahmet (2012). Debbağlıktan Dericiliğe İstanbul Merkezli Deri Sektörünün Doğuşu ve Gelişimi. Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kazıcı, Ziya (1988a). “Ahi Baba”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.1. Türkiye Diyanet Vakfı, 527-528.
• Kazıcı, Ziya (1988b). “Ahilik”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.1. Türkiye Diyanet Vakfı, 540-542.
• Koyuncu, Miyase (2008). 18. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Esnafı (İstanbul ve Bursa Örnekleri). Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi.
• Köksal, M. Fatih (2011). “Ahilik Bilgisinin Temel Kaynaklarından Ahi Şecerenâmeleri”. Ahilik Uluslararası Sempozyumu “Kalite Merkezli Bir Yaşam” (20-22 Eylül 2011). Kayseri Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği, 273-297.
• Küçükdağ, Yusuf (2014). “Ahi Baba”. Ahilik Ansiklopedisi, C.1. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, 41.
• Kütükoğlu, Mübahat S. (1992). “Berat”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.5. Türkiye Diyanet Vakfı, 472-474.
• Öntuğ, M. Murat (2012). “Osmanlı Döneminde Balıkesir Şehrindeki Ahi Müesseseleri”. II. Uluslararası Ahilik Sempozyumu (19-20 Eylül 2012), C.2. Nuh Naci Yazgan Üniversitesi, 719-737.
• Özden, H. Ömer ve Zeynal, Abdurrahman (2012). “Erzurum’da Ahilik”. II. Uluslararası Ahilik Sempozyumu (19-20 Eylül 2012), C.2. Nuh Naci Yazgan Üniversitesi, 693-705.
• Sever, Mehmet (2017). “Kutadgu Bilig’te Ahilik Değerleriyle Paralel İlkeler”. III. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiriler (5-7 Ekim 2017), C.2. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, 663-678.
• Şahin, İlhan (1988). “Ahi Evran”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.1. Türkiye Diyanet Vakfı, 529-530.
• Tabakoğlu, Ahmet (1997). Türk İktisat Tarihi. Dergâh Yayınları.
• Uluçay, M. Çağatay (1942). XVII inci Yüzyılda Manisa’da Ziraat Ticaret ve Esnaf Teşkilatı. Manisa Halkevi Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (1996). “Fütüvvet”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.13. Türkiye Diyanet Vakfı, 259-261.
• Ünal, Mehmet Ali (2011). Osmanlı Tarih Sözlüğü. Paradigma Yayınları.