TÜRK MAHALLİ FIKRA TİPLERİNDEN GİRESUN-MELİKLİLİ ALİ FAKKI VE HASAN AĞA ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 3, 327 - 350, 13.12.2019

İlkyaz Yıldız

Öz

Sözlü gelenek içerisinde
doğarak zamanla yazılı kültür içerisinde de kendine yer bulan fıkra türü, halk
edebiyatı ürünleri arasında oldukça önemli bir konuma sahiptir. Fıkralar,
içerisinde doğup geliştikleri toplumların izlerini barındırırlar. Pek çok fıkra
mahalli tipler üzerine kurulmuş olup, yöreye ait kültürel unsurları yansıtır.
Giresun’un Melikli yöresinde anlatılan fıkralara da, yöre halkının saflığı net
bir şekilde yansımıştır. Bu fıkraların çoğunda, mizahın yanında düşündürme
işlevinin de yerine getirildiği görülmektedir. Melikli’de anlatılan fıkralar
genel olarak yöre halkının akıl danıştığı tek bir tip olan Ali Fakkı üzerinden
ilerler. Daha önce yapılmış mahalli fıkralara dair çalışmalardan anlaşıldığına
göre, çeşitli isim, mekân ve zaman değişiklikleri olmaklar beraber, Melikli fıkralarının
varyantları Adana-Karatepe’de ve Alman halkı arasında kayıt altına alınmıştır. Bu
çalışmada, Giresun’da saflıkları, olaylara karşı ilginç bakış açıları,
gariplikleri ile ön plana çıkmış olan Meliklililer hakkında anlatılan 8 fıkra
aktarılacaktır. Fıkraların çoğunluğunda adı geçen “Ali Fakkı” tipi hakkında
bilgi verilecek, fıkralar çözümlenmeye çalışılacaktır. Ayrıca Adana’nın
Karatepe yöresinde ve Alman halkı arasında çeşitli araştırmacılar tarafından
tespit edilmiş olan varyantları karşılaştırılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Melikli, Giresun, Karatepe, fıkra, Ali Fakkı

A COMPARATIVE STUDY ON TURKISH LOCAL JOKE TYPES: ALI FAKKI AND HASAN AGA OF GIRESUN-MELIKLI

Öz

Jokes, the genre born in the oral tradition
and found itself in the written culture over time, have a very important
position among the folk literature works. Jokes contain traces of the societies
in which they were born and developed. Many jokes are based on local types and
reflect the cultural elements of the region. The naiveté of the local people
was clearly reflected in the jokes told in the Melikli region of Giresun. In
most of these jokes, it is seen that besides the humor, the function of making
others think is also fulfilled. The jokes told in Melikli generally proceed
through Ali Fakkı, a type in which the local people consult. As it is
understood from the studies on the local jokes made before, although there are
various names, places and time changes, the variants of the Melikli jokes are
recorded in Adana-Karatepe and among the German people. In this study, eight
jokes about Meliklililer who have come to the forefront with their naiveté,
peculiar points of view and weirdnesses in Giresun will be mentioned.
Information will be given about “Ali Fakkı” type mentioned in the majority of the
jokes and the jokes will be analyzed. In addition, the variants identified by
various researchers in the Karatepe region of Adana and among the German people
will be compared with them.

Anahtar Kelimeler

Melikli, Giresun, Karatepe, jokes, Ali Fakkı

Kaynakça

• Aça, Mustafa (2009). “Türk Mahalli Fıkra Tiplerine Giresun’dan Bir Örnek: İssiyin ve Sümes”. Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu (Giresun, 09-11 Ekim 2008). Ankara: Önder Matbaacılık, 636-646.
• Akten, Sevim vd. (2008). Karakuş Kadı Fıkraları. Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
• Albayrak, Nurettin (2004). Ansiklopedik Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Leyla ile Mecnun Yayıncılık.
• Artun, Erman (1995). “Karatepeli Fıkraları”. İpek Yolu Uluslararası Halk Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri (Ankara, 1-7 Temmuz 1993). Ankara: Kültür Bakanlığı HAGEM Yayınları, 19-55.
• Boratav, Pertev Naili (2016). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Boratav, Pertev Naili (2017). Az Gittik Uz Gittik. Ankara: İmge Kitabevi.
• Çambel, Halet (2006). Karatepeli Fıkraları. (Haz. Nezih Başgelen). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Elçin, Şükrü (1988). Halk Edebiyatı Araştırmaları II. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ersoy, Ruhi (2018). Karatepeli Fıkraları Üzerine Halk Bilimsel Bir İnceleme. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Fatsa, Mehmet (2010). XV ve XVI. Yüzyıllarda Giresun Sosyal ve Ekonomik Hayat. Ankara: Giresun İl Özel İdaresi Yayınları.
• Fatsa, Mehmet (2013). “Giresun Yöresinin İskânı Sürecinde Kurulan İlk Cuma Camileri ve Toplumsal Fonksiyonları”. Geçmişten Günümüze Giresun’da Dini ve Kültürel Hayat Sempozyumu (Giresun, 25-27 Ekim 2013). Giresun: Giresun İl Özel İdaresi Yayınları, 84-107.
• Haçkalı, Abdurrahman (2013). “Fetih ve İskân Döneminde Ordu-Giresun Yöresinde Fakılar”. Geçmişten Günümüze Giresun’da Dini ve Kültürel Hayat Sempozyumu (Giresun, 25-27 Ekim 2013). Giresun: Giresun İl Özel İdaresi Yayınları, 78-83.
• Morreall, John (1997). Gülmeyi Ciddiye Almak. (Çev: Kubilay Aysevener ve Şenay Soyer). İstanbul: İris Yayıncılık.
• Ögel, Bahattin (2014). Türk Mitolojisi-I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öztürk, Ali Osman (1995). “Karadeniz Bölgesinden Bir Fıkra Tipi: Meletli”. Milli Folklor, 27: 64-65.
• Sakaoğlu, Saim (1992). Türk Fıkraları ve Nasreddin Hoca. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Schwab, Gustav (1991). Alman Halk Efsaneleri. (Çev: Nevin Selen). İstanbul: MEB Yayınları.
• Tekin, Feridun ve Cantürk, Samet (2018). Giresun ve Yöresi Ağız Sözlüğü. İstanbul: Arı Sanat Yayınları.
• Yıldırım, Dursun (1999). Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları. Ankara: Akçağ Yayınları.