KIRIM TATAR EDEBÎ DİLİNİN ŞEKİLLENME VE GELİŞME YOLU

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 3, 411 - 426, 13.12.2019

Çevirmen: Seher Maşkaraoğlu

Öz

Kıpçakça ve Oğuzcanın birleşmesinden meydana gelen Kırım
Tatar edebî dili, Türk dilleri arasında özel bir konuma sahiptir. Bu birleşme
Kırım Tatar edebî dilinin zenginliğini yaratırken, konuşma diliyle arasında
büyük bir fark meydana getirmiştir. Kırım Tatar edebî dili var olmakla beraber
halkın pek çoğu ondan mahrum ve onu bilmekten aciz durumda kalmış, edebî dilde konuşamaz
hale gelmiştir.  Bu ise, Kırım Tatar
halkının tüm kökleriyle sürgüne uğratılmasının en ağır, en trajik sonuçlarından
biridir. Edebî dili öğretmeden Kırım Tatar halkını yeniden millet olarak inşa
etmek, kültürünü geliştirmek mümkün değildir. Bu nedenle Kıpçak ve Oğuz
sözlerinden yararlanırken denge kurarak dilin temel özelliğini kaybetmeden bu
dili koruyup yaşatmak gerekmektedir. Kırım Tatar edebiyatının en eski
eserlerinden biri XII. asır şairi Mahmud Kırımlı’nın “Yusuf ve Züleyha”
hikâyesidir. Bunun gibi az da olsa korunmuş “Kodeks Kumanikus”, “Munis Ul-Uşşak”,
“Kalendername”, “Gülistan” adlı eserler bu edebiyatın yazılı şekilde yansıdığı
edebî dilin de böyle erken şekillendiğini göstermektedir. Yazılı abideler edebî
dilin asırlar boyunca belli tarihî, içtimaî, siyasi olayların kıskacı altında
çeşitli baskılara uğrayıp, tesirlere kapılıp, defalarca değiştiğini
yansıtmaktadır. Alfabe değişiklikleri, Rus sözlerinin sokulması, repressiya,
sürgün gibi nedenlerle yok olma tehlikesi yaşayan Kırım Tatar edebî dili,
“Lenin Bayrağı”, “Yeni Dünya” gazetesi ve onun etrafında birleşen gazetecilerin,
edebiyatseverlerin ve hocaların, yazar ve şairlerin gayreti ve faaliyetleriyle
korunmuş, yaşatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırım Tatar Türkçesi, edebî dil, konuşma dili, Kıpçakça, Oğuzca, yazılı abideler

WAY OF FORMATION AND DEVELOPMENT OF CRIMEAN TATAR LITERARY LANGUAGE

Öz

The
Crimean Tatar literary language, which consists of the combination of Kipchak
and Oguz dialects, has a special position among Turkish languages. This merger
created the richness of the Crimean Tatar literary language and made a big
difference between the spoken language. Although the Crimean Tatar literary
language exists, most of the people are deprived of it and unable to know it
and become unable to speak the literary language. This is one of the most
severe and tragic consequences of the exile of the Crimean Tatar people.
Without teaching literary language, it is not possible to rebuild the Crimean
Tatar people as a nation and develop their culture. For this reason, it is
necessary to maintain this language without losing the basic features of the
language by establishing a balance while making use of the words of Kipchak and
Oguz.

One
of the oldest works of Crimean Tatar literature is XII. century poet Mahmud
Kırımlı’s story “Yusuf and Züleyha”. The slightly preserved works of eks
“Kodeks Kumanikus”, “Munis Ul-Uşşak”, “Kalendername”, “Gülistan” show that the
literary language in which this literature is reflected in the written form is
shaped like this early. Written monuments reflect that the literary language
has been subjected to various pressures, influences and changed many times
under the grip of certain historical, social and political events. The Crimean
Tatar literary language, which is in danger of extinction due to changes in
alphabet, introduction of Russian words, repressia and exile, was preserved and
lived with the efforts and activities of the “Lenin Bayrağı”, “New World”
newspaper and the journalists, literary writers and teachers, writers and poets
united around it.

Anahtar Kelimeler

Crimean Tatar Turkish, literary language, speaking language, Kipchak dialect, , Oguz dialect, written monuments

Kaynakça

• Riza Fazıl (2009), “KırımTatar Edebiy Tiliniñ Şekillenüv ve İnkişaf Yolı”, Kalem Ucından Saylama Eserler I Cılt, Akmescit, “Tarpan”, 216-231.