History of Urfa and Armenian Inscriptions Found in Urfa

Yıl 2022, Sayı: 12, 63 - 88, 10.03.2022

Yıldız Deveci Bozkuş , Selahattin Güler

https://doi.org/10.46250/kulturder.1061230

Öz

In this article, the existing literature on the history of the region is reviewed, and in the first stage, the prominent historical developments in the periods that Urfa went through from ancient times to the 19th century are discussed. In this context, the civilizations and cultures that Urfa hosted, the struggles fought here, the historical and strategic importance of the region was emphasized. In addition to the existing literature, the notes of foreign travelers who came to the region in the last 200 years were also reviewed. By using historical research methods, the general situation in the region up to now has been evaluated regarding the inscriptions, which are extremely important documents in historical research. While reviewing the literature on Syriac and Greek inscriptions, one of the ancient languages of the region, examples of Armenian inscriptions identified in terms of the ancient structure and cultural characteristics of Urfa, which has not been published much on the subject until now, are presented. It is stated how the data in these inscriptions should be interpreted and why it is important in historical studies. How the Armenian inscriptions identified in the article should be examined and their importance in terms of Urfa and world history is also discussed. Epigraphic works identified in Urfa were subjected to text and content analysis. By specifying which periods the data obtained belong to, the information obtained later was evaluated in terms of chronological, location and stylistic features.

Anahtar Kelimeler

Urfa, Armenians, Armenian inscriptions, Ancient Ages, Middle Ages

Urfa Tarihçesi ve Urfa'da Bulunmuş Ermenice Yazıtlar

Öz

Bu makalede bölgenin tarihi ile ilgili mevcut literatür taranarak ilk etapta Urfa’nın antik dönemlerden 19. yüzyıla kadar geçirmiş olduğu zaman diliminde öne çıkan tarihi gelişmeler ele alınmıştır. Bu kapsamda Urfa’nın hangi medeniyet ve kültürlere ev sahipliği yaptığı, burada verilen mücadeleler, bölgenin tarihi ve stratejik önemi üzerinde durulmuştur. Mevcut literatüre ek olarak son 200 yıl içinde bölgeye gelen yabancı gezginlerin notları da gözden geçirilmiştir. Tarih araştırma yöntemleri kullanılarak, tarih araştırmalarında son derece önemli birer belge niteliği taşıyan yazıtlarla ilgili olarak bölgede şu ana kadarki genel durum değerlendirilmiştir. Bölgenin eski dillerinden olan Süryanice ve Grekçe yazıtlarla ilgili literatür gözden geçirilirken, şimdiye kadar konuyla ilgili pek fazla yayın yapılmamış olan Urfa’nın kadim yapısı ve kültürel özellikleri açısından tespit edilen Ermenice yazıtlardan örnekler sunulmuştur. Bu yazıtlardaki verilerin nasıl yorumlanması gerektiği ve tarih araştırmalarında neden önemli olduğu belirtilmiştir. Makalede tespit edilen Ermenice yazıtların nasıl incelenmesi gerektiği, Urfa ve dünya tarihi açısından önemi de ele alınmıştır. Urfa’da tespit edilmiş epigrafik eserler metin ve içerik analizine tabi tutulmuştur. Elde edilen verilerin hangi dönemlere ait olduğu belirtilerek daha sonra elde edilen bilgiler kronolojik, lokasyan ve biçimsel özellikleri açısından da değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Urfa, Ermeniler, Ermenice yazıtlar, Antik Çağ, Orta Çağ

Kaynakça

• Al-Salihi, Wathiq I. (1987). “Palmyrene Sculptures Found at Hatra”. Iraq, 49: 53-61.
• Al-Salihi, Wathiq I. (1996). “Two Cult-Statues from Hatra”. Iraq, 58: 105-108.
• Andreasyan, Hrant D. (çev.) (2019). Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor'un Zeyli (1136-1162). Çev. Hrant D. Andreasyan. Not. Edouard Dulaurier, M. Halil Yinanç. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Asoğlu, İsmail (2021). “Osmanlı Urfası’nda Kahve, Kahvehaneler ve Müdâvimleri”. History Studies, 13(1): 99-112.
• Azizova, Elnure (2018). “Avrupalı Seyyahların Gözüyle Osmanlı Urfa’sında Yahudi Hıristiyan ve Müslüman Kimliği Üzerine”. İslam Tarihi ve Medeniyetinde Şanlıurfa, Osmanlı Belge ve Kaynaklarında Urfa, IV. Ed. Kasım Şulul vd. Şanlıurfa: Büyükşehir Belediyesi, 170-196.
• Buckingham, James S. (1827). Travels in Mesopotamia Vol.1. London: H. Colburn. Pub.
• Cutts, Edward L. (1877). In Christians under the Crescent in Asia. London: Gorgias Press, 74-85.
• Demir, Ahmet (2008). Urfa ve Çevresi Eyyubiler Tarihi. İstanbul: Kent Yayınları.
• Deveci Bozkuş, Yıldız (2020). “Mardin’de Tarihsel Süreçte Ermeni-Arap İlişkilerinin Ermenice ve Arapça Üzerindeki Etkileşimleri”. Interntional Journal of Mardin Studies (IJMS), 1(1): 31-53.
• Dowsett, Charles J. F. (1971). “A Twelfth-Century Armenian Inscription at Edessa”. Iran and Islam, in Memory of the Late Vladimir Minorsky. Ed. C. E. Bosworth. Edinburgh: University Press, 197-227.
• Drijvers, Han J. W. & Healey, John F. (1999). The Old Syriac Inscriptions of Edessa and Osrhoene, Texts, Translation and Commentary. Boston-Köln: Brill.
• Gibson, Elsa (1979). “The Rahmi Koç Collection. Inscriptions. Parts IV and V.”. Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik, 35: 266-278.
• Guidetti, Mattia (2009). “The Byzantine Heritage in the Dār al Islām: Churches and Mosques in al-Ruha between the Sixth and Twelfth Centuries”. Muqarnas, 26: 1-36.
• Güler, Selahattin (2014). Şanlıurfa Yazıtları (Grekçe, Ermenice ve Süryanice). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Güler, Selahattin (2016). Urfa Tarihinden Sayfalar. Ankara: Eyyubiye Belediyesi Yayınları.
• Heyn, Maura K. (2010). “Gesture and Identity in the Funerary Art of Palmyra”. American Journal of Archaeology, V(114): 631-661.
• Hovannisian, Richard G. (ed.) (2006). Armenian Tigranakert/Diarbekir and Edessa/Urfa. California: Mazda Pub.
• Hvidberg-Hansen, F. O. (2010-11). “Some Monuments from Edessa and the Palmyrene”. Les Annales Archéologiques Arabes Syriennes. Ed. Maamoun Abdulkarim and others. Damas: Ministère de la Culture Direction Générale des Antiquités et des Musées, 89-106.
• Işıltan, Fikret (1960). Urfa Bölgesi Tarihi (Başlangıçtan Miladi 825'e kadar). İstanbul : İstanbul Ün. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Jarry, Jacques (1982). “Nouvelles inscriptions de Syrie du Nord”. Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik, 47: 73-103.
• Jarry, Jacques (1985). “Nouveaux documents grecs et latins de Syrie du Nord et de Palmyrene”. Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik, 60: 109-115.
• Kurtoğlu, Mehmet (2018). Ezelden Urfa: Bir Şehir Aforizması. Konya: Çizgi Yayınları.
• Laquer, Hans-Peter (1997). Hüvel Baki / İstanbul'da Osmanlı Mezarları ve Mezar Taşları. Çev. Selahattin Dilidüzgün. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Moritz, Bernhard (1898). “Syrische Inschriften aus Syrien und Mesopotamien”. Westasiatische Studien, Mitteilungen des Seminars für Orientalische Sprache zu Berlin, 1(2): 124-149.
• Pognon, Henri (1907). Inscriptions sémitiques de la Syrie, de la Mésopotamie et de la région de Mossoul. Paris: Impr. Nationale; Librairie V. Lecoffre, J. Gabalda.
• Sachau, Eduard (1882). “Edessenische Inschriften”. ZDMG (Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft), 36(1): 142-167.
• Soane, Ely Bannister (2007). Mezopotamya ve Kürdistan’a Yolculuk Kürdistan’ın Kürt Aşiretleri ve Keldanilerine İlişkin Tarihsel Notlar. Çev. Fahriye Adsay. İstanbul: Avesta Yayınları.
• Taş, Yasin (2014). “Foundation Activities of the Armenian People in Urfa City According to Muslim Judge Registers”. Route Educational and Social Science Journal, 1(3): 242-254.
• Tekin, A. Sami (2020). “S. James Silk Buckingham'in Gözünden XIX. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Osmanlı Devleti’nin Güney Vilayetleri (Urfa, Diyarbakir, Mardin, Musul, Erbil, Kerkük, Kifri ve Bağdat)”. İran ve Turan Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3(4): 117-155.
• Ter Petrosyan, Levon (2013). XII-XIII. Yüzyıllarda Kilikya Ermenileri Kültüründe Asurîlerin Rolü. Çev. Yıldız Deveci Bozkuş ve Vartanuş Çerme. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Togan, A. Zeki Velidi (2018). Tarihte Usul. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• URL-1: https://www.worthpoint.com/worthopedia/pc-ourfa-urfa-la-cat-hedrale-armenian-443909163 (Erişim Tarihi: 07.02.2021).