Alevi-Bektaşi Yolunda İkrar Kavramının Kuramsal Çerçevesi

Yıl 2022, Sayı: 12, 174 - 200, 10.03.2022

Ali Rıza Özdemir

https://doi.org/10.46250/kulturder.1067909

Cited By: 1

Öz

Alevilik ve Bektaşilik çalışmaları genel bir eğilim olarak başka İslam zümrelerinin kavramları üzerinden yapılmıştır. Alevi-Bektaşi terminolojisine hâkim olunmadan yapılan bu çalışmalar, büyük hatalara neden olmuştur. Kavramları yerli yerine oturtamayan çalışmaların yarattığı bilgi kirliliği, vahim boyutlara ulaşmıştır. Alevi-Bektaşi yolunun merkezi kavramlarından biri ikrardır. Alevilik ve Bektaşilik çalışmalarında ikrar kavramının genellikle erkân (ritüel) anlamı dikkate alınmıştır. Kavramın kuramsal çerçevesi hakkında ise çok az şey söylenmiştir. Bu çalışmanın temel konusu, ikrar kavramının kuramsal çerçevesini çizmektir. Çalışmamızda kullandığımız kaynaklar, Aleviliğin ve Bektaşiliğin yazılı kaynaklarıdır. Alevi-Bektaşi ariflerinin eserleri başta olmak üzere kolektif belleğin taşıyıcısı olan Erkânnâme ve Buyruklar bu kaynaklar arasında yer alır. İkrar kavramı etrafında kaleme alınan güncel çalışmaları da çalışmanın kaynakları arasında saymak gerekir. Bu çalışma iki ana başlıktan oluşmaktadır. Birinci başlık, ikrar kelimesinin sözlük ve terim anlamını içermektedir. Alevi-Bektaşi yolunda ikrar, hem cins isim olarak hem de terim olarak birbirini tamamlayan anlamlar taşır. Çalışmanın ikinci başlığı ise Alevi Bektaşi yolunda ikrar teriminin kuramsal çerçevesine ayrılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, Bektaşilik, ikrar, iman, Elest Bezmi

The Theoretical Framework of the Concept of Confession on the Alevi-Bektashi Path

Öz

The study of Alevism and Bektashism, as a general trend, was carried out on the concepts of other Islamic groups. These studies, which were carried out without mastering the Alevi-Bektashi terminology, caused major errors. The information pollution caused by studies that cannot put concepts in their proper place has reached grave dimensions. One of the central concepts of the Alevi-Bektashi path is confession. In the studies of Alevism and Bektashism, the erkân (ritual) meaning of the concept of confession was usually taken into account. Very little has been said about the theoretical framework of the concept. The main topic of this study is to outline the theoretical framework of the concept of confession. The sources we use in our study are the written sources of Alevism and Bektashism. Among these sources are the Erkannames and Buyruks, which are the carriers of collective memory, especially the works of the Alevi-Bektashi arifs. It is also necessary to count the current works written around the concept of decency among the sources of the study. This study consists of two main headings. The first title contains the dictionary and term meaning of the word confession. In the Alevi-Bektashi way, confession has complementary meanings both as a genus name and as a term. The second title of the study is devoted to the theoretical framework of the term confession in the Alevi Bektashi way.

Anahtar Kelimeler

Alevism, Bektashism, confession, faith, Elest Bezmi

Kaynakça

• Aday, Erdal (2018). “Şeyh Çakır (Işık Çakır) Ocağı İkrar Cemi Ritüeli”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 57: 217-231.
• Akyol, Cansu (2017). Ardahan/Damal Bölgesinde Gözükızıl Ocağı Üzerine Nitel Bir Araştırma. Yüksel Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aytekin, Sefer (1958). Buyruk. Ankara: Emek Matbaası.
• Bal, Hüseyin (2009). “Alevî İnanç ve Kültürünün Yazılı Kaynakları”. Geçmişten Günümüze Alevî-Bektaşî Kültürü. Ed. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 298-325.
• Bisati (2013). Buyruk. Haz. Ahmet Taşğın. Konya: Çizgi Yayınları.
• Bozdoğan, Niyazi (2013). Alevi İslam İnancı ve Ağuiçen Ocağı Soy Şeceresi. İstanbul: Can Yayınları.
• Burcuoğlu, Kemal ve Özay, Mahmut (1952). Kırklar Meclisi: En Güzel Bektaşi Şiirleri. İstanbul: Gayret Kitapevi.
• Cebecioğlu, Ethem (2005). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin (2012). Dede Garkın Süreğinde Cem. Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin (2016). “Dede Garkın Ocağı’nda Musahiplik Uygulaması Örneği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 78: 91-112.
• Demir, Murat (2016). Ali Rıza Öge’nin Bektaşi Şairleri Antolojisini Tetkik (52-216. Sayfalar)-İnceleme ve Metin. Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğan, Sadık (2001). “Abdal Musa’da İkrar Nedir?”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, VII(18): 251-267.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet (1960a). Bektaşî Edebiyatı Antolojisi Bektaşî Şairleri ve Nefesleri C.1. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet (1960b). Bektaşî Edebiyatı Antolojisi Bektaşî Şairleri ve Nefesleri C.2. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet (1961). Hatayi Divanı: Şah İsmail Safevi. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi.
• Gölpınarlı, Abdulbaki ve Boratav, Pertev N. (2010). Pir Sultan Abdal. İstanbul: Derin Yayınları.
• Gümüşoğlu, Dursun ve Yıldırım, Rıza (2006). Bektaşi Erkânnâmesi. İstanbul: Horasan Yayınları.
• Hacı Bektaş Veli (2010). “Makalat”. Haz. Ömer Özkan ve Malik Bankır. Hacı Bektaş Veli Külliyatı. Ed. Gıyasettin Aytaş. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
• İvgin, Hayrettin (1976). Âşık Sıtkı Baba (Pervane). Ankara: Emel Matbaacılık Sanayi.
• Kaya, Doğan (2014). Türk Dünyası Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Kavramları ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçay Yayınları.
• Kayhan Kılıç, Seyhan (2014). “Seyyid Ali Sultan Ocağında Çamlıca Süreliğinin İkrar Ritüeli”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 71: 35-54.
• Komisyon (2000). Örnekleriyle Türkçe Sözlük. İstanbul: MEB Yayınları.
• Noyan, Bedri (2002). “Balım Sultan Erkan-namesi Merkezli Geleneksel Bektaşiliğe Ait Bir Ritüel Örneği: İkrar”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 40: 53-104.
• Oytan, M. Tevfik (1956a). Bektaşiliğin İçyüzü: Dibi, Köşesi, Yüzü ve Astarı Nedir? C.1. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi.
• Oytan, M. Tevfik (1956b). Bektaşiliğin İçyüzü: Dibi, Köşesi, Yüzü ve Astarı Nedir? C.2. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi.
• Özdemir, Ali Rıza (2020a). “Alevi-Bektaşi Yolunda Dört Kapı Kavramı”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, XIII(1): 249-283.
• Özdemir, Ali Rıza (2020b). “Alevi-Bektaşi Yolunda Dört Kapı’nın Makamları”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, XIII(2): 713-742.
• Özdemir, Ali Rıza (2021). “Alevi-Bektaşi Yolunda ‘İman Getirmek’ Kavramı”. Edebali İslâmiyat Dergisi, V(1): 1-26.
• Özmen, İsmail (1998a). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, C.1. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özmen, İsmail (1998b). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, C.2. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özmen, İsmail (1998c). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, C.3. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özmen, İsmail (1998d). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, C.4. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özmen, İsmail (1998e). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, C.5. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sarıkaya, M. Saffet (2011). “Babagân Bektaşiliğinde İkrar Töreni”. I. Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (07-09 Mayıs 2010) C.2. Çorum: Hitit Üniversitesi Hacı Bektaş Veli Araştırma ve Uygulama Merkezi, 681-703.
• Saygı, Hakkı (1996). Şeyh Safi Buyruğu ve Rum Eli Babagan (Bektaşi) Erkanları. İstanbul: Saygı Yayınları.
• Soyyer, A. Yılmaz (2019). Hünkâr: Ansiklopedik Bektaşilik Sözlüğü. İstanbul: Post Yayınevi.
• Şehzâde Alaâddin Gaybî (2021). Kaygusuz Abdâl Külliyatı. Haz. Abdurrahman Güzel. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tabatabaî, Allâme M. Hüseyin (2012a). El-Mîzan Fî Tefsîri'l-Kur'ân, C.3. Mütercim: Vahdettin İnce. İstanbul: Kevser Yayınları.
• Tabatabaî, Allâme M. Hüseyin (2012b). El-Mîzan Fî Tefsîri'l-Kur'ân, C.8. Mütercim: Vahdettin İnce. İstanbul: Kevser Yayınları.
• Taşğın, Ahmet (2005). “Şeyh Safi Menakıbı ve Buyruklar”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 33: 441-458.
• Taşğın, Ahmet (2012). Irak’ta Mezhep Çatışmaları Arasında Alevîler ve Bektaşîler. İstanbul: Önsöz Yayınları.
• Teber, Ö. Faruk (2008). Bektaşî Erkannâmelerinden Mezhebi Unsurlar. Ankara: Aktif Yayınları.
• Tepecik, Melike (2019). Keçeci Baba Ocağı Üzerine Nitel Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Topuzkanamış, Ersoy (2010). “Bir Bektaşî Erkânnamesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 55: 421-436.
• Tur, Derviş (2012). Erkânnâme. İstanbul: Can Yayınları.
• Türk, Hüseyin ve Çapar, Mustafa (2011). “Alevilikte Yola Giriş Geleneklerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60: 17-42.
• Ulusoy, Ali Celaleddin (1986). Hünkâr Hacı Bektaş Veli ve Alevi-Bektaşi Yolu. Hacıbektaş: Kendi yayını.
• Üçüncü, Kemal (2012). Edip Harabi Divanı. Haz. Coşkun Kökel. Ankara: Alevilik Araştırmaları Dergisi Yayını.
• Yalçın, Alemdar ve Yılmaz, Hacı (2003). “Arnavutluk Devlet Arşivlerinde Bulunan Türkçe Yazma Eserler Erkânnâme: 11”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 33: 11-69.
• Yaman, Mehmet (2001). Alevilik: İnanç-Edep-Erkan. İstanbul: Garip Dede Derneği Yayınları.
• Yavuz, Cemalettin (2013). Alevi-Bektaşi Geleneğindeki Düvazimamlar Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yavuz, Yusuf Şevki (1992). “Bezm-i Elest”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.6. İstanbul: TDV Yayınları, 106-108.
• Yeşilyurt, Temel ve Oral, Osman (2012). “İman’da İkrar Kavramı”. Kelam Araştırmaları Dergisi [Kader], X(1): 31-44.
• Yıldırım, Rıza (2020). Menakıb-ı Evliya (Buyruk). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Yıldırım, Seyfullah (2005). Hasan Cemâlî Baba: Hayatı, Sanatı ve Eserleri Üzerine Bir İnceleme. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, Hacı (1999). “Ahmet Sırrı Dedebaba’nın ‘Bektâşî Tarikatı’”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, VI(10): 27-49.
• Yolcu, Mehmet Ali (2019). “Çanakkale Tahtacılarında İkrar Alma Ritüeli”. Uluslararası Toplum ve Kültür Araştırmaları Sempozyumu (Balıkesir/Edremit, 03-05 Ekim 2019). Çanakkale: TOKÜAD Yayınları, 481-486.