Sovyet Devri Azerbaycan Filmlerinde Bazı İslami Motiflerin ve Sufi Akımların Yansıtılması

Yıl 2022, Sayı: 12, 293 - 304, 10.03.2022

Nurengiz Garayeva

https://doi.org/10.46250/kulturder.1071357

Cited By: 1

Öz

Azerbaycan, tarihten bu yana İslam kültürünün hâkim olduğu bir ülkedir. İslami değerlerin ülkede önemli bir yeri vardır. İslam dini değerleri ile Türk ve İslam kültürü, Azerbaycanlıların yüzyıllar boyunca gelişimini etkileyen bir faktör olmuştur. Muharrem ayının Müslüman dünyasında özel bir yeri vardır. Çünkü bu ay hem İslami takvimde yeni yılın ilk ayı, hem de Kerbela faciasının vuku bulduğu aydır. İslam’da yas töreninin kendine özgü kuralları ve gelenekleri vardır. Orta Çağ’dan beri cenaze ve yas törenleri büyük değişikliklere uğramadan günümüze kadar gelmiştir. Azerbaycan’da İslam’ın yaygınlaşmasının ve hakim dine dönüşmesinin belirgin tezahürünü, kültürel çevrede yer alan Müslüman dini hareketlerin faaliyetlerinde de görülmektedir. Bu çalışmada, literatür tarama ve doküman analizi yöntemi uygulanmış olup Sovyet devri Azerbaycan filmlerinde geçen İslami gelenek ve motifler ele alınmıştır. 1925 ile 1982 yılları arasında çekilen 16 farklı film örneklem olarak seçilmiştir. Bu makalede, Azerbaycan sinema filmlerindeki İslam’la ilişkili namaz, yas, muharrem ayı, Sufilik, Hurufilik gibi konu ve dini akımlar tespit edilip değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sovyet devri, Azerbaycan, film, İslam, sufi akımlar

Reflecting Some Islamic Motifs and Sufi Movements in Azerbaijani Films of the Soviet Era

Öz

Azerbaijan is a country where Islamic culture has been dominant since history. Islamic values have an important place in the country. Islamic religious values and Turkish and Islamic culture have been a factor influencing the development of Azerbaijanis for centuries. Muharram has a special place in the Muslim world. Because this month is both the first month of the new year in the Islamic calendar and the month when the Karbala disaster occurred. The mourning ceremony in Islam has its own rules and traditions. Funeral and mourning ceremonies have survived to the present day without major changes since the Middle Ages. The obvious manifestation of the spread of Islam and its conversion to the dominant religion in Azerbaijan is also seen in the activities of the Muslim religious movements in the cultural environment. In this study, literature scanning and document analysis method was applied and Islamic traditions and motifs in Soviet period Azerbaijani films were discussed. 16 different movies shot between 1925 and 1982 were chosen as samples. In this article, subjects and religious movements related to Islam such as prayer, mourning, Muharram, Sufism, Hurufism in Azerbaijani cinema films have been identified and evaluated.

Anahtar Kelimeler

Soviet era, Azerbaijan, film, Islam, Sufi movements

Kaynakça

• Aliyeva, Nergiz (2017). Azerbaycanda İslam Medeniyyeti: VII-XIII Asrın Evvelleri. Bakı: Elm ve Tahsil.
• Al-Sheddi, Baker (1997). The Roots of Arabic Theatre. Doctoral Thesis. Durham: University of Durham.
• Altıntaş, Hayrani (1986). Tasavvuf Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Babayev, Yaqub (2007). Tariqat Edebiyyatı; Sufizm, Hurufizm. Bakı: Nurlan.
• Bünyadov, Ziya (2007). Dinler, Tariqatlar, Mezhebler. Bakı: Şarq-Qarb.
• Bünyadov, Ziya ve Aliyev, Rafiq (1994). İslam: Tarix, Felsefe, İbadetler. Bakı: Elm.
• Güner, Ahmet (1999). “Büveyhîler Dönemi ve Çok Seslilik”. DEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, XII: 47-72.
• Hamdullah, Mehemmed (2000). İslama Giriş. Bakı: Göytürk.
• İbnül-Esir (1991). İslam Tarihi, El-Kamil Fit-Tarih Tercümesi, C.8. Çev. Ahmet Ağırakça. İstanbul: Bahar Yayınları.
• Quliyeva, Nergiz (2005). Azerbaycanda Müasir Kend Ailesi ve Aile Maişeti. Bakı: Elm.
• Recebli, Qazanfer (2007). “Defn”. Azerbaycan Etnoqrafiyası, C.2. Ed. Teymür Bünyadov. Bakı: AMEA Arxeologiya ve Etnografiya Institutu, Şarq-Qarb, 341-347.
• Şerifov, Şahlar (2013). İslam Tarixi. Bakı: Nurlar.
• Şiriyev, Tural (2016). İslam Medeniyyeti ve Azerbaycan Maişeti. Bakı. Avropa.
• Aliyev, Fikret (yönetmen) (1980). Qızıl Uçurum [Sinema Filmi]. Azerbaycan SSC.
• Atakişiyev, Alisettar (1959). Bir Qalanın Sirri [Sinema Filmi]. Azerbaycan SSC.
• Babayev, Arif (yönetmen) (1968). Uşaglığın Son Gecesi [Sinema Filmi]. Azerbaycan SSC.
• Mahmudbeyov, Şamil (yönetmen) (1967). Torpag, Deniz, Od, Sema [Sinema Filmi]. Azerbaycan SSC.
• Mahmudbeyov, Şamil (yönetmen) (1969). Şerikli Çörek [Sinema Filmi]. Azerbaycan SSC.
• Quliyev, Eldar (yönetmen) (1969). Bir Cenub Şeherinde [Sinema Filmi]. Azerbaycan SSC.
• Quliyev, Eldar (yönetmen) (1982). Nizami [Sinema Filmi]. Azerbaycan SSC.
• Rüstembeyov, Kamil (yönetmen) (1971). Ahırıncı Aşırım [Sinema Filmi]. Azerbaycan SSC.
• Rüstembeyov, Kamil ve Mahmudbeyov, Şamil (yönetmenler) (1976). Derviş Parisi Partladır [Sinema Filmi]. Azerbaycan SSC.
• Seyidbeyli, Hasan (yönetmen) (1973). Nesimi [Sinema Filmi]. Azerbaycan SSC.
• Seyidzade, Hüseyn (yönetmen) (1969). Deli Kür [Sinema Filmi]. Azerbaycan SSC.
• Şengelaya, Nikolay (yönetmen) (1932). 26 Komissar [Sinema Filmi]. Azerbaycan SSC.
• Şerifzade, Abbas Mirza (yönetmen) (1925). Bismillah [Sinema Filmi]. Azerbaycan SSC.
• Tağızade, Tofiq (yönetmen) (1970). Yeddi Oğul İsterem [Sinema Filmi]. Azerbaycan SSC.
• Tağızade, Tofiq vd. (yönetmenler) (1968). Men ki Gözel Deyildim [Sinema Filmi]. Azerbaycan SSC.
• Tahmasib, Rza (yönetmen) (1941). Sebuhi [Sinema Filmi]. Azerbaycan SSC.