A Humor Newspaper in Ankara of the National Struggle Period: Anadolu’da Kalem

Yıl 2022, Sayı: 13, 163 - 196, 10.06.2022

İbrahim Özen

https://doi.org/10.46250/kulturder.1085279

Öz

Turkish press was in a great polarization during the national struggle period. Certain media organs were acting in the favor of the Anatolian campaign such as İleri, Akşam, Vakit and some were demonstrating opposition such as Peyam-ı Sabah and Alemdar. The same situation also applied to the humor publications of the period. Certain publications are available such as Diken, Güleryüz, Karagöz ve Anadolu’da Peyam-ı Sabah acting against Refik Halit’s Aydede supporting the occupation forces and Istanbul government. During the situation for the National Struggle press, Hüseyin Suat [Yalçın] has published a weekly humor newspaper named as Anadolu’da Kalem. Printed the first edition on May 21, 1921, the newspaper has ceased its broadcasting life with its eight-edition dated July 16, 1921, due to technical difficulties and drawbacks. Anadolu’da Kalem is a newspaper drawing attention with its caricatures on its cover page, middle and last pages. Apart from the caricatures, the newspaper included articles in the types of conversation, interview, poem, epigrams, humorous anecdotes, discoursing and news. In this study, information on publication adventure, editorial policy, style properties and author staff of Anadolu’da Kalem has been provided and the content thereof has been scrutinized and reviewed thematically. As the conclusion of the study, it has been revealed that Anadolu’da Kalem newspaper, supporting the National Struggle in terms of humor, has embraced a critical approach towards the political and social life in Ankara. The study is of utmost importance in terms of reflecting the Ankara of the National Struggle through the perspective of a humor newspaper.

Anahtar Kelimeler

National Struggle Period, Ankara, Anadolu’da Kalem, press, humor

Milli Mücadele Dönemi Ankara'sında Bir Mizah Gazetesi: Anadolu'da Kalem

Öz

Millî Mücadele döneminde Türk basını bir kutuplaşma içindedir. Bir tarafta İleri, Akşam, Vakit gibi Millî Mücadele’yi destekleyenler, diğer tarafta Peyam-ı Sabah ve Alemdar gibi Anadolu harekâtına muhalif tutum sergileyenler vardır. Aynı durum dönemin mizah yayınları için de geçerlidir. İşgal güçlerini ve İstanbul Hükümetini destekleyen Refik Halit’in Aydede’si karşısında Diken, Güleryüz, Karagöz ve Anadolu’da Peyam-ı Sabah gibi mizah yayınları mevcuttur. Millî Mücadele basınına yönelik böyle bir tabloda Hüseyin Suat [Yalçın], Anadolu’da Kalem adıyla haftalık bir mizah gazetesi çıkarmıştır. İlk sayısı 21 Mayıs 1921’de çıkan gazete, teknik imkânsızlıklar nedeniyle 16 Temmuz 1921 tarihli sekizinci sayısıyla yayın hayatına son vermiştir. Anadolu’da Kalem; kapak sayfası, orta ve son sayfalarındaki karikatürler ile dikkat çeken bir gazetedir. Karikatür dışında gazetede sohbet, mülakat, şiir, vecize, mizahi fıkra, muhavere ve haber türlerinde metinlere yer verilmiştir. Bu çalışmada Anadolu’da Kalem’in yayın serüveni, yayın politikası, şekil özellikleri ve yazar kadrosu hakkında bilgi verilmiş, muhtevası tematik olarak incelenmiştir. Çalışma sonucunda, Millî Mücadele’yi mizah sahasında destekleyen Anadolu’da Kalem gazetesinin Ankara’daki siyasi ve sosyal hayata yönelik eleştirel tutum içinde olduğu görülmüştür. Çalışma, bir mizah gazetesinin penceresinden Millî Mücadele Ankara’sını yansıtması bakımından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Millî Mücadele, Ankara, Anadolu’da Kalem, basın, mizah

Kaynakça

• Altuniş Gürsoy, Belkıs (2001). Hüseyin Suad Yalçın Hayatı ve Eserleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Aslan, Seyfettin ve Dündar, Tahir (2015). “Cumhuriyet Döneminde İstiklal Mahkemeleri”. Mukaddime, 5(1): 27-44.
• Ayaz, Hüseyin (2015). “Bülbül Şiiri Etrafında Mehmed Âkif’in Değerler Dünyası Üzerine Düşünceler”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(1): 31-37.
• Aydın, Hakan (2009). “Milli Mücadele’de Kemalist Anadolu’nun Mizah Organı: Anadolu’da Peyam-ı Sabah (1921-1922)”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 22: 101-115.
• Ayhan, Bünyamin (2008). “Olağanüstü Durumlarda Toplumsal Dayanışma ve Bütünleşmeye Basının Katkısı: Milli Mücadele Dönemi Türk Basını”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19: 75-99.
• Böyük, Mustafa (2009). “Milli Mücadele Dönemi Mizah Basını: Güleryüz Dergisi ve Sedat Simavi Karikatürleri”. Simetrik İletişim Araştırmaları Dergisi, 1(2): 136-147.
• Çakmak, Fevzi (2014). “Aydede ve Karagöz Mizah Dergilerinde Türk Kurtuluş Savaşı”. Büyük Taarruzun 90. Yılında Uluslararası Milli Mücadele ve Zafer Yolu Sempozyumu. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2: 1113-1142.
• Efzayiş Suat (1943). Hüseyin Suat Yalçın ve Şiirleri. İstanbul: İstanbul Halk Basımevi.
• Erdoğan, Mehmet (2014). “Milli Mücadele Döneminde Bir Mizah Dergisi”. Turkish Studies, 9(12): 169-177.
• Erkmen, Ayşe (2019). “İki Dereceli Genel Seçimlerden Tek Dereceli Demokratik Seçimlere Yaşanan Süreç”. International Journal of Social Humanities Sciences Research, 33: 608-622.
• Güner, Zekai (1994). “Milli Mücadele’de Türk Kamuoyunu Oluşturan Basın”. Erdem, 11(31): 89-104.
• Gürman Şahin, Asuman (2018). “Hüseyin Suat Yalçın ve ‘Gâve Destanı’”. Yeni Türk Edebiyatı, 7: 127-148.
• Kansu, Mazhar Müfit (1986). Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, C.2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karaca, Alaattin (2006). “Hüseyin Suat Yalçın”. Servet-i Fünun Edebiyatı. Ed. İsmail Parlatır. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Küçük, Cevdet (2005). “Milli Mücadele”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.30. İstanbul: TDV Yayınları, 76-83.
• Öngören, Ferit (1998). Cumhuriyet’in 75 Yılında Türk Mizahı ve Hicvi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özer, Sevilay (2013). “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Bekârlık Vergisi’ne İlişkin Tartışmalar”. Akademik Bakış, 6(12): 173-191.
• Sarıoğlu, Mehmet (1995). “Bir Vefa Borcu: Taşhan”. Kebikeç, 1: 185-192.
• Sel, Kemal Salih (28 İkincikanun 1944). “Gâve-i Zalim’den Hatıralar”. Cumhuriyet, 2.
• Serrican Kabalcı, Ece (2018). “Hüseyin Suat Yalçın’ın Kalem Dergisindeki Yazıları”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5(9): 12-35.
• Toker, Yalçın (2006). Malta Sürgününden Portreler. İstanbul: Toker Yayınları.
• Topuz, Hıfzı (1973). 100 Soruda Türk Basın Tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Uçman, Abdullah (2012). “Zerdüşt Münakaşası Üzerine”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 28(34): 511-530.
• [Yalçın], Hüseyin Suat (6 Şubat 1919). “Bülbülüm”. Şair, 9, 131.
• [Yalçın], Hüseyin Suat (1923). Gâve Destanı. İstanbul: Sudi Kütüphanesi.
• Yalçın, Hüseyin Suat (30 Haziran 1936). “Hem Hatırlar Hem Gülerim: Ankara’da Kalem Gazetesi”. Akşam, 7.
• Yalçın, Hüseyin Suat (6 Temmuz 1936). “Hem Hatırlar Hem Gülerim: Dilber Dudakları”. Akşam, 4.
• Ferhan Ziyad (28 Mayıs 1337). “İstiklal-i Matbuat Marşı”. Anadolu’da Kalem, 2, 11.
• Gâve-i Zalim (16 Temmuz 1337). “Âmeden Kalem Efendisi”. Anadolu’da Kalem, 8, 59.
• Gâve-i Zalim (16 Temmuz 1337). “Safinaz Hanım’ın Düşünceleri”. Anadolu’da Kalem, 8, 58.
• Gâve-i Zalim (2 Temmuz 1337). “Gel Suadım”. Anadolu’da Kalem, 6, 43.
• Gâve-i Zalim (2 Temmuz 1337). “Müştak Efendi’nin Sözleri”. Anadolu’da Kalem, 6, 42.
• Gâve-i Zalim (21 Mayıs 1337). “Külhanbeyi Ağzıyla”. Anadolu’da Kalem, 1, 7.
• Gâve-i Zalim (9 Temmuz 1337). “Âşık Razi’nin Felsefeleri”. Anadolu’da Kalem, 7, 54.
• Gâve-i Zalim (9 Temmuz 1337). “Kalem Açmazı”. Anadolu’da Kalem, 7, 56.
• Hoca Refet Rıfkı (28 Mayıs 1337). “Şairane Tahassüsler”. Anadolu’da Kalem, 2, 15.
• Kalem (18 Haziran 1337). “Gâve İstiklal Mahkemesinde”. Anadolu’da Kalem, 4, 26-28.
• Kalem (25 Haziran 1337). “Millet Meclisinde Nâşinîde Sözler”. Anadolu’da Kalem, 5, 34.
• Kalem (28 Mayıs 1337). “Gâve’nin Beyânâtı”. Anadolu’da Kalem, 2, 10.
• Kalem (9 Haziran 1337). “Yeni Bir Meclis-i Millî”. Anadolu’da Kalem, 3, 18-19.
• Karaoğlan Esnafı Çarşısı Kulları (18 Haziran 1337). “İstiklal Mahkemesine İstid’a”. Anadolu’da Kalem, 4, 31.
• Karaoğlan Esnafı Çarşısı Kulları (25 Haziran 1337). “İstiklal Mahkemesine Teşekkür”. Anadolu’da Kalem, 5, 37.
• M. Zarifyan (2 Temmuz 1337). “Ermenice Şiirler: O Değildir”. Anadolu’da Kalem, 6, 46.
• Mehmet Emin (25 Haziran 1337). “Dil”. Anadolu’da Kalem, 5, 35.
• Mürettipbaşı Kâmil (21 Mayıs 1337). “Bir Varmış Bir Yokmuş”. Anadolu’da Kalem, 1, 3.
• [Yalçın], Hüseyin Suat (21 Mayıs 1337). “Salah Cimcoz’a”. Anadolu’da Kalem, 1, 2.
• [Yalçın], Hüseyin Suat (21 Mayıs 1337). “Bülbülüm”. Anadolu’da Kalem, 1, 3.
• [Yalçın], Hüseyin Suat (9 Haziran 1337). “Vefasızlıklar”. Anadolu’da Kalem, 3, 19.
• Anadolu’da Kalem (21 Mayıs 1337). “Dâhili Haberler”, 1, 6.
• Anadolu’da Kalem (28 Mayıs 1337). “Dâhili Haberler”, 2, 14.
• Anadolu’da Kalem (9 Haziran 1337). “Dâhili Haberler”, 3, 22.
• Anadolu’da Kalem (9 Haziran 1337). “Salih Efendi’ye Çadır”, 3, 22.
• Anadolu’da Kalem (18 Haziran 1337). “Kalem Yüzünden: Bir Havale Dolayısıyla”, 4, 29.
• Anadolu’da Kalem (18 Haziran 1337). “Dâhili Haberler”, 4, 30.
• Anadolu’da Kalem (18 Haziran 1337). “İki Ahbap Arasında”, 4, 30.
• Anadolu’da Kalem (25 Haziran 1337). “Ana ile Kızı Arasında”, 5, 36.
• Anadolu’da Kalem (25 Haziran 1337). “Üçe de Haklı”, 5, 37.
• Anadolu’da Kalem (2 Temmuz 1337). “Ha Berekat”, 6, 46.
• Anadolu’da Kalem (9 Temmuz 1337). “Dâhili Haberler”, 7, 54.
• Anadolu’da Kalem (16 Temmuz 1337). “Ankara Kalem Ajansı”, 8, 63.
• Anadolu’da Kalem (16 Temmuz 1337). “Ahval-i Eyyâm”, 8, 63.
• Ressam Vahideddin (21 Mayıs 1337). “Büyüklerin Büyüğü”. Anadolu’da Kalem, 1, 1.
• Ressam Vahideddin (21 Mayıs 1337). “Vilayet-i Şarkıyye Mebus Ağalarından”. Anadolu’da Kalem, 1, 4.
• Ressam Vahideddin (21 Mayıs 1337). “Tuna İlinin Coşkunlarında”. Anadolu’da Kalem, 1, 8.
• Ressam Vahideddin, (28 Mayıs 1337). “İzdivaç Kanununda Bir Madde”. Anadolu’da Kalem, 2, 9.
• Ressam Vahideddin (28 Mayıs 1337). “Aç Ağılda: İstiklal Kuzuları”. Anadolu’da Kalem, 2, 12-13.
• Ressam Vahideddin (28 Mayıs 1337). “Ve... ve... ve... vedâ ederim”. Anadolu’da Kalem, 2, 16.
• Ressam Vahideddin (9 Haziran 1337). “İki Mebus Arasında Müsabaka”. Anadolu’da Kalem, 3, 17.
• Ressam Vahideddin (9 Haziran 1337). “Hamdi Efendi’nin Zifafı”. Anadolu’da Kalem, 3, 20-21.
• Ressam Vahideddin (9 Haziran 1337). “Zerdüştün Son Hafidi”. Anadolu’da Kalem, 3, 24.
• Ressam Vahideddin (18 Haziran 1337). “Yıkılan Köy, Yıkılan Hâne-i Cânân Olsun.”. Anadolu’da Kalem, 4, 25.
• Ressam Vahideddin (18 Haziran 1337). “Paça Günü”. Anadolu’da Kalem, 4, 28-29.
• Ressam Vahideddin (18 Haziran 1337). “Varan Üç!...”. Anadolu’da Kalem, 4, 32.
• Ressam Vahideddin (25 Haziran 1337). “Meclisin Velisi”. Anadolu’da Kalem, 5, 33.
• Ressam Vahideddin (25 Haziran 1337). “Tavuksuz İki Horoz”. Anadolu’da Kalem, 5, 40.
• Ressam Vahideddin (2 Temmuz 1337). “Dervişin Fikri Neyse Zikri Odur”. Anadolu’da Kalem, 6, 44-45.
• Ressam Vahideddin (2 Temmuz 1337). “Tokat’ın Ham Armudu”. Anadolu’da Kalem, 6, 48.
• Ressam Vahideddin (9 Temmuz 1337). “Gelecek Sene Ankara’da Yapılması Taht-ı Karar Alınan Büyük Park”. Anadolu’da Kalem, 7, 52.
• Ressam Vahideddin (9 Temmuz 1337). “Kabaramazsın Kel Fatma”. Anadolu’da Kalem, 7, 53.
• Ressam Vahideddin (9 Temmuz 1337). “Tenkihat-zedegândan”. Anadolu’da Kalem, 7, 56.
• Ressam Vahideddin (9 Temmuz 1337). “Adliye Vekâletinde”. Anadolu’da Kalem, 7, 57.
• Ressam Vahideddin (16 Temmuz 1337). “Mehmetçik”. Anadolu’da Kalem, 8, 57.
• Ressam Vahideddin (16 Temmuz 1337). “Boya Muhabbeti”. Anadolu’da Kalem, 8, 64.