Hikmatnoma İçerisinde Yer Alan Halk Hekimliği Unsurları

Yıl 2022, Sayı: 13, 357 - 375, 10.06.2022

Sabiha Altunsoy

https://doi.org/10.46250/kulturder.1092478

Öz

İnsanlar yaşamları boyunca birçok hastalıkla karşılaşmış ve bu hastalıkları sağaltacak yöntemler aramış ya da hastalıkları sağaltmak için bilgisi, yeteneği olan kişilere başvurmuştur. Kimi zaman insanlar bu hastalıkları sağaltmada doğadan yararlanırken kimi zaman da büyü, dua, muska gibi tekniklerden yararlanmışlardır. Sağlıklı hâle geri dönmek veya sağlıklı hâlin korunması için uygulanan bu teknikler, kadim zamanlardan beri var olan ve günümüzde de varlığını devam ettiren halk hekimliğini ortaya çıkarmıştır. Sözlü kültürün ürünlerinden olan, ataların deneyimleri, gözlemleri sonucu ortaya çıkan ve insanı etkileyen birçok unsuru içerisinde bulunduran atasözlerinde halk hekimliğine dair uygulamalar ile sağlıklı kalmak için verilen tavsiyeler kuşaktan kuşağa aktarılarak kullanılmaya devam etmiştir. Konu bakımından zengin bir içeriğe ve bilgi birikimine sahip olan, ustaca kurulmuş, kısa, özlü sözlerin yer aldığı Özbek atasözleri kitaplarında da halk hekimliğine dair unsurlara rastlanılmaktadır. Bu çalışmada Özbek atasözlerinin açıklamalı sözlüğü Hikmatnoma içinde yer alan tıbbi tavsiyeler, halk hekimliği uygulamaları, tedavi amaçlı kullanılan şifalı bitkiler gibi hususlar üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Özbek Atasözleri, halk hekimliği, tıbbi tavsiyeler, şifalı bitkiler, sağaltma

Elements of Folk Medicine in Hikmatnoma

Öz

People have encountered many diseases throughout their lives and sought ways to cure these diseases or consulted people who have the knowledge and ability to cure them. Sometimes people benefited from nature in curing these diseases, and sometimes they benefited from techniques such as magic, prayer, amulets. These techniques, which are applied to return to a healthy state or to maintain a healthy state, have revealed the folk medicine that has existed since ancient times and continues to exist today. In proverbs, which are the products of oral culture, emerged as a result of the experiences and observations of our ancestors and contain many factors that affect people, practices regarding folk medicine and recommendations for staying healthy have also continued to be used by being transferred from generation to generation. Elements of folk medicine are also in the books of Uzbek proverbs, in which there are short and concise words that are skillfully established, which have a rich content and knowledge in terms of subject. In this study, medical advice, folk medicine practices, medicinal herbs used for therapeutic purposes, which are included in the Hikmatnoma the explanatory dictionary of Uzbek proverbs, will be emphasized.

Anahtar Kelimeler

Uzbek Proverbs, folk medicine, medical advices, medicinal herbs, healing

Kaynakça

• Ashirov, Adhamjon (2007). Oʻzbek Xalqining Qadimiy Eʻtiqod va Marosimlari. Toshkent: Alisher Navoiy Nomidagi Oʻzbekiston Milliy Kutupxonasi Nashriyoti.
• Çobanoğlu, Özkul (2004). Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Güzel, Abdurrahman ve Torun, Ali (2003). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hazar, Mehmet (2002). “Özbek Halk Makal-Matalları (Atasözleri)”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 14: 311-318.
• Imamova, Holida (2010). “Özbek Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Atasözlerinde Nezaketin Yansıması”. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1(7): 289-299.
• Karatay, Gülnaz (2009). “Kars İli Ⅰ. No’lu Sağlık Ocağı Bölgesinde Yaşayan Kadınların Sağlıkla İlgili Bazı Acil Durumlarda Başvurdukları Uygulamaların Belirlenmesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 1(1): 3-16.
• Oʻzbek Tilining Izohli Lugʻati (2006-2008). Toshkent: Oʻzbekiston Milliy Entsiklopediyasi, Davlat Ilmiy Nashriyoti.
• Öz, Aynur (2000). “Hayvanlarla İlgili Özbek Atasözleri”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 9: 114-159.
• Shomaqsudov, S. H. ve Shorahmedov, S. H. (1990). Hikmatnoma: Oʻzbek Maqollarining Izohli Lugʻati. Toshkent: Oʻzbek Sovet Entsiklopediyasi Bosh Redaktsiyasi.
• Yolcu, Mehmet Ali (2021). “Halk Hekimliği, Etnografya ve Çocuk”. O Piti Piti Karamela Sepeti: Çocuk Folkloru Kitabı. Ed. Nursel Uyanıker ve Berna Ayaz. Çanakkale: Paradigma Akademi, 227-239.