Babai Ayaklanmasında Hacı Bektaş Veli'nin Rolü

Yıl 2022, Sayı: 13, 295 - 316, 10.06.2022

Ali Rıza Özdemir

https://doi.org/10.46250/kulturder.1109140

Öz

İkinci büyük Türkmen göçüyle Horasan’dan gelerek Anadolu ve çevresine yerleşen Türkmen topluluklarından bir kısmı Babailer adıyla tanınmıştır. 1240 yılında büyük bir Türkmen ayaklanmasına neden olan Babailer zümresi, Anadolu’nun geleceğinde belirleyici rol oynamıştır. Bu makale bugün bile etkilerini yaşadığımız bu büyük Türkmen ayaklanması içinde ve sonrasında Hacı Bektaş Veli’nin yerini incelemektedir. Makalede Hacı Bektaş Veli’nin Babailer zümresine mensubiyeti, Babailer isyanında ve sonrasında üstlendiği rol konu edilmiştir ve araştırılmıştır. Çalışma iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Babailer zümresinin kimliği ve Hacı Bektaş Veli’nin Babailer ayaklanmasında üstlendiği rol tartışılmış, ikinci bölümde ise ayaklanma sonrasında Hacı Bektaş Veli’nin faaliyetleri gündeme getirilmiştir. Makalenin kaynakları Babailerden ve Hacı Bektaş Veli’den bahseden tarih kitaplarıdır. Vakfiyeler, seyahatnameler, velayetnameler ve konuyla ilgili yapılan güncel çalışmalar da çalışmanın kaynakları arasındadır. Bu çalışmanın sonucunda Babai zümresinin lider kadrosunda yer aldığı görülen Hacı Bektaş Veli’nin harekât sırasında arka planda tutulduğu ancak harekâtın bastırılmasından sonra Türkmen gücünü örgütleyen öncü rol üstlendiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Babai, Hacı Bektaş Veli, Türkmen göçü, Horasan, Anadolu

The Role of Hacı Bektaş Veli in the Babai Uprising

Öz

Some of the Turkmen communities that came from Khorasan and settled in Anatolia and its surroundings with the second great Turkmen immigration are known as Babais. The Babais community, which caused a great Turkmen operation in 1240, played a decisive role in the future of Anatolia. This article examines the place of Hacı Bektaş Veli in this great Turkmen movement, of which effects are still felt today. In the paper, Hacı Bektaş Veli’s membership to the Babais group and the role he played in the Babais operation were examined. The study consists of two main parts. In the first part, Hacı Bektaş Veli’s affiliation with the Babais group was discussed, and in the second part, the role of Hacı Bektaş Veli in the Babais operation was discussed. The main sources of the paper are history books that have mentioned Babais and Hacı Bektaş Veli. Endowments, travel books, custody certificates and current studies on the subject are among the sources of this research. The results of the article revealed that Hacı Bektaş Veli, who was seen as a leader of the Babai group, intentionally stood in the background during the, but took a leading role in organizing the Turkmen power after the operation was suppressed.

Anahtar Kelimeler

Babai, Hacı Bektaş Veli, Turkmen migration, Khorasan, Anatolia

Kaynakça

• Ahmet Eflaki (1973). Ariflerin Menkıbeleri 1. Çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• Aksüt, Hamza (2006). Mezopotamya’dan Anadolu’ya Alevî Erenlerin İlk Savaşı: Baba İshak. Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Altıok, Baki Yaşa (2004). “Yeni Vesikalar Işığında Ahi Evran-ı Veli ile Arkadaşlarının Sürgün ve Şehit Edilişi”. Ahi Evran-ı Veli ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu 1. Kırşehir: G.Ü. Ahilik Kül. Araştırma Merkezi, 63-77.
• Âşık Paşazade (2003). Osmanoğulları’nın Tarihi. Haz. Kemal Yavuz ve M. A. Yekta Saraç. İstanbul: K Kitaplığı.
• Atsız (2011). Üç Osmanlı Tarihi: Oruç Beğ Tarihi & Ahmedî & Şükrullah. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Beldiceanu-Steinherr, Irene (2010). “Osmanlı Tapu-Tahrir Defterleri Işığında Bektaşiler (XV.-XVI. Yüzyıllar)”. Çev. İzzet Çıvgın. Alevilik Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 3: 130-187.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin (2010). Dede Garkın Süreğinde Cem. Ankara: Yurt Kitap Yayın.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin (2016). Âşıkların Dilinden Dede Garkın. Ankara: Yurt Kitap Yayın.
• Elvan Çelebi (2014). Menakıbu’l-Kudsiyye Fi Menasıbi’l-Ünsiyye (Baba İlyas-ı Horasanî ve Sülalesinin Menkabevi Tarihi). Yay. İsmail E. Erünsal ve Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: TTK Yayınları.
• Elvan Çelebi (2014). Name-i Kudsî & Menâkıbu’l-Kudsiyye. Haz. Mertol Tulum. Konya: Çizgi Yayınları.
• Eraslan, Kemal (2016). Yesevî’nin Fakr-nâmesi. Ankara: Hoca Ahmet Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları.
• Gölpınarlı, Abdulbaki (1958). Manakıb-ı Hacı Bektaş Veli: Vilayetnâme. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Gölpınarlı, Abdulbaki (1987). Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şiilik. İstanbul: Der Yayınları.
• Gregory Abu’l-Farac (1950). Abu’l-Farac Tarihi. Çev. Ömer Rıza Doğrul. Ankara: TTK Yayınları.
• İbn Bibi (1996). El Evamirü’l Alaiyye Fi’l Umuri’l Alaiyye: Selçukname. Çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İbni Bibi (1941). Anadolu Selçuki Devleti Tarihi. Çev. Nuri Gençosman. Ankara: Uzluk Basımevi.
• Köprülü, Fuad (2005). Anadolu’da İslamiyet. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar (2014). Babailer İsyanı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Öz, Mustafa (2010). “Şia”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.39. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 121-123.
• Öz, Mustafa (2012). “Vasi”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.42. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 546-547.
• Özaydın, Abdülkerim (1999). “İbn Bibi”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.19. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 379-382.
• Özdemir, Ali Rıza (2019). Hünkâr: Hacı Bektaş Veli. Ankara: Kripto Yayınları.
• Özdemir, Ali Rıza (2020). “Alevi-Bektaşi Yolunda Dört Kapı Kavramı”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 13(1): 249-283.
• Özdemir, Ali Rıza (2021). “Dört Kapı Kavramının Kaynakları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 97: 83-94.
• Öztürk, Yaşar Nuri (1995). Tarihi Boyunca Bektaşilik. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları.
• Soyyer, A. Yılmaz (2019). Hünkâr: Ansiklopedik Bektaşilik Sözlüğü. İstanbul: Post Yayınları.
• TDK (1995). Tarama Sözlüğü, C.3. Ankara: TDK Yayınları.
• Yıldırım, Rıza (2009). “Hacı Bektaş Velî Ve İlk Osmanlılar: Âşıkpaşazâde’ye Eleştirel Bir Bakış”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 51: 107-146.