Arkeolojik Araştırmalar ve Yazılı Belgeler Işığında Eski Çağ'da Yozgat

Yıl 2022, Sayı: 14, 284 - 298, 10.09.2022

Serkan Erdoğan , Serap Uyak

https://doi.org/10.46250/kulturder.1140682

Öz

Bu makale, Yozgat’ın prehistorik çağlardan M.Ö. I. binyıla uzanan zaman dilimindeki maddi kültürünün gelişimine ve toplumsal yapısına etkilerine yönelik bir çalışmayı içermektedir. Yozgat ili kapsamında yapılmış arkeolojik kazılar, yüzey araştırmaları ve Helenistik/Roma Dönemi öncesi yazılı belgelerin sunduğu veriler çalışmanın temelini oluşturmaktadır. Yapılan araştırmalar Orta Anadolu’nun bir parçası olan Yozgat’ın, yerleşim tarihinin Neolitik Çağ’dan başladığını göstermiştir. Eski Tunç Çağı'nda yerleşim sayısı belirgin olarak artmıştır ve bu çağın sonlarına doğru, şehir devletleri oluşumları görülmeye başlanmıştır. Hatti ülkesinin önemli bir parçası olan Yozgat, M.Ö. II. binyılda Asur Ticaret Kolonileri Çağı ile birlikte tarihsel çağlara girmiştir. Kızılırmak kavsinin doğusunda bulunan Yozgat, Hitit İmparatorluğu'nun çekirdek bölgesinde yer alır. Yürütülen arkeolojik ve filolojik araştırmalar Hititler Dönemi'nde başta Uşaklı Höyük olmak üzere pek çok Hitit kentinin bu bölgede olduğuna yönelik güçlü kanıtlar sunmuştur. Ele geçen veriler, Geç Kalkolitik, Eski Tunç Çağı ve Hititler Dönemi’nde bölgenin Ön Asya’daki diğer gelişmiş kültür merkezleriyle paralel giden bir gelişme seviyesine sahip olduğunu doğrulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yozgat, Orta Anadolu, Prehistorik Çağlar, Hititler, Frigya

Yozgat in Ancient Times in the Light of Archaeological Researches and Written Documents

Öz

This article includes a study on the development of Yozgat's material culture and its effects on its social structure from prehistoric times to the 1st millennium BC. Archaeological excavations, surveys and the data presented by written documents before the Hellenistic/Roman Period constitute the basis of the study. Researches have shown that the settlement history of Yozgat, which is a part of Central Anatolia, started from the Neolithic Age. The number of settlements increased significantly in the Early Bronze Age, and towards the end of this age, city-state formations began to be seen. Yozgat, which is an important part of the Hatti land, enters the historical ages with the Period of Assyrian Trade Colonies in the 2nd millennium BC. Yozgat, located to the east of the Kızılırmak curve, was one of the core regions of the Hittite Empire. The archaeological and philological researches have been carried out provided strong evidence that many Hittite cities, especially Uşaklı Höyük, were in this region during the Hittite Period. The data obtained confirmed that the region had a development level parallel to other developed cultural centers in Near East during the Late Chalcolithic, Early Bronze Age and Hittite Periods.

Anahtar Kelimeler

Yozgat, Central Anatolia, Prehistoric Times, Hittites, Phrygia

Kaynakça

• Aksu, Hüsamettin & Dönmez, Şevket (2004). “Alişar Hafriyatı Hakkında Hakkında Rapor’un Açıklamalı Transkripsiyonu”. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 4: 99–112.
• Altun, Savaş (2020a). "Anadolu’dan Bir Girlandlı Lahit Örneği”. Akademik İncelemeler Dergisi, 15(2): 597-608.
• Altun, Savaş (2020b). "Yozgat Arkeoloji Müzesi’nden Lahit Parçaları”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 64: 207-220.
• Altun, Savaş (2021a). "Yozgat Müzesi’nden Bir Grup Metal Eserin Değerlendirmesi”. Amisos, 7-12: 9-21.
• Altun, Savaş (2021b). “MÖ 12. Yüzyıldan Bir İkonografinin Geç Roma Dönemi’ne Ait Mezar Stelinde Değerlendirilmesi ve Etnolojik Yansımaları”. Anadolu’da Etnoarkeoloji Araştırmaları (Prehistorik Dönemlerden Günümüze Kadar). Ed. İsmail Akkaş & Murat Karakoç. Ankara: Doruk Yayımcılık, 518-537.
• Baran, Abdülkadir (2016). “Kerkenes Kazısı 2012–2013 Yılları Çalışmaları ve Yerleşimin Tanımlanması Üzerine Değerlendirmeler”. Mediterranean Journal of Humanities, VI(2): 49–87.
• Barjamovic, Gojko (2011). A Historical Geography of Anatolia in the Old Assyrian Colony Period. Carsten Niebuhr Institute of Ancient Near Eastern Studies, Copenhagen: Museum Tusculanum Press.
• Barjamovic, Gojko vd. (2012). Ups and Downs at Kanesh: Chronology, History and Society in the Old Assyrian Period. Leiden: Nederlands Instituut vor Het Nabije Oosten.
• Brixhe, Calude & Summers, Geoffrey. D. (2006). “Les inscriptions phrygiennes de Kerkenes Dağ (Anatolie Central)”. Kadmos, 45: 93-135.
• D’Agostino, Anacleto (2019). “Uşaklı Höyük: Halklar ve Bıraktıkları Somut İzlerin Orta Anadolu Platosundaki Buluşma Noktası”. Arkeoloji ve Sanat, 160: 31–42.
• D'Agostino, Anacleto & Mazzoni, Stefania (2019). “Exploring Site in the North Central Anatolian Plateau-Archaeological Research at Uşaklı Höyük (2013-2015)”. Journal of Ancient Near Eastern Cultures, 1(1): 57–142.
• D'Agostino, Anacleto & Orsi, Valentina (2017). “Uşaklı Höyük Kazıları: Yeni Sonuçlar”. Arkeoloji ve Sanat, 154: 170-173.
• Dusinberre, Elspeth R. M. (2002): “An Excavated Ivory from Kerkenes Dağ: Transcultural Fluidities, Significations of Collective Identity and the Problem of Median Art”. Ars Orientalis, 32: 17-54.
• Gelb, Ignace J. (1935). Inscriptions from Alishar and Vicinity. Chicago: The University of Chicago Press.
• Genz, Hermann (2001). “Iron Age Pottery from Çadır Höyük”. Anatolica, XXVII: 159–170.
• Gorny, Ronald L. (1995). “Hittite Imperialism and Anti-Imperial Resistance as viewed from Alişar Höyük”. Bulletin of the American Schools of Oriental Research, 299-300: 65-89.
• Gurney, Oliver R. (1995). “The Hittite Names of Kerkenes Dağ and Kuşaklı Höyük”. Anatolian Studies, 45: 69-71. Harmankaya, Savaş vd. (1998). “Kalkolitik: Alişar”. Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri (TAY) 3, Kalkolitik. İstanbul: Ege Yayınları, 263.
• Hawkins, John David (2000). Corpus Hieroglyphic Luwian Inscriptions, V. I (Inscriptions of the Iron Age). Berlin, New York: Walter de Gruyter.
• Kahraman Çınar, Aslı (2016). “Yozgat Şehir Merkezinde Antik Bir Kent: Mercimektepe Höyük”. Uluslararası Bozok Sempozyumu (5-7 Mayıs 2016), C.1. Ed. Kadir Özköse. Yozgat: Bozok Üniversite Yayınları, 70–74.
• Mazzoni, Stefania vd. (2016). “Uşaklı Höyük’te Yürütülen Arkeolojik ve Filolojik Araştırmalar”. I. Uluslararası Bozok Sempozyumu Bildiri Kitabı (05 – 07 Mayıs 2016). C.1. Ed. Kadir Özköse. Yozgat: Bozok Üniversite Yayınları, 42-53.
• Omura, Sachihiro (1991). “1989 Yılı Kırşehir, Yozgat, Nevşehir, Aksaray İlleri Sınırları İçinde Yürütülen Yüzey Araştırmaları”. VIII. Araştırma Sonuçları Toplantısı (Ankara, 28–1 Haziran 1990). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 69–90.
• Omura, Sachihiro (1992). “1990 Yılı Orta Anadolu’da Yürütülen Yüzey Araştırmaları”. IX. Araştırma Sonuçları Toplantısı (Çanakkale, 27–31 Mayıs 1991). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 541–560.
• Omura, Sachihiro (1993). “1991 Yılı İç Anadolu’da Yürütülen Yüzey Araştırmaları” X. Araştırma Sonuçları Toplantısı (25–29 Mayıs 1992). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 365–386.
• Orsi, Valentina (2020). “The Transition from the Bronze to the Iron Age at Uşaklı Höyük: The Ceramic Sequence”. Anatolia Between the 13th and the 12th Century BCE. Ed. Stefano de Martino, Elena Devecchi. Torino: Eothen, 271-316.
• Özbudak, Ozan (2019). “Kuzey Orta Anadolu’nun Tarihöncesi Arkeolojisi ve Rıdvan Kalesi Höyüğü Örneği”. Arkeolojiyle Geçen Yarım Asır: Sevil Gülçur Armağanı. Ed. Barış Eser vd. Ankara: Bilgin Yayınevi, 507-518.
• Sancaktar, Hacer & Sezgin, Kudret (2020a). “Yozgat ili Geç Demir Çağından Geç Antik Çağ’a Kadar Kaleler ve Savunma Yapıları”. Masrop E-Dergi, 14 (1-2): 47-91.
• Sancaktar, Hacer & Sezgin, Kudret (2020b). “Son Dönem Araştırmaları Işığında Yozgat ve Çevresindeki Kaya Mezarları”. Cedrus, VIII: 325–349.
• Sancaktar, Hacer vd. (2019). “Yozgat İli ve İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması: 2017 Yılı Araştırmaları”. 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı (07 – 11 Mayıs 2018) 2. Cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 141-164.
• Sancaktar, Hacer vd. (2020a). “Yozgat İli ve İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması”. 2018 Yılı Çalışmaları C.2. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 187-208.
• Sancaktar, Hacer vd. (2020b). “Yozgat İli ve İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması 2017–2019 Çalışması”. Türkiye Yüzey Araştırmaları Webinarları I-II-III Bildiri Özetler Kitabı. Yay. Haz. Mustafa Şahin vd. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Yayınları, 154-157.
• Sancaktar, Hacer vd. (2021). “New Sites Discovered in the Yozgat Archaeological Research Project”. Ed. by E. Sökmen ve A. Schachner. Byzas 26 (Understanding Transformations: Exploring Black the Sea Region and Northern Central Anatolia in Antiquity). İstanbul: Ege Yayınları, 278-97.
• Steadman, Sharon R. vd. (2008). “Excavations on the North-Central Plateau: The Chalcolithic and Early Bronze Age Occupation at Çadır Höyük”. Anatolian Studies, 58: 47-86.
• Steadman, Sharon R. vd. (2019). “Early Lives: The Late Chalcolithic and Early Bronze Age at Çadır Höyük”. Journal of Eastern Mediterranean Archaeology and Heritage Studies, 7(3): 271 -298.
• Strobel, Karl & Gerber, Christoph (2000). “Feldforschungen in Tavium 1998 Vorbereicht”. 17. Araştırma Sonuçları Toplantısı (24 – 28 Mayıs 1999) C.1. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 169–176.
• Strobel, Karl & Gerber, Christoph (2001). “ Feldforschungen in Tavium 1999 Vorbericht-Tavium/Büyüknefes 1997–1999 Çalışma Dönemi Raporu”. 18. Araştırma Sonuçları Toplantısı (22–26 Mayıs 2000) C.2. İzmir: Kültür Bakanlığı Yayınları, 7-10.
• Summers, Geoffrey D. & Özen, Erol (2002). “The Hittite Stone and Sculpture Quarry at Karakız Kasabası and Hapis Boğazı in the District of Sorgun, Yozgat, Central Anatolia”. American Journal of Archaeology, 116(3): 507-519.
• Summers, Geoffrey D. & Summers, Francoise (2013). “The Kale at Kerkenes Dağ: An Iron Age Capital in Central Anatolia”. Cities and Citadels in Turkey: From the Iron Age to the Seljuks. Eds. Scott Redford, Nina Ergin. Walpole: Peeters, 137-160.
• Summers, Geoffrey D. (2006). “Aspects of Material Culture at the Iron Age Capital on the Kerkenes Dağ in Central Anatolia”. Ancient Near East Studies, 43: 164–202.
• Taş, İlknur & Weeden Mark (2010). “A Stele of Prince Anaziti in the Yozgat Museum”. Journal of the American Oriental Society, 130(3): 349-359.
• Torri, Giulia (2016). “Uşaklı Höyük’te Yürütülen Arkeolojik ve Filolojik Araştırmalar (Çivi Yazısı Kaynaklar ve Uşaklı Höyük’ün Hititli Kimliğinin Tespiti)”. I. Uluslararası Bozok Sempozyumu Bildiri Kitabı (05–07 Mayıs 2016) I. Cilt. Ed. Kadir Özköse. Yozgat: Bozok Üniversite Yayınları, 50.
• Ünsal, Veli (2016). “Alişar’ın Yozgat Arkeolojisi ve Eskiçağ Tarihine Katkısı”. I. Uluslararası Bozok Kongresi (5-7 Mayıs 2016) I. Cilt. Ed. Kadir Özköse. Yozgat, Bozok Üniversite Yayınları, 54-63.
• von der Osten, Hans Henning (1929). Explorations in Hittite Asia Minor 1927-1928. Chicago: The University of Chicago Press.
• von der Osten, Hans Henning (1937). The Alishar Hüyük Seasons of 1930-32. Part II. Chicago: The University of Chicago Press.
• Westenholz, Joan Goodnick (1998). “Relations Between Mesopotamia and Anatolia in the Age of the Sargonic Kings”. XXXIV. Assiriyoloji Kongresi (6-10 VII 1987-İstanbul). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 5-22.
• Yakar, Jak (1985). The Later Prehistory of Anatolia: The Late Chalcolithic and Early Bronze Age. Part i. Oxford: BAR International Series 268.
• Yelözer vd., (2019). “Volkanik Kapadaokya’da Neolitiğin Başlangıcı”. Kapadokya’da Kimlik, Hafıza ve Kültürel Miras. Ed. M. Hakman. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 49-82.
• Yiğit, Turgut (2000). “Akkadlar Devrinde Anadolu’nun Siyasal Yapısı”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 40(3-4): 13-28.