Death Rituals among Uzbeks

Yıl 2023, Sayı: 18, 208 - 221, 10.09.2023

Shokhrukh Tuychibaev , Ali Selçuk

https://doi.org/10.46250/kulturder.1297856

Öz

In the article, the beliefs and practices related to death in the Uzbek Turks, who have the most populous population of Central Asia, were evaluated. In the study prepared in the context of the Tashkent-Fergana regions of Uzbekistan and its surroundings, various dimensions of the death ritual were examined. The analyzes on the subject were made in line with qualitative research methods and techniques. First of all, the sources related to the death ritual of the Uzbeks were examined, and then, as a phenomenological field research, the techniques of observation and determination, participation, interview, interview with guide/resource people in the relevant regions were used extensively. In the article we have widely discussed pre-death/post-death ceremonies and practices. Within the scope of pre-death beliefs, various practices to prevent death, beliefs about the harbingers of death, and behaviors related to the patient on his deathbed were examined. Regarding post-mortem practices, some rituals performed after the burial (three, seven, twenty, forty days and one year practices) and seasonal (snow fell, melon ripe, seeing flower) commemoration customs, information about the mourning clothes and meals of the Uzbeks were evaluated. In the light of the information obtained in the study, it can be said that the death customs and traditions in the Uzbeks carry the traces of thousands of years of Turkic culture and civilization and are kept alive together with Islamic elements today. One of the most important results of our study is that most of the beliefs and practices related to death in the Fergana-Tashkent region are also found in the traditions of Anatolian Turks.

Anahtar Kelimeler

Uzbeks, death, burial, belief, Tashkent

Özbeklerde Ölüm Ritüelleri

Öz

Makalede Orta Asya’nın en kalabalık nüfusuna sahip Özbek Türklerindeki ölümle ilgili inanış ve uygulamalar değerlendirilmiştir. Özbekistan’ın Taşkent-Fergana bölgeleri ve çevresi bağlamında hazırlanan çalışmada ölüm ritüelinin çeşitli boyutları incelenmiştir. Konu üzerindeki incelemelerimiz nitel araştırma yöntem ve teknikleri doğrultusunda yapılmıştır. Öncelikle Özbeklerin ölüm ritüeliyle ilgili kaynaklar incelenmiş, akabinde de fenomenolojik alan araştırması olarak ilgili bölgelerde gözlem ve tespit, katılım, mülakat, kılavuz/kaynak kişilerle görüşme teknikleri genişçe kullanılmıştır. Elde edilen verilerden hareketle ölüm öncesi ve ölüm sonrası yapılan merasim ve uygulamalar ele alınmıştır. Ölüm öncesi inanışlar kapsamında ölümü önlemeye yönelik çeşitli uygulamalar, ölümün habercileriyle ilgili inanışlar, ölüm döşeğindeki hastaya ilişkin davranışlar incelenmiştir. Ölüm sonrası uygulamalarla alakalı olarak da defin sonrası yapılan bazı ritüeller (üçü, yedisi, yirmisi, kırkı, yılı) ve mevsimsel (kar yağdı, kavun pişti, gül gördü) anma adetleri, Özbeklerin yas kıyafetleri ve yemekleri hakkındaki bilgiler ele alınarak değerlendirilmiştir. Çalışmamızın en önemli sonuçlarından biri, Fergana-Taşkent bölgesindeki ölümle ilgili inanış ve uygulamaların ekseriyetinin Anadolu Türklerinin geleneklerinde de bulunduğunun tespit edilmesidir.

Anahtar Kelimeler

Özbekler, ölüm, defin, inanış, Taşkent

Kaynakça

• Aşirov, Adhamcan (2001). Avestodan Miras Merasimler. Taşkent: Abdulla Kadiri Neşriyati.
• Aşirov, Adhamcan (2007). Özbek Halkıning Kadimiy Etikad ve Merasimleri. Taşkent: Özbekistan Milliy Kütüphanesi Neşriyati.
• Karmisheva, Balkis X. (1986). “Arhaiçeskaya simvolika v pohoronno pominalnoy obryadnosti Uzbekov Fergani”. Drevnie Verovaniya i Kulti Narodov Sredney Azii, 4: 149.
• Lobacheva, Nina (1986). Drevnie obriyadi verovaniya i kulti narodov Sredney Azii. Moskova: Nauka.
• Nalivkin, Vladimir P. & Nalivkina, Maria (1886). Ocherk bita jenshinı osedlogo tuzemnogo naseleniya Fergani. Kazan: Tipografiya İmperatorskogo Universiteta.
• Nasriddinov, Kamber (1996). Özbek Defin ve Taziye Merasimleri. Taşkent: Abdulla Kadiriy Namidegi Halk Merasi Neşriyati.
• Öreyeva, Derman (2004). Özbek Matem Meresimleri Folklori. Taşkent: Fen Neşriyati.
• Payziyeva, Madina (2014). Özbeklerning An'anaviy ve Zamonoviy Matem Meresimleri. Taşkent: Yangi Naşr.
• Selçuk, Ali (2009). “Evci Alevilerinin Ölüm İle İlgili inanış ve Uygulamaları”. Türk Dünyası Araştırmaları, 178: 101-110.
• Snesarev, Georgyi (1969). Relikty domusul ‘manskikh verovanyi i obryadov u Uzbekov Khorezma. Moskova: Nauka.
• van Gennep, Arnold (2002). Obriyadi Perexoda. Moskova: RAN.
• Ziyaev, Hamid & Lunin, B. Vladimiroviç (ed.) (1972). Etnograficheskoe izuchenie byta i kul'tury Uzbekov. Taşkent: Fen.
• Zununova, Gülçehra (2002). Eski Şehir Ahalisinin Maddi Medeniyetindeki Özgerişler: Taşkent Mahalleleri, Eneneler ve Zemanevilik. Taşkent: Yangi Asr Avlodi.