Sembolik Siyaset ve Ayasofya: Necip Fazıl Kısakürek Örneği

Yıl 2023, Sayı: 18, 349 - 370, 10.09.2023

Eylem Arslan , Cumhur Aslan

https://doi.org/10.46250/kulturder.1315745

Öz

Sosyal bilimler literatüründe sembol, siyaset ve ideoloji birbiriyle oldukça yakından ilişkili kavramlardır. Sembolik siyaset kavramı ise sembollerin siyasi düşünce ve temsilcileri tarafından ideolojik bir araç olarak kullanılması anlamına gelir. Bu bağlamda sembolik siyaset; sembol, siyaset ve ideoloji arasındaki ilişkiyi anlamaya olanak sağlar. Türk sembolik siyaseti özelinde ise Ayasofya, içerdiği farklı sembolik anlamlar ve ideolojik kavramlar neticesinde geçmişten günümüze dek bir araç olagelmiştir. Hem Doğu hem de Batı kültürüne ait olan Ayasofya, Türk siyasi ideolojilerindeki Doğu-Batı ikiliğinin somutlaştığı başlıca yapılardandır. Bu nedenle aidiyet duygusu, üstünlük ve kutuplaşma için de elverişli bir semboldür. Özellikle İslamcı ve milliyetçi-muhafazakâr bakış açısında Ayasofya Cami sembolü sıklıkla kullanılır. Bu sembolü kullanan önemli isimlerden biri ise İslamcı düşünür ve yazar Necip Fazıl Kısakürek’tir. Kısakürek’in Ayasofya ile ilgili söylemleri, sembollerin siyasi ve ideolojik özelliklerini içerir. Dolayısıyla Ayasofya’nın sembolik siyasetteki rolünü ortaya koymak amacıyla çalışmamızda Necip Fazıl Kısakürek’in Ayasofya Hitabesi’ndeki söylemlerine eleştirel söylem çözümlemesi yapılmıştır. Böylelikle ideolojilerin meşrulaştırılmasında ve iktidar/güç ile hegemonyanın kurulmasında Ayasofya’nın nasıl araçsallaştırıldığı açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ayasofya, eleştirel söylem çözümlemesi, ideoloji, Necip Fazıl Kısakürek, sembolik siyaset

Symbolic Politics and Hagia Sophia: The Case of Necip Fazıl Kısakürek

Öz

Symbols, politics and ideology are closely related concepts in the social sciences literature. The concept of symbolic politics means using symbols as an ideological tool by political thought and its representatives. In this context, symbolic politics provides opportunities to understand the relationship between symbols, politics and ideology. In Turkish symbolic politics, Hagia Sophia has been a tool from the past to the present as a result of the different symbolic meanings and ideological concepts it contains. Hagia Sophia, which belongs to both Eastern and Western cultures, is one of the main structures of the East-West duality in Turkish political ideologies. For this reason, it is also a useful symbol for sense of belonging, superiority and polarization. The symbol of Hagia Sophia Mosque is frequently used mainly in the Islamist and nationalist-conservative perspectives. Necip Fazıl Kısakürek, an Islamist thinker and author, is one of the important names who use this symbol. The discourses of Kısakürek about Hagia Sophia contains the political and ideological features of the symbols. Therefore, in our study, in order to reveal the role of Hagia Sophia in symbolic politics, critical discourse analysis was made on the discourses of Necip Fazıl Kısakürek in “Ayasofya Hitabesi” (Speech on Hagia Sophia). Thus, it has been tried to explain how Hagia Sophia was instrumentalized in the legitimization of ideologies and the establishment of power and hegemony.

Anahtar Kelimeler

Hagia Sophia, critical discourse analysis, ideology, Necip Fazıl Kısakürek, symbolic politics

Kaynakça

• Akan, Erkin (2008). Cumhuriyet Döneminde Ayasofya. Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akın, Mahmut Hakkı (2018). “İslamcılığın Fetret Devri, Büyük Doğu Dergisi ve Necip Fazıl Kısakürek”. İslam’ı Uyandırmak Çok Partili Yaşama Geçilirken İslamcı Düşünce ve Dergiler, C.2. Ed. Lütfi Sunar. İstanbul: İlem Yayınları, 101-123.
• Azak, Umut (2014). “Muhafazakâr Milliyetçiliğin Bitmeyen Davası: ‘Mahzun Mabed’ Ayasofya”. Toplum ve Bilim, 131: 236-263.
• Bora, Tanıl (2007). “Milliyetçi-Muhafazakâr ve İslamcı Düşünüşte Negatif Batı İmgesi”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C.3. Ed. Murat Gültekingil ve Tanıl Bora. İstanbul: İletişim Yayınları, 251-256.
• Bora, Tanıl (2020). Cereyanlar Türkiye’de Siyasi İdeolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Boym, Svetlana (2009). Nostaljinin Geleceği. Çev. Ferit Burak Aydar. İstanbul: Metis Yayınları.
• Dikici, Ali (2006). “İbadet Dilinin Türkçeleştirilmesi Bağlamında Türkçe Ezan Denemesi ve Buna Gösterilen Tepkiler”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 10: 77-104.
• Eagleton, Terry (1996). İdeoloji. Çev. Muttalip Özcan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gramsci, Antonio (1992). “Culture and Ideological Hegemony”. Culture and Society. Ed. Jeffrey Charles Alexander & Steven Seidman. Cambridge: Cambridge University Press, 47-54.
• Gür, Berin Fatma (2010). “Arşiv(sel) Mekân: Sultanahmet Meydanı ve Yakın Çevresi”. Cumhuriyet’in Mekânları Zamanları İnsanları. Der. Elvan Altan Ergut ve Bilge İmamoğlu. Ankara: Dipnot Yayınları, 69-81.
• Kısakürek, Necip Fazıl (1968). “Ayasofya”. İslam Medeniyeti Dergisi, 1(10): 11-13.
• Koca, Oğuzhan (2020). “Türkiye’de Muhafazakâr, Milliyetçi ve Sol Düşüncelerde Siyasal Bir Sembol Olarak Atatürk”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 75(4): 1469-1489.
• Koç, Nurgün (2022). “Milli Türk Talebe Birliği: Bir Öğrenci Yapılanması ve Necip Fazıl Kısakürek”. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 17(33): 23-63.
• Necipoğlu, Gülnur (1992). “The Life of an Imperial Monument: Hagia Sophia after Byzantium”. Hagia Sophia from the Age of Justinian to the Present. Ed. Robert Mark & Ahmet Şefik Çakmak. Cambridge: Cambridge University Press, 195-225.
• Özekmekçi, Mehmet İnanç (2020). “Türk Sağında Ayasofya İmgesi”. Türk Sağı: Mitler Fetişler Düşman İmgeleri. Der. İnci Özkan Kerestecioğlu ve Güven Gürkan Öztan. İstanbul: İletişim Yayınları, 283-307.
• Özer, Ömer (2020). Haber Söylem İdeoloji: Eleştirel Haber Çözümlemeleri. Konya: Literatürk Academia Yayınevi.
• Schmitt, Carl (2006). Siyasal Kavramı. Çev. Ece Göztepe. İstanbul: Metis Yayınları.
• Smith, Anthony (2017). Etno-Sembolizm ve Milliyetçilik. Çev. Bilge Firuze Çallı. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Solak, Mustafa (2021). Atatürk ve Ayasofya, İddialar-Gerçekler. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Süssheim, Karl (1993). “Aya Sofya”. Encyclopaedia of Islam. Leiden: Brill.
• Şah, Umut (2012). “Eşcinsellik Bir Hastalıktır [ve Dahası] Sapkınlıktır, Bir Eleştirel Söylem Analizi Denemesi”. Söylem Çalışmaları. Ed. Sibel Arkonaç. Ankara: Nobel Yayıncılık, 209-222.
• Şahin, Osman Erdal (2019). “Necip Fazıl Kısakürek’in Düşünce Ekseni ve Siyasi Aksiyonu”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(4): 1-16.
• Tokdoğan, Nagehan (2020). Yeni Osmanlıcılık: Hınç, Nostalji, Narsisizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• URL-1: TCCB (2020). “Millete Sesleniş Konuşması”. http://tccb.gov.tr/konusmalar/353/120589/millete-seslenis-konusmasi (Erişim: 10.07 .2020).
• Van Dijk, Teun Adrianus (2003). “Söylem ve İdeoloji, Çok Alanlı Bir Yaklaşım”. Çev. Nurcan Ateş. Söylem ve İdeoloji, Mitoloji-Din-İdeoloji. Haz. Barış Çoban ve Zeynep Özarslan. İstanbul: Su Yayınevi, 13-112.
• Van Dijk, Teun Adrianus (2009). “Critical Discourse Studies: A Sociocognitive Approach”. Methods of Critical Discourse Analysis. Ed. Ruth Wodak ve Michael Meyer. London: Sage, 62-86.