Madde ve Mana Kabı Olarak Yumurtanın Sembolik Yorumları Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Sayı: 18, 222 - 241, 10.09.2023

Aynur Koçak , Hilal Otyakmaz Aydın

https://doi.org/10.46250/kulturder.1323094

Öz

İnsanlığın ilk kutsal ve sembolik yaratılış anlatıları olan mitlerde, evrenin yaratılışında yumurta önemli bir unsur olarak dikkat çekmektedir. Tanrılardan, insanlara, yeryüzü ve gökyüzü varlıklarından, diğer mitik ögelere kadar ilksel varoluş hikâyelerinin yumurta ile buluştukları aktarılmaktadır. Yumurtanın kırılmadan önceki şekli çokluktaki birliği, ikiye ayrılış şekli parça-bütün ilişkisi olarak yaratılıştaki dengeyi yansıtmaktadır. Özellikle yatay ve dikey sembolizme bağlı olarak yumurta merkezi konumda üremeyle eş tutulur. Yatay boyutuyla; sakinliği, rahmi, yeni varlığın oluşumunu, yerleşmeyi, üretkenliği, verimliliği temsil ederken dikey boyutuyla da yatayda var olan oluşumun zıddı olan kozmik vuruşa bağlı hareketliliği, oluşum evresini tamamlayıp meydana çıkma durumunu ve şifa vericilikteki yüksel potansiyeli simgeler. Bu sembolik yorumlar yumurtanın madde ve mana bütünselliğini içermektedir. Bu madde ve mana birlikteliği çalışmada; “başlangıç ve yaratılış, birlik ve bütünlük, merkez, diriliş, bereket ve son” başlıklarındaki sembolik yorumlarla şekillenmiştir. Bu incelemede yumurta sembolizmi doğadan ilhamla döngüsel zaman çizgisinde, başlangıçtan sona ve dirilişe uzanan ilk kutsal, sembolik anlatılar ve ritüeller ekseninde ele alınarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

mitoloji, madde-mana, sembol, ritüel, yumurta

An Analyses on the Symbolic Interpretations of the Egg as a Container of Matter and Meaning

Öz

In mythologies, which encompass the earliest sacred and symbolic creation narratives of humankind, the egg emerges as a crucial element in the genesis of the universe. Gods, humans, earthly and celestial beings, and other mythical entities converge in stories of primordial existence involving the egg. The intact form of the egg symbolizes unity within multiplicity, while its division into two parts signifies the balance in creation through a part-whole relationship. Notably, the egg assumes a central position as a representation of reproduction, primarily due to its horizontal and vertical symbolism. Horizontally, it embodies serenity, the womb, the genesis of a new being, settlement, productivity, and efficiency. Vertically, it symbolizes mobility brought about by cosmic influence, contrasting with its horizontal representation. It represents emergence after the completion of the formative phase and the immense potential for healing. These symbolic interpretations underscore the unity of substance and meaning within the egg. This unity is shaped through symbolic interpretations falling under the themes of "beginning and creation, unity and integrity, center, resurrection, fertility, and end." This study examines the symbolism of the egg within the framework of sacred and symbolic narratives and rituals that traverse the cyclical timeline inspired by nature, ranging from inception to culmination and rebirth.

Anahtar Kelimeler

mythology, matter-meaning, symbol, ritual, egg

Kaynakça

• Aksoy, Tevfik (2007). Mitoslarda Yaratılış Motifleri. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ateş, Fatma (2019). Mitolojiden Günümüze Yumurta. Ankara: Kömen Yayınları.
• Ateş, Mehmet (2001). Mitolojiler ve Semboller. İstanbul: Aksiseda Matbaası.
• Baldick, Julian (2010). Hayvan ve Şaman Orta Asya’nın Antik Dinleri. Çev. Nevin Şahin. İstanbul: Hill Yayınları.
• Baysal, Nagihan (2021). “Bereketin Kapısı Yağmur Duası: Anadolu’da Yağmur Yağdırma Ritüelleri”. Anadolu Halk Kültüründe İnanış ve Ritüeller-Teoriden Pratiğe Köken ve Yansımalar. Ed. Özlem Güzel. Ankara: Nobel Yayınları, 225-253.
• Blake, John F. (1877). Astronomical Myths Based on Flammarion’s “History of The Heavens”. London: Macmillan Publish.
• Bonnefoy, Yves (1981). Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Boratav, Pertev Naili (2013). 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Bukarlı, Edip (2023). “Yezidilerin Kültürel Hayatı: Diyarbakır Örneği”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 10(2): 206-224.
• Campbell, Joseph (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. Çev. Sabri Gürses. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Chatterjee, Ratna (2011). The Myth of the Cosmic Egg in Indie and Orphic Traditions and its Reception in the Latin West. Master of Arts. Calgary/Alberta: Department of Greek and Roman Studies.
• Cirlot, Juan Eduardo (2001). A Dictionary of Symbols. London: Routledge Publish.
• Cooper, J. C. (1987). An Illustrated Encyclopedia of Traditional Symbols. London: Thames and Hudson Publisher.
• DİB (2011). Kur’an-ı Kerim Meali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Dorer, Michael J. et al. (2019). Getting Started with the Cosmic Egg. USA: Parent Child Press.
• Eliade, Mircea (1992). İmgeler ve Simgeler. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yayınları.
• Eliade, Mircea (2001). Mitlerin Özellikleri. Çev. Sema Rifat. İstanbul: Om Yayınevi.
• Eliade, Mircea (2003). Demirciler ve Simyacılar. Çev. M. Emin Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eliade, Mircea (2009). Dinler Tarihine Giriş. Çev. Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Frazer, James George (2017). Altın Dal, Dinin ve Folklorun Kökleri. Çev. Mehmet H. Doğan. İstanbul: YKY Yayınları.
• Gardin, Nanon vd. (2019). Larousse Semboller Sözlüğü. Çev. Beyza Akşit. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Guenon, Rene (2022). Mukaddes İlmin Sembolleri. Çev. Filiz Karaküçük. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Hamilton, Edith (1983). Mitologya. Çev. Ülkü Tamer. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Hançerlioğlu, Orhan (2000). Dünya İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Işım, Mehmet Ali (2006). Upanişadlar-Tanrı’nın Soluğu. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ivanits, Linda J. (1989). Russian Folk Belief. London & New York: Routledge Taylor & Francis Group.
• Kalafat, Yaşar ve Kamalov, İlyas (2005). “Tatar Efsaneleri”. Karadeniz Araştırmaları. 6: 52-77.
• Karakaş, Rezan (2021). “Doğanın ve İnsanın Dirilişinin Simgesi: Yumurta”. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 6: 31-51.
• Koçak, Aynur (2016). Mitlerle Varoluş Yolculuğu. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Koşay, Hamit Zübeyir (1956). “Türkiye Halkının Maddi Kültürüne Dair Araştırmalar”. Türk Etnografya Dergisi, 1: 7-55.
• Leeming, David & Madden, Kathryn (2010). Encyclopedia of Psychology and Religion. USA: Springer Science Business Media.
• Long, Charles H. (1963). Alpha: Myths of Creation. London: George Braziller.
• Lvova, E. L. vd. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri 2-İnsan ve Toplum. Çev. Metin Ergun. Konya: Kömen Yayınları.
• Muhyiddin İbn’ül Arabî (2008). El Bulga Fi’l Hikmeh-Hikmette Son Nokta. Çev. Vahdettin İnce. İstanbul: Kitsan Yayınları.
• Obuz, Leyla ve Obuz Muammer (1965). Kalevala Fin Destanı. Ankara: Balkanoğlu Matbaacılık.
• Ögel, Bahaeddin (2010). Türk Mitolojisi, C.1. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Örnek, Sedat Veyis (1995). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Pearce, Joseph Chilton (2002). The Crack in the Cosmic Egg: New Constructs of Mind and Reality. USA, Rochester: Park Street Press.
• Raglan, Lord (2010). “Mit ve Ritüel”. Çev. Evrim Ölçer Özünel. Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar-2. Ed. M. Öcal Oğuz ve Selcan Gürçayır. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 189-197.
• Rosenberg, Donna (2003). Dünya Mitolojisi-Büyük Destan ve Söylenceler Antolojisi. Çev. Koray Akten vd. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Siegel, Morris (1940). A Study of West African Carved Gambling Chips. Wisconsin: American Anthropological Association.
• Sivri, Medine ve Yetim, Arzu (2009). "Yaratılış Söylencelerinde Yumurta Öğesine Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım”. Frankofoni Dergisi, 21: 191-202.
• Sproul, Barbara C. (1991). Primal Myths. New York: Harper Collins Edition Publishers.
• Şengül, Abdullah (2008). “Türk Kültüründe Nevruz ve Anadolu’da Nevruz Kutlamaları”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 26: 61-73.
• Tuğrul, Saime (2010). Ebedi Kutsal Ezeli Kurban: Çok Tanrılıktan Tek Tanrılığa Kutsal ve Kurbanlık Mekanizmaları. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Turner, Victor (2020). Ritüeller Yapı ve Anti-Yapı. Çev. Nur Küçük. İstanbul: İthaki Yayınları.
• URL-1: https://edebistan.com/deneme/siirin-topraginda-yuruyen-bir-film-yumurta (Erişim: 20.06.2023).
• URL-2: http://lithuanian.net/mitai/cosmos/baltai.htm#1 (Erişim: 03.06.2023).
• URL-3:https://sorularlaislamiyet.com/kuran-i-kerimde-dunyanin-yuvar lak-oldugunun-belirtilmesi-kuranda-yapilan-bilimsel-hatalardan-birisi (Erişim: 04.06.2023).
• Uygur, Hatice Kübra (2008). Midyat Halk Kültürü Monografisi. Yüksek Lisans Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
• Walker, Barbara G. (1988). The Woman's Dictionary of Symbols and Sacred Objects. USA: Harper One Publisher.
• Wilkinson, Kathryn (2011). Semboller ve İşaretler. Çev. Seda Toksoy. İstanbul: Alfa Basım Yayım.
• Zaripova Çetin, Çulpan (2007). “Tatar Türklerinde Mitolojik Varlıklarla İlgili Mitler ve İnanışlar (İyeler ve Yaratıklar)”. Bilig, 43: 1-32.