The Postmodern State of Religion: A Sociological Analysis Through Elif Şafak's Novel Protagonists

Yıl 2023, Sayı: 19, 198 - 224, 10.12.2023

Hasan Sarı

https://doi.org/10.46250/kulturder.1328111

Öz

The people of the age, who fall into meaninglessness as a result of changing perceptions of space and time, want to escape from the dull modernity and embark on spiritual journeys. As a matter of fact, a culture in which plurality, individuality and relativity are preferred instead of certainty and clarity is mentioned. It is observed that the people of the age, who do not give up on modern life and seek help from tradition to protect their spiritual integrity, have built their own individual religion in an eclectic style. The novel, which can be considered an expression of modern urban life, is thought to be a mirror to this cultural universe. The study focuses on the novels of Elif Şafak, one of the prominent names in postmodern literature, by giving examples of spiritual quest from the history of Turkish literature. In this context, the novels Aşk, Araf and Havva’nın Üç Kızı were examined and the views of religion and spirituality of the novel's protagonists were analyzed in the context of the search. The spirituality conceptions of modern, educated, secular individuals were problematized. As a result of the research, in which the documentation technique and content analysis were used on the basis of qualitative method, a religiousness formation with postmodern influences was observed. Intense criticism of institutional religion was encountered, and the phenomenon of postmodern spiritual quest, which was tried to be substituted for it, was reached.

Anahtar Kelimeler

postmodernity, spiritual quest, Elif Şafak, protagonists, mysticism

Teşekkür

I would like to thank my thesis advisor Prof. Dr. Abdullah Özbolat.

Dinin Postmodern Hâli: Elif Şafak'ın Roman Kahramanları Dolayımında Sosyolojik Bir Analiz

Öz

Hızlanan zaman ve değişen mekân algıları sonucu anlam ihtiyacını gideremeyen çağ insanı, yabancılaştığı huzursuz modernliğin donuk evreninden firar edip manevi yolculuklara çıkmaya namzettir. Nitekim kesinlik ve netlik yerine çoğulluğun, bireyselliğin, göreceliğin muteber olduğu bir kültürden bahsedilmektedir. Hem modern ve seküler yaşamın kazanımlarından vazgeçmeyen hem de ruhsal bütünlüğünü korumak adına otantikliğini kaybetmiş dinden medet uman çağ insanının arafta kalarak kendi bireysel dinini eklektik bir tarzda inşa etme eğiliminde olduğu gözlenmektedir. Modern kent yaşamının sanatsala bir dışavurumu sayılabilecek romanın bu kültür evrenine ayna olabileceği düşünülmüştür. Çalışmada manevi arayış konusuna Türk edebiyatının serencamından örnekler verilmekle beraber postmodern edebiyatın öne çıkmış isimlerinden Elif Şafak’ın romanlarına odaklanılmıştır. Bu minvalde Aşk, Araf ve Havva’nın Üç Kızı romanları incelenmiş, arayış bağlamında roman kahramanlarının din ve maneviyat görünümleri analiz edilmiştir. Modern, eğitimli, seküler bireylerin maneviyat kavrayışları sorunsallaştırılmıştır. Kahramanların arayışları, benzer tonlara sahip olsa da yoğunluğuna göre felsefi, mistik ve tasavvufi boyutlarıyla kategorileştirilerek ele alınmıştır. Nitel yöntem temelinde dokümantasyon tekniğinin ve içerik analizinin kullanıldığı araştırmanın sonucunda postmodern etkilerde bir dinsellik oluşumuna rastlanmıştır. Yoğun şekilde kurumsal dinin eleştirildiği görülmüş, onun yerine tüketim odaklı postmodern maneviyat arayışının öne çıktığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

postmodernite, manevi arayış, Elif Şafak, roman kahramanları, mistisizm

Teşekkür

Tez danışmanım Prof. Dr. Abdullah Özbolat’a teşekkür ederim.

Kaynakça

• Atay, Oğuz (2017). Tutunamayanlar. İstanbul: İletişim.
• Barkan, Ömer Lütfi (t.y.). Kolonizatör Türk Dervişleri. İstanbul: Hamle.
• Bauman, Zygmunt (2003). Modernlik ve Müphemlik. Çev. İsmail Türkmen. İstanbul: Ayrıntı.
• Bayer, Ali (2010). “Sekülerleşme Din İlişkisi: Kuramsal Bir Yaklaşım”. KSİÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16: 149-190.
• Bilgin, Vejdi (2023). “Senkretik Dindarlık: Kendi Dinini İnşa Etmek”. Nihayet Dergi, 102.
• Çayır, Kenan (2015). Türkiye’de İslâmcılık ve İslâmî Edebiyat: Toplu Hidayet Söyleminden Yeni Bireysel Müslümanlıklara. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Ecevit, Yıldız (2001). Türk Romanında Postmodernist Açılımlar. İstanbul: Everest.
• Ertuğrul, Halit (2005). Kendini Arayan Adam. İstanbul: Nesil.
• Filibeli Ahmet Hilmi (2007). A'mâk-ı Hayal. İstanbul: Kaknüs.
• Harvey, David (1997). Postmodernliğin Durumu. Çev. Sungur Savran. İstanbul: Metis.
• Jameson, Fredric (2013). Postmodernism, or, The Cultural Logic of Late Capitalism. Durham: Duke University Press Books.
• Karacoşkun, M. Doğan (2017). Erich Fromm ve Din, Tanrısız Bir Dindarın Hümanistik Din Anlayışı. İstanbul: İz.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (2007). Kiralık Konak. İstanbul: İletişim.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (2013). Yaban. İstanbul: İletişim.
• Kırımlı, Bilal (2010). “Elif Şafak’ın Romanlarında Milliyet ve Türklük Algısı”. Türklük Bilimi Araştırmaları, 28: 261-81.
• Kirman, Mehmet Ali (2005). “Dinin Ekonomik Modeli, Küreselleşme Sürecinde Dine Yeni Bir Yaklaşım”. OMÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(18-19): 147-161.
• Kirman, Mehmet Ali (2016). Din Sosyolojisi Sözlüğü. Adana: Karahan.
• Kirman, Mehmet Ali ve Baloğlu, Bülent (2012). “New Forms of Religiosity within Secularization Process in Modern Turkey”. World Journal of Islamic History and Civilization, 2(3): 158-165.
• Kirman, Mehmet Ali ve Sarı, Hasan (2019). “‪Post-Seküler Toplumda Anlam Arayışı ve Tasavvufu Yol Metaforu Üzerinden Okumak”. Sekülerleşme Tartışmaları. Ankara: Kadim.
• Lyotard, Jean François (2014). Postmodern Durum. Çev. İsmet Birkan. Ankara: BilgeSu.
• Özbolat, Abdullah (2017). “Postmodern Dünyada Din: Yaygınlaşan Dinsellik, Yüzeyselleşen Dindarlık”. İslami Araştırmalar, 28(3): 265-278.
• Pamuk, Orhan (2013). Kara Kitap. İstanbul: YKY.
• Safa, Peyami (2017). Fatih Harbiye. İstanbul: Ötüken.
• Şafak, Elif (2009). Aşk. İstanbul: Doğan Kitap.
• Şafak, Elif (2010). Araf. İstanbul: Doğan Kitap.
• Şafak, Elif (2016). Havva’nın Üç Kızı. İstanbul: Doğan Kitap.
• Şenler, Şule Yüksel (1996). Huzur Sokağı. İstanbul: Timaş.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2005). Huzur. İstanbul: Dergâh.
• Toptaş, Hasan Ali (2016). Bin Hüzünlü Haz. İstanbul: Everest.
• Ümit, Ahmet (2008). Bab-ı Esrar. İstanbul: Everest.
• Yapıcı, Asım (2017). “Müslümanlıktan Hıristiyanlığa Geçişin Sebepleri Sosyo-Psikolojik Bir İnceleme”. Arayış, Değişim ve Din. Ed. H. Kayıklık. Adana: Karahan.
• Yıldız, Ahmet Günbay (2007). Boşluk. İstanbul: Timaş.