Küreselleşme Bağlamında Türk Halk Kültürünün Ticarete Dönüşmesi: Göbekbox, Kırklama Setleri ve Fal Uygulamaları

Yıl 2023, Sayı: 19, 60 - 75, 10.12.2023

Gizem Çelik

https://doi.org/10.46250/kulturder.1345979

Öz

Türk halk kültüründe “göbek bağı kesme ve gömme”, “kırklama” ve “fal bakma/kurşun dökme” gibi geleceği tayin etme ve sağaltmaya yönelik önemli ritüeller bulunmaktadır. Geçmişten günümüze uygulanmakta olan bu ritüeller, küreselleşme bağlamında halk kültürünün ticarileşmesiyle farklı bir boyuta geçmiştir. Yeni doğan bebeklerin isteğe bağlı olarak göbek bağlarını alıp ücreti mukabilinde ailenin istediği yere gömülmesi üzerine bir oluşum olan “Göbekbox” firması, kırklama ritüelinin gerçekleşebilmesi için hazırlanan malzemelerin “kırklama seti” adı altında satılması ve geleceği tayin etme ve nazarı defetmeye yönelik bir girişim olan “fal ve kurşun dökme” uygulamaları, halk kültürünün ticarileşmesini ortaya koyma açısından önemli örneklerdir. Bu bağlamda çalışmada göbek bağı kesme ve gömme, kırklama ve fal ve kurşun dökme ritüelleri tanıtıldıktan sonra bu ritüellerin günümüzde nasıl ticari bir metaya dönüştüğü ele alınıp incelenecektir. Çalışmayla amacımız halk kültürüne yeni bir boyut kazandıran girişimlerin ortaya çıkması ve kültürün nasıl bir ticari metaya dönüştüğünü ortaya koymaktır. Halk kültürü ürünleri, her çağın gereği olan değişim ve dönüşümleri geçirerek karşımıza çıkmaktadır. Günümüzde ise ticari bir metaya dönüşmüş ve tüketiciye sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

küreselleşme, ticarileşme, halk kültürü, ritüel, gelenek

The Commercialization of Turkish Folk Culture in the Context of Globalization: Gobekbox, Kirklama Sets and Fortune-telling Practices

Öz

In Turkish folk culture, there are important rituals such as "cutting and burying the umbilical cord”, "fortying” and "fortune telling/casting lead” to determine the future and healing. These rituals, which have been practiced from past to present, have taken on a different dimension with the commercialization of folk culture in the context of globalization. The "Göbekbox” company, which is a company that takes the umbilical cords of newborn babies and buries them wherever the family wants for a fee, the sale of the materials prepared for the shearing ritual under the name of "shearing set” and the "fortune telling and lead pouring” practices, which are an attempt to determine the future and ward off the evil eye, are important examples in terms of revealing the commercialization of folk culture. In this context, after introducing the rituals of umbilical cord cutting and burial, fortying, fortune telling and lead pouring, the study will examine how these rituals have turned into a commercial commodity today. Our aim with the study is to reveal the emergence of initiatives that bring a new dimension to folk culture and how culture has turned into a commercial commodity. Folk culture products appear before us by undergoing the changes and transformations required by each age. Today, it has turned into a commercial commodity and is offered to consumers.

Anahtar Kelimeler

globalization, commercialization, folk culture, ritual, tradition

Kaynakça

• Adorno, Theodor ve Horkheimer, Max (2014). Aydınlanmanın Diyalektiği. Çev. Nihat Ülner ve Elif Öztarhan Karadoğan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ağcalar, Aslı (2009). Silifke Halk Kültürü Araştırması. Yüksek Lisans Tezi. Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Boyraz, Şeref (2001). “Halk Kültürü Unsurlarının Televizyon Reklamlarında Kullanılması”. Milli Folklor, 49: 93-108.
• Çıblak Coşkun, Nilgün ve Zöhre, Harika (2014). “Küreselleşme ve Tüketim Kültürünün Yaygınlaşması Bağlamında Türkiye’de Cadılar Bayramı”. Turkish Studies, 9(3): 497-506.
• Çıblak, Nilgün (2014). “Halk Kültüründe Nazar, Nazarlık İnancı ve Bunlara Bağlı Uygulamalar”. TÜBAR, 15: 103-125.
• Ekici, Metin (2008). “Türk Halk Kültürü Araştırmalarında Dün, Bugün ve Yarın”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 1(1): 11-26.
• Eliade, Mircea (1991), Kutsal ve Dindışı. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. İstanbul: Gece Yayınları.
• Ercilasun, Ahmet Bican ve Akkoyunlu, Ziyat (haz.) (2018). Kaşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t- Türk: Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gündüz Alptürker, İmran (2021). “’Fala İnanma Falsız Kalma’ Sözünün Gücüyle Dönüşen/Genişleyen Bağlam: ‘Kahve Falı’ Uygulamaları”. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 11(4): 1800-1809.
• Hoppal, Mihail (2019). Avrasya’da Şamanlar. Çev. Bülent Bayram ve H. Şevket Çağatay Çapraz. İstanbul: YKY.
• İnan, Abdülkadir (1987). Makaleler ve İncelemeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Karakaş, Ayhan (2014), “Çukurova Yöresi Geçiş Törenlerinde Su Odaklı Uygulamalar Üzerine Bir Değerlendirme”. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3): 115-12.
• Oğuz, Öcal (2019). Küreselleşme ve Uygulamalı Halk Bilimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Öğüt Eker, Gülin (2019). “Türk Kültürel Belleğinin Oluşumunda Gelenekten Geleceğe Halk Edebiyatı”. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ed. M. Öcal Oğuz. Ankara: Grafiker Yayınları, 557-576.
• Örnek, Sedat Veyis (2000). Türk Halkbilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Örnek, Sedat Veyis (2017). Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl İnançların ve Büyüsel İşlemelerin Etnolojik Tetkiki. İstanbul: Bilgesu Yayıncılık.
• Özdemir, Nebi (2012). Medya, Kültür ve Edebiyat. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Özdemir, Nebi (2021a). Kültür Bilimi Araştırmaları. Ankara: Akademi Kültür Yayınları.
• Özdemir, Nebi (2021b). Kültür Ekonomisi ve Yönetimi. Ankara: Akademi Kültür Yayınları.
• Ritzer, George (1998). Toplumun McDonaldlaştırılması. Çev. Şen Süer Kaya. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Roux, Jean Paul (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Soygüder Baturlar, Şebnem ve Yaylagül, Levent (2019). “Kültürel Süreklilik Bağlamında Türk Halk Kültüründe Mavi/Turkuaz Mavisi ve Nazar Boncuğu”. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 31: 665-688.
• Şafak, Demet (2017). “Etnografi’den Netnografi’ye Sanal Ortamda Kurşun Dökme: Sen Bi Kurşun Döktür”. Milli Folklor, 116: 156- 168.
• TDK (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dili Kurumu.
• URL-1: https://www.sozcu.com.tr/2017/ekonomi/gobekbagini-harvardin-bahcesine-gomuyorlar-1987467/ (Erişim: 23.03.2023).
• URL-2: https://twitter.com/gobekbox (Erişim: 23.03.2023).
• URL-3: https://t24.com.tr/haber/gobek-baglarini-harvard-bahcesine-go muyorlar,425107 (Erişim: 23.03.2023).
• URL-4: https://miamano.com/products/kirk-ucurma-sepeti (Erişim: 23.03. 2023).
• URL-5:https://static.ticimax.cloud/49868/uploads/urunresimleri/kisiye-ozel-40-ucurma-erkek-pipet-6-ad-8a802a.jpg (Erişim:01. 06. 2023).
• URL-6: https://play.google.com/store/apps/details?id=com.bobolabs.bikursundoktur (Erişim: 01. 06. 2023).
• Yaylagül, Levent (2014). Kitle İletişim Kuramları. Ankara: Dipnot Yayınları.