Education and Training Activities in The Seljuks Period

Yıl 2023, Sayı: 19, 349 - 369, 10.12.2023

Mahmut Şalgam , Mahmut Bucak , Kadriye Bucak

https://doi.org/10.46250/kulturder.1351755

Öz

The aim of this study is to reveal the studies on educational activities in the Seljuk period, which has a very important place in Turkish history. For this purpose, the sources giving information about the educational activities in the Seljuk period were meticulously examined. While studying the educational activities, scientific and cultural education, especially Nizamiye Madrasas, Baciyan-ı Rum organization formed by women who raise people useful to society and family education, education of the Ghulams who make up the central army are examined, titles such as Ahi Organization, where professional people who are one of the basic elements of economic life are trained, have been created. As a result of the study, it was revealed that the Nizamiye Madrasahs marked the era they were in, and although there was madrasah education before the Nizamiye Madrasahs, education and training activities were placed in a planned system with the Nizamiye Madrasahs. On the other hand, the Seljuks, a Turkmen group that emerged in the Asian steppes in 1040, showed their skill in establishing a state in Iznik, a place close to the Byzantine border, in a very short time like 35 years. Family-moral education, which is one of the reasons behind this success, and the role of women in social life have been clearly revealed. In addition, the place and importance of the Ahi Organization in vocational education was emphasized.

Anahtar Kelimeler

Seljuks, education, madrasa, soldier, history

Selçuklular Döneminde Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri

Öz

Bu çalışmanın amacı, Türk tarihinde çok önemli bir yere sahip olan Selçuklular döneminde eğitim-öğretim faaliyetleri ile ilgili yapılan çalışmaları ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda Selçuklular döneminde eğitim-öğretim faaliyetleri hakkında bilgiler veren kaynaklar titizlikle incelenmiştir. Eğitim-öğretim faaliyetleri incelenirken Nizamiye Medreseleri başta olmak üzere bilimsel ve kültürel eğitim, topluma faydalı insan yetiştiren kadınların oluşturduğu Bâciyan-ı Rum teşkilatı ve aile eğitimi, merkez ordusunu oluşturan Gulâmların eğitimi, ekonomik hayatın temel unsurlarından olan meslek sahibi insanların eğitildiği Ahi Teşkilatı gibi başlıklar oluşturulmuştur. Çalışma neticesinde özellikle Nizamiye Medreseleri’nin bulunduğu çağa damga vurduğu, Nizamiye Medreseleri’nden önce de medrese eğitimi var olsa da Nizamiye Medreseleri ile eğitim-öğretim faaliyetlerinin planlı bir sisteme oturtulduğu ortaya çıkmıştır. Öte yandan 1040’ta Asya bozkırlarında ortaya çıkan bir Türkmen grubu olan Selçukluların 35 sene gibi çok kısa bir sürede Bizans hududuna yakın bir yer olan İznik’te devlet kurma maharetini göstermelerindeki başarının ardında yatan sebeplerden olan aile-ahlak eğitimi, kadının toplum hayatındaki rolü bariz olarak ortaya çıkarılmıştır. Bununla birlikte Ahilik Teşkilatı’nın mesleki eğitimdeki yeri ve önemi vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Selçuklular, eğitim, medrese, asker, tarih

Kaynakça

• Abdurrahman İbnü'l Cevzî (2014). El-Muntazam f'i Târîhi'l-Ümem'de Selçuklular. Çev. A. Sevim. Ankara: TTK Yayınları.
• Ahmed Bin Mahmud (2018). Selçuknâme. Düz. E. Merçil. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Akyüz, Yahya (2016). Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Pegem Akademi.
• Ayhan, Halis (1997). Eğitim Bilimine Giriş. İstanbul: Şûle Yayınları.
• Demirçelik, Eray (2014). “Anadolu Selçuklular Zamanında Kadın Eğitimi (Baciyân-ı Rum)”. Selçuklu Tarihi Kültür ve Medeniyet, C.1. Ed. Metin Hülagü vd. Ankara: TTK Yayınları, 343-353.
• Erden, Münire (2011). Eğitim Bilimlerine Giriş. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Göksu, Erkan (2017). Selçuklu'nun Mirası Gulâm ve Ikta. İstanbul: Kronik Kitap.
• Göksu, Erkan (2018). Bilge Vezir Nizamülmülk. İstanbul: Erdem Yayınları.
• Göksu, Erkan (2019). Muhteşem Çağın Mütevazı Çocukları Selçuklular. İstanbul: Kronik Kitap.
• Güven, İsmail (1992). “Büyük Selçuklu Devletinde Eğitim ve Öğretime Genel Bir Bakış”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 25(2): 833-848.
• Güven, İsmail (1998). “Türkiye Selçuklularında Medreseler”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 31(1): 125-146.
• Hamdullâh Müstevfî-i Kazvînî (2015). Târih-i Güzîde (Zikr-i Pâdişâhân-ı Selçukiyân). Haz. E. Göksu. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• İbn Bibi (2020). El Evâmirü'l Alâ'iyye fi'l Umûri'l-Alâ'iyye (Selçukname). Çev. M. Öztürk. Ankara: TTK Yayınları.
• İbn'ül Adîm (2011). Buğyetü't Taleb fî Tarihi Haleb. Çev. A. Sevim. Ankara: TTK Yayınları.
• İbnü'l Esîr (1991). İslâm Tarihi (El Kâmil Fi't-Tarih Tercümesi), C.10. Çev. A. Özaydın. İstanbul: Bahar Yayınları.
• Kafesoğlu, İbrahim (2017). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kafesoğlu, İbrahim (2019). Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kafesoğlu, İbrahim (2021). Selçuklular ve Selçuklu Tarihi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kaşgarlı Mahmud (2014). Divan-ı Lügat-it Türk. Düz. E. Bican ve Z. Akkoyunlu. Ankara: TDK Yayınları.
• Kayadibi, F. (2000). “Anadolu Selçuklular Döneminde Ahi Teşkilatında Eğitim”. Sosyoloji Konferansları Dergisi, 26: 177-188.
• Kesik, Muharrem (2021a). Selçuklu Müesseseleri ve Medeniyeti. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Kesik, Muharrem (2021b). Selçukluların Muhteşem Sultanı Melikşah. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Köçer, Mehmet ve Koçoğlu, Erol (2020). Eğitim Tarihi. Ankara: Pegem Akademi.
• Köroğlu, C. Zehra ve Köroğlu, M. Ali (2016). “Bilim Kavramının Gelişimi ve Günümüz Sosyal Bilimleri Üzerine”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25: 1-15.
• Köymen, M. Ali (2020). Selçuklu Devletleri Tarihi (Siyaset, Teşkilât, Kültür). Ankara: TTK Yayınları.
• Merçil, Erdoğan (1989). Kirmân Selçukluları. Ankara: TTK Yayınları.
• Merçil, Erdoğan (2018). “Büyük Selçuklular Devri Kütüphaneleriyle İlgili Bir Deneme”. Selçuklular (Makaleler). E. Merçil. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 133-143.
• Merçil, Erdoğan (2020). Türkiye Selçuklularında Meslekler. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Mîrhând (2018). Ravzatu's Safâ fi Sireti'l Enbiyâ ve'l Mülük ve'l-Hulefâ (Tabaka-i Selçûkiyye). Çev. E. Göksu. Ankara: TTK Yayınları.
• Muhammed b. Ali. Süleyman er-Râvendi (2020). Râhat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr (Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alâmeti), C.1. Çev. A. Ateş. Ankara: TTK Yayınları.
• Nizamülmülk (2018). Siyasetnâme. Düz. M. A. Köymen. Ankara: TTK Yayınları.
• Ocak, Ahmet (2020). Selçuklu Devri Üniversiteleri Nizamiye Medreseleri. İstanbul: Nizamiye Akademi.
• Öngül, Ali (2021). Selçuklu Kültür ve Medeniyeti. İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• Özaydın, Abdülkerim (2007). “Nizâmiye Medresesi”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.33. İstanbul: TDV Yayınları, 188-191.
• Özkan, Selim Hilmi (2014). Türk Eğitim Tarihi Ders Notu. İstanbul.
• Reşîdü'din Fazlullah (2020). Câmî'üt Tevârih. Çev. E. Göksu ve H. H. Güneş. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Sakaoğlu, Necdet (1991). Osmanlı Eğitim Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sıbt İbnu'l-Cevzî (2011). Mir'âtü'z-Zamân Fî Târîhi'l-Âyân'da Selçuklular. Çev. A. Sevim. Ankara: TTK Yayınları.
• Sırım, Veli (2015). “Osmanlı Kadınının Ekonomik Hayata Etkin Katılımı: Baciyan-ı Rum Örneği”. Emek ve Toplum Dergisi, 4(8): 118-125.
• Sümer, Faruk vd. (2009). “Selçuklular”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.36. İstanbul: TDV Yayınları, 365-397.
• Şalgam, Mahmut (2021). Türk Bozkır Kültüründe Eğitim. Yüksek Lisans Tezi. Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Taneri, Aydın (2021). Türkiye Selçukluları Kültür Hayatı. Düz. M. A. Erdoğru. Ankara: TTK Yayınları.
• Turan, Osman (2012). Selçuklular Tarihi Türk-İslâm Medeniyeti. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Turan, Osman (2021). Makaleler II (Türk Tarihinde Selçuklu Asırları). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Yaşayan Şeker, Zehra ve Topçu, Filiz (2016). Türk Eğitim Tarihi Ders Kitabı. Ankara: MEB Yayınları.